Η Μάχη της Αμφιλοχίας.

Αντάριασε ο Κραβασαράς

βογκάει το Μακρυνόρος

καίγεται από κάθε του μεργιά

του Αγρινιού ο δρόμος.

Εφοδο κάνει ο ΕΛΑΣ το 2/39

ξεχύνεται απ' τα βουνά με οδηγό την ΠΕΕΑ.

Σταυραετοί 'ναι του Θωμά

τ' Αρέθα παλικάρια που όρμησαν στ' αμπριά

ακράτητα λιοντάρια.

Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ και ο λαός της Αμφιλοχίας με ενθουσιασμό έγραψαν και μελοποίησαν τους παραπάνω στίχους που τους τραγουδούσαν με υπερηφάνεια για τη λαμπρή τους νίκη.
Στις 12 Ιούλη 1944, στην Αμφιλοχία, αρχίζει μια από τις μεγαλύτερες και ηρωικότερες τακτικές νικηφόρες μάχες που έδωσε ο ΕΛΑΣ ενάντια στα γερμανικά στρατεύματα κατοχής και των ντόπιων συνεργατών τους.
Η "Μάχη της Αμφιλοχίας", όπως ονομάστηκε η μεγάλη αυτή επιχείρηση, οργανώθηκε από την 8η Μεραρχία Ηπείρου του ΕΛΑΣ με τα συντάγματα 24, 2/39, 3/40 και είχε καταπληκτική επιτυχία. Σκοπός της διαταγής, που δόθηκε από τη Διοίκηση της 8ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ για την κατάληψη της Αμφιλοχίας και της εξουδετέρωσης των γερμανικών δυνάμεων, ήταν ο αντιπερισπασμός στις επιχειρήσεις των Γερμανών, στην Πίνδο ενάντια στον ΕΛΑΣ.

Οι Γερμανοί που υπερασπίζονταν τις ισχυρά οχυρωμένες θέσεις τους, ανέρχονταν σε 1.400 περίπου άνδρες, με 4 πυροβόλα, βαρείς όλμους και μεγάλο αριθμό πολυβόλων με άφθονα πυρομαχικά.

Η επιχείρηση άρχισε στις 12 Ιούλη με ταυτόχρονες επιθετικές ενέργειες κατά της Αμφιλοχίας και των γειτονικών γερμανικών φρουρών Μοναστηρακίου, Ριβίου, Κρικέλου κ.ά. Το σχέδιο της επιχείρησης εκτελέστηκε με εξαιρετική επιτυχία. Υστερα από σκληρότατο αγώνα, που πήρε τη μορφή οδομαχιών, η αντίσταση του εχθρού κάμφθηκε. Ο ΕΛΑΣ κυριάρχησε στην πόλη, όπου παρέμεινε ένα 24ωρο. Στις δυο μέρες που κράτησε η τακτική μάχη, ο εχθρός είχε απώλειες 180 άνδρες και 80 τραυματίες. Από τους ταγματασφαλίτες σκοτώθηκαν 70. Ακόμα μεγάλες ήσαν οι ποσότητες υλικών και πολεμοφοδίων που έμειναν στον ΕΛΑΣ, ως λάφυρα των νικημένων Γερμανών. Οι ΕΛΑΣίτες που χάθηκαν στη μάχη ήσαν 26, ενώ οι τραυματίες 54.Σημαντικές ήταν και οι καταστροφές του τεχνικού μηχανισμού και των όπλων και πυρομαχικών. Καταστράφηκαν 23 αυτοκίνητα, ένας ραδιοπομπός, ασύρματοι, οπλοπολυβόλα, όλμοι, πυροβόλα, ενώ σκοτώθηκαν 70 μουλάρια και 38 άλογα.
Ιδιαίτερη βοήθεια έδωσε στις μαχόμενες δυνάμεις του ΕΛΑΣ και η ΙΙ μοίρα του ΕΛΑΝ που αιχμαλώτισε γερμανικό βενζινόπλοιο 35 τόνων που μετέφερε 5.000 νάρκες ξηράς, τις οποίες χρησιμοποίησε στις επιχειρήσεις του ο ΕΛΑΣ.Με την επιχείρηση αυτή η VIII Μεραρχία του ΕΛΑΣ έλυσε για αρκετό διάστημα το πρόβλημα των πυρομαχικών και έστειλε νάρκες σε όλες σχεδόν τις μεραρχίες του ΕΛΑΣ.

Η νίκη στην Αμφιλοχία και την περιοχή, επιτεύχθηκε χάρη στην επιτελικότητα και ικανότητα των διοικητών των μονάδων, που αφομοίωσαν τη στρατηγική της διαταγής και την προσάρμοσαν στις συγκεκριμένες εδαφολογικές κλπ συνθήκες.
"... Αι συμμορίαι του ΕΛΑΣ ανέπτυξαν διαρκή... ζωηράν δραστηριότητα στη νότιο περιοχήν του Σώματος, ιδιαιτέρως επί της οδού Αρτης - Αγρινίου και σιδηροδρομικής γραμμής Αγρινίου - Μεσολογγίου έλαβον χώραν σοβαροί αιφνιδιασμοί και επανειλημμέναι προσβολαί διά ναρκών, αι οποίαι είχον ως συνέπεια αισθητάς ημετέρας απωλείας..." Ετσι αξιολόγησαν τις δραστηριότητες του ΕΛΑΣ σ' αυτήν την περιοχή εκείνη την περίοδο οι Γερμανοί κατακτητές.

Έχει αξία η αναφορά στα ονόματα των ηγητόρων αυτής της μεγάλης επιχείρησης:
VII Ταξιαρχία: Στρατ. Διοικητής Στάθης Αρέθας, μόνιμος ταγματάρχης Πεζικού. Καπετάνιος Γιάννης Χατζηπαναγιώτου. Βασίλης Σκιαδάς («Επαμεινώντας») στρατιωτικός διοικητής και Τάκης Σούφρας («Απόλλων») καπετάνιος και Τάσος Μακρής («Τρίκαρδος») επιτελής, αντίστοιχα του ΙΙΙ Τάγματος.Το ΙΙΙ Τάγμα, με βάση τη διαταγή, είχε την κύρια ευθύνη για την πόλη της Αμφιλοχίας, στη διάρκεια της επιχείρησης. Η δύναμή του ήταν 3 λόχοι.
Η διοίκηση των άλλων δυο ταγμάτων του 2/39 Συντάγματος ήταν: Ι Τάγμα: Στρατ. Διοικητής Κώστας Παπαγεωργίου, μόνιμος λοχαγός Πεζικού. Καπετάνιος Κώστας Αυγούλης. ΙΙ Τάγμα: Στρατ. Διοικητής Γ. Κρητικός, έφεδρος υπολοχαγός. Καπετάνιος Δ. Παπαγιαννόπουλος.Στην επιχείρηση βοήθησε επικουρικά και το 3/40 Σύνταγμα της Αρτας, που κι αυτό περιλαμβανόταν στη δύναμη της VIII Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, Στρατιωτικός Διοικητής της οποίας ήταν ο θρυλικός στρατηγός Γεράσιμος Αυγερόπουλος.

Ο Μπάρμπα-Βασίλης αφηγείται.

Ο Βασίλης Κουζέλης είναι ένας απ' τους παλιούς, προπολεμικούς κομμουνιστές, ήταν μόνιμος υπολοχαγός, εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ κι έγινε καπετάνιος (καπετάν-Μπότσαρης) στο Ξηρόμερο Αγρινίου, εξορίστηκε στη Μακρόνησο και τον Αη Στράτη. Στις 7 Ιούλη έδωσε συνέντευξη στο περιοδικό Έναυσμα και απ' αυτήν αντιγράφουμε λίγες γραμμές.

Βασίλης Κουζέλης: 1942. Οι Ιταλοί ήταν στην Ελλάδα. Κατοχή. Διορίζουν τότε ορισμένους μόνιμους αξιωματικούς στα σχολεία να διδάξουν τα παιδιά για το φασισμό. Στο γυμνάσιο Αγρινίου που με διόρισαν ήταν και ο πρώτος ξάδερφός μου, καθηγητής μαθηματικών, Κώστας Κουζέλης.
Στο σπίτι του καπνεμπόρου Σακελλαριάδη που είχε τρεις κοπέλες-μαθήτριες στο σχολείο έμενε η ιταλική Κομαντατούρα.
Μόλις μπαίνω στην αίθουσα λέω μέσα μου: ΟΧΙ! Και φωνάζω σ' ένα μαθητή: Γράψε στον πίνακα: "Περί Ελευθερίας"! Κόκαλο! Και μύγα να πετούσε μέσα ακουγότανε. Στο τέλος τους λέω: "Δε φαντάζομαι να βρεθεί κανείς να με προδώσει, να με πιάσουν οι Ιταλοί να με σκοτώσουν και να με κάνουν και ήρωα κι αυτός να φέρει αιώνια το στίγμα του προδότη;". Όχι, όχι. Οχιά που να σας φάει! Γιατί δεν πέρασαν λίγες μέρες και κάποιος με πρόδωσε. Ευτυχώς ο Σακελλαριάδης ειδοποίησε τον Κώστα τον Κουζέλη ότι διετάχθη η άμεση σύλληψή μου, για προπαγάνδα εναντίον των Ιταλών.
Φεύγω τότε με το τρένο για τα Καλύβια, όπου είχα μια μαθήτρια απ' το σχολείο. Ο πατέρας της, όμως, φοβόταν τους Ιταλούς και δε με δέχτηκε. Φιλοξενήθηκα στο γιο ενός συναδέρφου μου που υπηρετούσαμε στην Κομοτηνή. Την άλλη μέρα με περνάει από τον Αχελώο κι από εκεί αρχίζει η αντιστασιακή ιστορία.
Όταν βγήκε η πρώτη αντάρτικη ομάδα που ήμουν κι εγώ, τραγουδούσαμε:
Έλληνες ακολουθήστε

Των ανταρτών τη φωνή

Να ζείτε τι ωφελείστε

Μες τη σκλαβιά τη στυγνή

Πάψτε να προσκυνάτε

Τον φασισμό τη σκλαβιά

Έλληνες επαναστάτες

Διώχτε αυτά τα σκυλιά!

Στους κάμπους βροντάει το κανόνι

Και στα βουνά οι κεραυνοί.

Τρίζουν, γκρεμίζονται θρόνοι

Νέα ζωή προχωρεί!

Μεθαύριο όπως έχετε υπόψη σας, είναι η μέρα της Μάχης της Αμφιλοχίας.
Έναυσμα: Ήσουν επικεφαλής στη μάχη αυτή.
Βασίλης Κουζέλης: Ναι. Η μάχη της Αμφιλοχίας άρχισε στις 12 η ώρα, στις 11 Ιουλίου του 1944 με το σύνθημα "Τσακίστε τους Φασίστες".
Βάλλαμε εναντίον όλων των γερμανικών μεραρχιών που ήταν η φρουρά εκεί, για όλη μέρα κι όλη τη νύχτα. Η ένδοξη αυτή μάχη είχε πάρα πολλούς νεκρούς. Κι απ' τους γερμανούς δεν έμεινε κανένας.
Χρόνια μετά τη μάχη, ο καπετάνιος Νίκος Παπαζάχος απ' την Αμφιλοχία, ο Πανταζής και άλλοι σύντροφοι πέρασαν από στρατοδικείο και εκτελέστηκαν το 1948 στην Κεφαλλονιά σαν "προδότες της πατρίδας".
Εγώ, ευτυχώς, τη γλίτωσα. Μόλις όμως παρουσιάστηκα μετά, με παίρνουν για "προδότη" και με πάνε στο ΤΤΤ902 δηλαδή στο Μακρονήσι. Εκεί ήρθε και η γυναίκα μου, αρραβωνιαστήκαμε και αργότερα, στον Αη Στράτη, παντρευτήκαμε.
Στη Μακρόνησο μαζεύτηκαν όλοι οι αντιστασιακοί αξιωματικοί. Ο αντιστράτηγος Νεόκοσμος Γρηγοριάδης, ο Μάντακας, ο Σαράφης, ο Μουστεράκης, ο Μωραϊτης. Ακόμα και ανάπηροι, αεροπόροι.
Έναυσμα: Πως σε πιάσανε Μπαρμπα-Βασίλη;
Βασίλης Κουζέλης: Δε με πιάσανε. Όταν παρουσιάστηκα μετά την απελευθέρωση στο φρουραρχείο στην οδό Σίνα και επειδή ήμουν ΕΛΑΣίτης, ήρθε διαταγή για μετάθεσή μου στη Μακρόνησο.
Γινόταν εκκαθάριση του στρατού από τα κομμουνιστικά και "αντεθνικά" στοιχεία. Στην αρχή δημιουργήθηκαν τάγματα ανεπιθυμήτων σχετικά κοντά σε κατοικημένες περιοχές, ύστερα ήρθε η ιδέα για εξορία σε ξερονήσια, για ευνόητους λόγους.
Έναυσμα: Ποια περίοδο ήσουνα στη Μακρόνησο;
Βασίλης Κουζέλης: Όλα τα χρόνια που υπήρχε. Σύνολο εξορίας 20 χρόνια!
Στη Μακρόνησο αρχικά ήταν όλοι οι πολιτικοί κρατούμενοι, φαντάροι και πολίτες. Οι φαντάροι, βέβαια, ήταν άοπλοι. Τους πολίτες τους στείλανε στον Αη Στράτη. Τις γυναίκες τις στείλανε στο Τρίκερι. Στα Γιούρα ήταν οι φυλακισμένοι, όπως και στην Ικαρία, Σάμο, Αίγινα.
Έναυσμα: Πες μας κάποιες μνήμες απ' τη Μακρόνησο.
Βασίλης Κουζέλης: Στη Μακρόνησο υπήρχαν 3 τάγματα. Α' ΕΤΟ, Β' ΕΤΟ, Γ' ΕΤΟ δηλαδή Α, Β και Γ Ειδικό Τμήμα Οπλιτών. Επειδή δεν κάναμε υποχώρηση να αποκηρύξουμε τις ιδέες μας, του ΚΚΕ, μας κάναν διάφορα, θα πω παρακάτω. Όποιος κάτω από την πίεση έσπαγε, τον ταπείνωναν, τον στέλναν στο χωριό να τον διαβάσει ο παπάς δυο φορές στην εκκλησία. Οποία ταπείνωση! Γι' αυτό πάρα πολλοί έκαναν μετά ανάκληση.
Στο Α' ΕΤΟ που ήταν ο "σκληρός πυρήνας" καταφθάνει μια μέρα (στις 28 Φλεβάρη του '48) ένα πλεούμενο με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Μπαϊρακτάρη -ή Μακελάρη λέω εγώ!- κι όταν πήγανε για φαγητό τα παιδιά, στέκεται με τα πολυβόλα και τους γαζώνει. Σκοτώθηκαν πάρα πολλοί. Τρέχαν να χωθούν μες τη θάλασσα για να γλιτώσουν. Αυτό ήταν το λεγόμενο Α' ΕΤΟ. Κι αυτή η ζωή των ανθρώπων εκεί. Τώρα καταλαβαίνετε ποιος θα 'ναι εκείνος που θ' αντέξει να μην κάνει υποχώρηση. Και κάναν πάρα πολλοί, αλλά μόλις βγαίναν έξω έκαναν πάλι μια δήλωση ότι η προηγούμενη δήλωσή τους ήταν προϊόν βίας. Δεν είχε πει ο Κολοκοτρώνης "φωτιά και σίδερο στους προσκυνημένους";
Οι ΑΜίτες (σ.σ. Α.Μ.: Αστυνομία Μονάδος) και οι φρουροί ήταν φαντάροι που είχαν κάνει δήλωση και τους έλεγαν: "αν δε δέρνετε τους εξόριστους δεν πρόκειται να μας πείσετε ότι κάνατε υποχώρηση".
Στο κέντρο υπήρχε το Γ' κέντρο παρουσιάσεως αξιωματικών. Στο Γ' ΕΤΟ έγινε η ΣΦΑ δηλαδή η Στρατιωτική Φυλακή, στο νοτιότερο σημείο της Μακρονήσου. Είναι πάρα πολύ δύσκολο να φτάσει κάποιος απ' το βόρειο στο νότιο σημείο.
Έναυσμα: Πόσος κόσμος ήταν φυλακισμένος;
Βασίλης Κουζέλης: Χιλιάδες. Αργότερα ήρθαν και μερικές γυναίκες. Δεν υπήρχε νερό να πιούμε. Μαγείρευαν σε κάτι τεράστια καζάνια (του ναυτικού) βάζοντας σ' αυτά νερό απ' τη θάλασσα. Λύσσα!
Για όλα αυτά, υπεύθυνοι οι "φίλοι μας" οι Εγγλέζοι. Μια μέρα έρχεται ένας Εγγλέζος επιθεωρητής να μας ρωτήσει πως περνάμε και τα ρέστα. Αυτούς που βασάνισαν τους είχαν βάλει χώρια, στον 7ο Λόχο. Τους κρύψανε.
Βέβαια, οι ίδιοι οι Εγγλέζοι, ο Σκόμπυ, δεν ήταν που όταν είδαν τους ΕΛΑΣίτες να παρελαύνουν, και κοπέλες μαζί, δεν είπαν "σκοτώστε τους" και τους γάζωναν από το ξενοδοχείο "Μεγάλη Βρετανία";
Έναυσμα: Περίγραψέ μας μια συνηθισμένη μέρα.
Βασίλης Κουζέλης: Πρωί ρόφημα, μεσημέρι ανάλογα. Ακούστε σύντροφοι. Μας έστειλαν στη Μακρόνησο, όχι για να μας κάνουν θρεφτάρια, αλλά για να μας εξουδετερώσουν, να μας υποχρεώσουν, απ' την πείνα, απ' τις στερήσεις και το ξύλο να κάνουμε δήλωση, να φύγουμε.
Γινόντουσαν και "κηρύγματα" από παπάδες τα οποία ήσουν υποχρεωμένος ν' ακούσεις.
Οι εξόριστοι έμεναν σε σκηνές. Ουρητήρια δεν υπήρχαν. Στην αρχή δεν είχαμε ούτε κρεβάτια, μετά μας έφεραν κρεβάτια εκστρατείας.
Πολλές φορές συζητούσαμε, κάναμε συνελεύσεις αλλά είχαμε και σκοπό! Τσιλιαδόρο! Να παρακολουθεί. Το ίδιο και στον Αη Στράτη.
Έναυσμα: Και το Δεύτερο Αντάρτικο;
Βασίλης Κουζέλης: Το Δεύτερο Αντάρτικο ξεκίνησε αφού είχε ξεκινήσει η Μακρόνησος. Το Δεύτερο Αντάρτικο ξεκίνησε όταν ο κόσμος, για να γλιτώσει, έφευγε για το βουνό. Το κακό είναι ότι αρχιστράτηγος του ΔΣΕ ήταν ο Μάρκος Βαφειάδης που δεν είχε υπηρετήσει ούτε φαντάρος. Άκαπνος. Λάθος τεράστιο.
Έναυσμα: Ευχαριστούμε σύντροφε Κουζέλη.
Βασίλης Κουζέλης: Υποχρέωση και καθήκον μου.