Μεγάλη ευρωπαϊκή ψευδαίσθηση...

Άρθρο του του Paul Krugman για την εφημερίδα "New York Times".

Europe’s Great Illusion!

Τους τελευταίους μήνες έχω διαβάσει μία σειρά από αισιόδοξες εκτιμήσεις για την προοπτική της Ευρώπης. Παραδόξως, ωστόσο, σε καμία από αυτές τις εκτιμήσεις δεν αναφέρεται πως η γερμανική φόρμουλα της ανάκαμψης μέσω της ύφεσης και του πόνου δεν έχει καμία πιθανότητα να λειτουργήσει. 

Το αισιόδοξο είναι πως αυτή η αποτυχία –ιδίως μία διάλυση του ευρώ- θα είναι καταστροφή για όλους, συμπεριλαμβανομένων και των Γερμανών, και ότι αυτό το ενδεχόμενο θα ωθήσει του ευρωπαίους ηγέτες να κάνουν ο,τι χρειάζεται για να αποφευχθεί αυτό το τέλος. 

Ελπίζω αυτή η σκέψη να επαληθευτεί. Αλλά κάθε φορά σκέφτομαι τον Norman Angell. Ποιος είναι αυτός; 

Το 1910 ο Angell δημοσίευσε ένα διάσημο βιβλίο με τίτλο «The Great Illusion» (Μεγάλες Ψευδαισθήσεις) υποστηρίζοντας ότι ο πόλεμος δεν έχει πια κανένα νόημα να γίνεται. Το εμπόριο και η βιομηχανία, τόνισε, και όχι η εκμετάλλευση και η υποτέλεια των λαών, είναι τα κλειδιά για τον πλούτο των χωρών, έτσι δεν υπάρχει κανένας λόγος να γίνει πόλεμος, πόσο μάλλον όταν χρειάζονται τεράστια δαπάνες για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. 

Επιπλέον, υποστήριζε πως η ανθρωπότητα άρχισε να κατανοεί αυτήν την πραγματικότητα και πως «τα πάθη του πατριωτισμού» βρίσκονται σε πτώση. Δεν είπε ποτέ ότι δεν θα υπάρξουν ξανά μεγάλοι πόλεμοι, αλλά αυτήν την εντύπωση έδινε. 

Τη συνέχεια της ιστορίας όλοι την γνωρίζουμε. Το θέμα είναι πως η προοπτική μίας καταστροφής, δεν έχει σημασία πόσο προφανής είναι, δεν είναι αρκετή για να ενεργοποιηθούν τα έθνη και αναλάβουν πρωτοβουλίες ώστε να την αποφύγουν. 

Κάτι που με επαναφέρει στην εξαιρετικά δεινή οικονομική κατάσταση της Ευρώπης. 

Είναι σοκαριστικό, ακόμα και για όσους από εμάς παρακολουθούμε την εξέλιξη της ιστορίας, να συνειδητοποιούμε ότι έχουν περάσει περισσότερα από δύο χρόνια από τη στιγμή που οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεσμεύτηκαν για τη σημερινή οικονομική στρατηγική τους, μία στρατηγική που βασίζεται στην αντίληψη ότι η λιτότητα και η «εσωτερική υποτίμηση» (ουσιαστικά μείωση μισθών) θα έλυνε τα προβλήματα των κρατών που έχουν χρέη. 

Όλο αυτό το διάστημα αυτή η στρατηγική δεν είχε καμία επιτυχία. Οι πιο φανατικοί υποστηρικτές αυτής της στρατηγικής επικαλούνται ένα ζευγάρι μικρών χωρών της Βαλτικής που ανέκαμψαν μερικώς από την τραγική ύφεσή τους, αλλά εξακολουθούν να είναι πολύ φτωχότερες συγκριτικά με την κατάστασή τους πριν από την κρίση. 

Εν τω μεταξύ η κρίση του ευρώ έχει κάνει «μετάσταση», εξαπλώνεται από την Ελλάδα προς τις μεγαλύτερες οικονομίες της Ισπανίας και της Ιταλίας, ενώ την ίδια στιγμή ολόκληρη η Ευρώπη, στο σύνολό της, διολισθαίνει στην ύφεση. Ωστόσο οι πολιτικές που προέρχονται από το Βερολίνο και τη Φρανκφούρτη, δεν λένε να αλλάξουν. 

Θα μου πείτε πως στη Σύνοδο Κορυφής την περασμένη εβδομάδα έγιναν κάποιες κινήσεις. Ναι έγιναν απαντάω. Η Γερμανία έδωσε λίγο έδαφος, συμφωνώντας σε καλύτερες συνθήκες δανεισμού για την Ιταλία και την Ισπανίας (αλλά όχι για την αγορά ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) και σε ένα σχέδιο διάσωσης των ιδιωτικών τραπεζών που πραγματικά έχει ένα νόημα (αν και είναι δύσκολο να το πει κανείς αυτό δεδομένης της έλλειψης πληροφοριών για αυτό). Ωστόσο αυτές οι παραχωρήσεις συνεχίζουν να είναι λίγες για το επίπεδο των προβλημάτων. 

Τι θα πρέπει να γίνει για να σωθεί το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα; Η απάντηση, σχεδόν σίγουρα, θα πρέπει να περιλαμβάνει την αγορά κρατικών ομολόγων από την κεντρική τράπεζα, αλλά και το να υπάρξει μία αύξηση του πληθωρισμού. Βέβαια ακόμα και με αυτές τις πολιτικές, μεγάλο μέρος της Ευρώπης θα αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ανεργίας για κάποια χρόνια, αλλά τουλάχιστον θα δημιουργηθεί η προοπτική της ανάκαμψης. 

Είναι όμως πραγματικά δύσκολο να δούμε αυτή την αλλαγή πολιτικής. Μέρος του προβλήματος είναι το γεγονός ότι οι Γερμανοί πολιτικοί τα τελευταία δύο χρόνια έχουν αναλωθεί να λένε στους ψηφοφόρους τους κάτι που δεν ισχύει, ότι δηλαδή για την κρίση ευθύνονται οι ανεύθυνες κυβερνήσεις του Ευρωπαϊκού Νότου. 

Στην πραγματικότητα η Ισπανία, που βρίσκεται τώρα στο επίκεντρο της κρίσης, είχε χαμηλό δημόσιο χρέος και πλεονάσματα παραμονές της οικονομικής κρίσης. Αν η χώρα αντιμετωπίζει σήμερα αυτά τα προβλήματα είναι λόγω της τεράστιας φούσκας στην αγορά ακινήτων. Μία φούσκα που οι ευρωπαϊκές τράπεζες, συμπεριλαμβανόμενων των γερμανικών, βοήθησαν να μεγαλώσει. Τώρα αυτή η ψευδής ανάλυση του προβλήματος από τους Γερμανούς πολιτικούς εμποδίζει κάθε λειτουργική λύση. 

Όμως η παραπληροφόρηση των ψηφοφόρων δεν είναι το μόνο πρόβλημα. Ακόμα και η ελίτ της Ευρώπης αρνείται να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα. Διαβάζοντας τις τελευταίες εκθέσεις των Ευρωπαϊκών ιδρυμάτων, των «ειδικών», όπως αυτή που κυκλοφόρησε την περασμένη εβδομάδα από την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, αισθάνεσαι ότι βρίσκονται σε ένα άλλο σύμπαν, στο οποίο η λιτότητα θα λειτουργήσει μόνο αν ο κάθε πολίτης πιστέψει σε αυτήν και στο οποίο ο κάθε πολίτης μπορεί να μειώσει τις δαπάνες τους χωρίς την ίδια στιγμή να πέσει σε κατάθλιψη. 

Έτσι θα σωθεί η Ευρώπη; Το διακύβευμα είναι πολύ σημαντικό και οι ηγέτες της Ευρώπης σε γενικές γραμμές δεν είναι ούτε κακοί ούτε ηλίθιοι. Αλλά το ίδιο θα μπορούσε να πει κάποιος, ανεξάρτητα αν το πίστευε ή όχι, για τους Ευρωπαίους ηγέτες του 1914. Μπορούμε μόνο να ελπίζουμε ότι αυτή τη φορά τα πράγματα θα είναι διαφορετικά.