Μόρνος: Ατίθαση Ρούμελη...

Η δημιουργία της τεχνητής λίμνης του Μόρνου μπορεί να εξομάλυνε το γεωμορφολογικό ανάγλυφο της περιοχής, δεν μπόρεσε όμως να σβήσει την πολυκύμαντη ιστορία που γράφτηκε σε τούτα τα χώματα, ούτε και να επιβληθεί της ορεινής φύσης που σφραγίζει τη φυσιογνωμία αυτού του τόπου

Ανηφορίζοντας από τα παράλια του Κορινθιακού για τα υψίπεδα της Φωκίδας, δύσκολα υποψιάζεσαι πως μέσα σε λίγα μόνο χιλιόμετρα η τοπιογραφία της περιοχής θα έχει κυριολεκτικά μεταμορφωθεί. Στη σκιά των επιβλητικών και χιονισμένων κορυφογραμμών της Γκιώνας και των Βαρδουσίων, σε ελάχιστη απόσταση από τις όχθες της τεχνητής λίμνης του Μόρνου και σε ύψος 550 μέτρων βρίσκεται το Λιδορίκι.

Πανοραμική άποψη της λίμνης. Στην κορφή του λόφου διακρίνονται τα σπαράγματα της αρχαίας ακρόπολης της Καλλίπολης.

Φυσική πρωτεύουσα της πιο τραχιάς περιοχής της Ρούμελης, το Λιδορίκι υπήρξε μέχρι πρόσφατα το σημαντικότερο εμπορικό και οικονομικό κέντρο της ορεινής Φωκίδας. Λόγω της φυσικής θέσης του αποτελούσε ανέκαθεν ένα πραγματικό ορεινό κάστρο, αφού οι σκληροτράχηλοι ορεσίβιοι αντιστάθηκαν στους Βυζαντινούς φοροεισπράκτορες, στους Λατίνους (Φράγκους, Καταλανούς) και φυσικά στους μετέπειτα Τούρκους κατακτητές.

Σήμερα εδώ ζουν σχεδόν 1.500 άνθρωποι, οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία, την υλοτομία και το μεταπρατικό εμπόριο.

Η χάραξη της καινούργιας παραλιακής οδού που συνδέει την Αμφισσα με τη Ναύπακτο, αλλά και η καθιέρωση διαφορετικού τρόπου ζωής οδήγησαν τη βουκολική πολιτεία σε μαρασμό. Παρ' όλα αυτά το Λιδορίκι παραμένει ακόμα και σήμερα το μόνο αστικό κέντρο σε μια εκτεταμένη και ιδιαίτερα ορεινή περιοχή.

Η τεχνητή λίμνη βρίσκεται σε ύψος 500 μέτρων και κυριολεκτικά μοιάζει να πολιορκείται από τις αλπικές κορφές των Βαρδουσίων και της Γκιώνας. Σχηματίστηκε μετά την ανύψωση χωμάτινου φράγματος ύψους 126 μέτρων που έκοψε τη ροή του ποταμού Μόρνου, ο οποίος για αιώνες ευεργετούσε την κοιλάδα της Βελάς.

Η πηγή στο Βελούχοβο είναι μια από τις κύριες βρυσομάνες που τροφοδοτούν τη λίμνη με πεντακάθαρο νερό.

Επτακόσια ογδόντα εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού πλημμύρισαν το χωριό Κάλιο και την περιοχή της αρχαίας Καλλίπολης, δημιουργώντας έτσι έναν τεχνητό ταμιευτήρια με κυριότερο σκοπό την ύδρευση της πρωτεύουσας. Το υδραγωγείο μέσω ενός καναλιού μήκους 192 χιλιομέτρων που θεωρείται από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης, ανέλαβε να μεταφέρει το νερό που γεννιέται από τα χιόνια των βουνών στις βρύσες των νοικοκυριών της Αθήνας.

Αφήνοντας πίσω το Λιδορίκι, ο δρόμος κατεβαίνει κοντά στις όχθες της λίμνης που... μετακινούνται ανάλογα με τον βαθμό των βροχοπτώσεων. Περιμετρικά της λίμνης υπάρχει ένας ασφάλτινος, αλλά με πολλές στροφές, δρόμος που θα μας φέρει κοντά στα ομορφότερα σημεία. Το ενδιαφέρον ωστόσο του ταξιδιώτη δεν εξαντλείται στην ακρολιμνιά.

Το Λιδορίκι είναι χτισμένο σε ύψος 550 μέτρων, πολύ κοντά στις όχθες της λίμνης και είναι το εμπορικό και οικονομικό κέντρο της περιοχής.

Ολόγυρα στα δασωμένα υψώματα που αγκαλιάζουν τον τόπο φωλιάζουν δεκάδες μικρά και μεγαλύτερα χωριά που προσεγγίζονται οδικά, αρκεί βέβαια να μην έχει προηγηθεί χιονόπτωση.

Ο γύρος της λίμνης!

Λιδορίκι - Κάλιο:

Από την πλατεία του Λιδορικίου θα ακολουθήσετε τις ταμπέλες για Λευκαδίτι. Ευχάριστες ασφάλτινες κορδέλες με κατεύθυνση προς Βορρά διασχίζουν το γνήσιο αγροτικό τοπίο. Στα 8 χιλιόμετρα βγαίνετε σε κεντρική διασταύρωση. Αν θέλετε να πραγματοποιήσετε τον γύρο της λίμνης θα περάσετε τη γέφυρα του Μόρνου και θα στρίψετε αριστερά, καθώς το βόρειο παρακλάδι τερματίζει στην Παύλιανη. Πρώτη στάση το χωριό Κάλιο, από το οποίο διασώζονται μόνο ελάχιστα σπίτια, αφού μεγάλο μέρος του οικισμού πνίγηκε στα νερά του τεχνητού έργου.

Η λίμνη του Μόρνου σχηματίστηκε μετά την ανύψωση χωμάτινου φράγματος ύψους 126 μέτρων που έκοψε τη ροή του ποταμού Μόρνου.

Λίγο ψηλότερα αναβλύζει η πηγή Βελούχοβο, η μεγαλύτερη από τις πηγές που τροφοδοτούν με νερό τον ταμιευτήρα απ' όπου ξεδιψά η Αθήνα. Σε μικρή απόσταση στην κορφή του απόκρημνου βράχου βρίσκεται η αρχαία ακρόπολη του Καλίου (υψομ. 650) με ορατά τμήματα της τειχοποιίας (προσεγγίζεται με σύντομο αλλά στενό και απότομο χωματόδρομο μήκους 1.000 μέτρων). Τα υπόλοιπα ερείπια είναι βυθισμένα στο νερό. Ο,τι κατάφεραν να διασώσουν οι αρχαιολόγοι εκθέτονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Λιδορικίου.

Κάλιο - Φράγμα:

Τον Ιανουάριο του 1980 το Κάλιο εγκαταλείφθηκε από τους ανθρώπους του και μέσα σε λίγες ώρες το κατάπιαν τα νερά της λίμνης που σχηματίστηκε.

Από το Κάλιο ο δρόμος συνεχίζει με δυτική κατεύθυνση να κινείται σε ατελείωτες στροφές και κακό οδόστρωμα (σε κάποια σημεία) και σε μικρή απόσταση από τις όχθες της λίμνης χαρίζοντάς σας μερικές από τις ομορφότερες εικόνες της. Στα 7 χλμ. θα διασταυρωθείτε με το Γρανιτσόρεμα κι αμέσως μετά με τον Κόκκινο ποταμό. Τα δύο αυτά ορεινά ρέματα με παροχή νερού όλο τον χρόνο κατεβαίνουν από τα υψίπεδα των Βαρδουσίων και χύνονται στη λίμνη. Στις όχθες τους σχηματίζεται ένα πλούσιο πλατανόδασος έως την ακρολιμνιά. Στη συνέχεια ο δρόμος απομακρύνεται, ανεβαίνει λίγο ψηλότερα και στριφογυρνά για περισσότερα από 15 χιλιόμετρα έως το φράγμα. Μια καταπληκτική άποψη της λίμνης θα έχετε από το χωριό Κόκκινο όπου θα φτάσετε με σύντομη παράκαμψη (800 μ.) από τον περιμετρικό δρόμο.

Φράγμα - Λιδορίκι:

Πενταγιού, ένα από τα πιο γνωστά χωριά της περιοχής.

Μετά το φράγμα ο δρόμος στρέφεται νοτιοδυτικά και τρέχει πάνω στις νότιες όχθες της λίμνης περνώντας μέσα ή κοντά από τα χωριά Αβορός, Δωρικό, Λεύκα, Πεντάπολη και καταλήγει μετά από 25 χιλιόμετρα στο Λιδορίκι. Το πιο ενδιαφέρον κομμάτι της διαδρομής είναι το «Στενό», το στενότερο σημείο της λίμνης όπου οι αντικρινές όχθες σχεδόν ακουμπούν μεταξύ τους. Απέναντι, πάνω στον λόφο ξεχωρίζει η ακρόπολη του Κάλιου. Στο βάθος ξεπροβάλλουν οι ψηλότερες κορφές των Βαρδουσίων, ενώ στα ανατολικά ορθώνει το στιβαρό παράστημά της η Γκιώνα, το μεγαλύτερο βουνό της Ρούμελης. Παλαιότερα σε αυτό το σημείο υπήρχε μεγάλη πέτρινη γέφυρα που σήμερα βρίσκεται στον βυθό της λίμνης.

Διαδρομές στα ορεινά χωριά.

Πραγματοποιώντας τον γύρο της λεκάνης του Μόρνου θα συναντήσετε αλλεπάλληλους ασφάλτινους δρόμους που φεύγουν ακτινωτά και χάνονται στις πλαγιές των δυσπρόσιτων Βαρδουσίων. Αν μπορούσαμε να αξιολογήσουμε τις πραγματικά άφθονες διαδρομές που ξανοίγονται μπροστά σας, θα προτείναμε μια μεικτή σε χώμα και άσφαλτο πορεία που θα σας φέρει πιο κοντά στην άγνωστη ορεινή φύση της περιοχής. Μοναδικό εμπόδιο αυτή την εποχή, μπορεί να είναι το χιόνι που δυσκολεύει σημαντικά τις μετακινήσεις, κυρίως στους χωματόδρομους.

Μετά το Κάλιο, κατευθυνόμενοι προς το φράγμα και λίγα μέτρα πριν από τη γέφυρα του Γρανιτσορέματος, θα δείτε δεξιά έναν ασφάλτινο δρόμο να ανηφορίζει στο βουνό. Πρώτο χωριό που θα συναντήσετε είναι το Διακόπι (4 χλμ.). Στη συνέχεια βατός χωματόδρομος περνά μέσα από ελατόδασος και καταλήγει στον όμορφο Δάφνο -παλιά Βοστινίτσα- (9 χλμ.), όπου υπάρχουν καταλύματα και ταβέρνες. Αξίζει να δείτε τον μεταβυζαντινό ναό του Αγ. Νικολάου (τρίκλιτη βασιλική με τρούλο κτίσμα του 17ου αι.).

Από τον Δάφνο μπορείτε είτε να γυρίσετε πάλι στον περιμετρικό ασφάλτινο άξονα της λίμνης του Μόρνου, οδηγώντας σε άσφαλτο (13 χλμ.), είτε να συνεχίσετε σε χώμα για Διχώρι, Ψηλό Χωριό, Αρτοτίνα ανακαλύπτοντας την πιο όμορφη και άγρια πλευρά των Βαρδουσίων.

Από το Ψηλό Χωριό και την Αρτοτίνα πάλι, μπορείτε να επιστρέψετε μέσω του ασφάλτινου δρόμου που περνά από την Πενταγιού, το χωριό της θρυλικής Μαρίας Πενταγιώτισσα.

Fast Info:

Αρχαία Καλλίπολη: 

Ενας από τους παλαιότερους οικισμούς της περιοχής ήταν το χωριό Κάλιο, αφού εδώ άκμασε η αρχαία αιτωλική πόλη Καλλίπολη. Η μοίρα της συνδέθηκε με δύο σημαντικά γεγονότα. Το 426 π.Χ. κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, οι Αιτωλοί νίκησαν κατά κράτος τους Αθηναίους, ενώ το 279 π.Χ. η καταστροφή ήρθε με την εισβολή των Γαλατών.

Στα σπήλαια της Συκιάς:

Κατευθυνόμενοι από Λιδορίκι προς Λευκαδίτι παρακολουθούμε την κοίτη του ποταμού Μόρνου που σε αυτό το σημείο διαχωρίζει τους ορεινούς όγκους της Γκιώνας και των Βαρδουσίων. Στην πορεία μας θα συναντήσουμε τα χωριά Λευκαδίτι και Συκιά. Στη Συκιά αξίζει να πεζοπορήσετε ως το σπήλαιο της Ζωοδ. Πηγής. Το σημαδεμένο μονοπάτι χάνεται μέσα στα έλατα και καταλήγει στην είσοδο των δύο σπηλαίων, όπου βρίσκονται ο ναοί του Αγ. Δημητρίου και της Ζωοδόχου Πηγής (υψομ. 980) μετά από 45 λεπτά. Μπορείτε όμως να έρθετε και με το όχημά σας μέσω στενού χωμάτινου και έντονα ανηφορικού δρόμου (2 χλμ.). Επιστρέφουμε στον οδικό άξονα προς Λαμία και περνάμε τη διασταύρωση για τους δύο οικισμούς της Μουσουνίτσας (Αθανάσιος Διάκος) με τα τρεχούμενα νερά και τους καλούς ξενώνες. Ακολουθεί το χωριό Στρώμη με τους παλιούς νερόμυλους και ο ελατοσκέπαστος Πανουργιάς (με σύντομη παράκαμψη 3 χλμ.). Πάντα στο ίδιο ορεινό μοτίβο συνεχίζουμε για Παύλιανη.

Το χωριό Πεντεόρια: 

Είχε ανέκαθεν στρατηγική σημασία, καθώς βρισκόταν πάνω στις στράτες των βουνών που ένωναν τη θάλασσα με την ορεινή Ρούμελη (θα το δείτε ανηφορίζοντας για Λιδορίκι από Γαλαξίδι). Εχοντας αυτήν τη γνώση οι παλιοί ορεσίβιοι, προσπάθησαν εδώ, στα Πεντεόρια, να κρατήσουν τους Τούρκους μακριά από τη Στερεά Ελλάδα. Φονικές μάχες έγιναν το 1770, αλλά και το 1821 και το 1825, κατά τη διάρκεια του μεγάλου ξεσηκωμού των Ελλήνων.

«Αρνητική κλίση» στην Πλάκα: 

Στο χωριό Συκιά που βρίσκεται πάνω στον δρόμο Λιδορικίου- Παύλιανης συναντάμε την περίφημη «ορθοπλαγιά της Γκιώνας», ένα από τα πιο ενδιαφέροντα φυσικά αναρριχητικά πεδία της Ευρώπης με κλίση αρνητική και υψομετρική διαφορά 1.100 μέτρων περίπου. Αν και εδώ και χρόνια έχει ανακοινωθεί η δημιουργία Κέντρου Αναρρίχησης με κατάλληλους χώρους διανυκτέρευσης, υποδοχής και ενημέρωσης, το έργο δεν έχει προχωρήσει. Aν θέλετε να αναρριχηθείτε στα βράχια του Ασέληνου Ορους των αρχαίων Ελλήνων (έτσι λεγόταν η Γκιώνα) χρειάζεται να έχετε εμπειρία, καλό εξοπλισμό και αρκετές ψυχικές και σωματικές δυνάμεις.

Καρούτες: 

Ενα πολύ μικρό χωριό, 8 χλμ. νότια από το Λιδορίκι, έγινε γνωστό από τη νικηφόρα μάχη που έδωσαν οι αντάρτες του 2/34 Τάγματος του ΕΛΑΣ τον Αύγουστο του 1944, εναντία σε ναζιστικό σώμα ορεινών καταδρομών που απαρτιζόταν από τριακόσιους πενήντα άνδρες.

Κείμενο: Ζερμαίν Αλεξάκη.

Φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης.

Πηγή: εφημερίδα "Έθνος"