Αριστερά του πολιτισμού: Να περάσουμε στην αντεπίθεση!

Αναδημοσιεύουμε ένα εξαιρετικό άρθρο του Στέλιου Ελληνιάδη για την αλλοτρίωση και την αποδόμηση του λαικού πολιτισμού από τον "Δρόμο της Αριστεράς".

Πριν από τη δικτατορία, η κοινωνία που δεν ησύχαζε, που ονειρευόταν και αγωνιζόταν, βρισκόταν σε μια συνεχή τριβή, αντιπαράθεση και σύγκρουση με τη μαυρίλα του παλατιού και της χωροφυλακής. Στη δικτατορία, μετά το «γύψο» και τους διωγμούς, ήρθε η ανασύνταξη με εμπροσθοφυλακή τη νέα γενιά που προχώρησε στη ρήξη και την έκρηξη της Νομικής και του Πολυτεχνείου. Στα δέκα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης κατακτήθηκαν δικαιώματα που δεν προϋπήρξαν ποτέ στην Ελλάδα.

Οι Έλληνες του μόχθου είχαν ανοιχτές πληγές από τέσσερις δεκαετίες συμφορών. Δικτατορία του Μεταξά, γερμανοϊταλική κατοχή, εμφύλιος, αμερικανοκρατία, χούντα! Με κουτσουρεμένη ελευθερία έκφρασης, στιγματισμένοι για την πατριωτική τους δράση και αποκλεισμένοι για τα κοινωνικά τους φρονήματα! 

Με εκατομμύρια μετανάστες στα χυτήρια της Γερμανίας και τα ανθρακωρυχεία του Βελγίου, εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς από πείνα και σφαίρες, δεκάδες χιλιάδες εξόριστους στην ανατολική Ευρώπη, χιλιάδες φυλακισμένους στα Μακρονήσια, την Αίγινα, την Κέρκυρα και στου Αβέρωφ, κάτω από την αυστηρή επιτήρηση της αστυνομίας στις πόλεις και της χωροφυλακής στην ύπαιθρο οι υπόλοιποι! Αυτή είναι η πραγματικότητα της Ελλάδας και η τύχη των ανθρώπων που ήθελαν μια πατρίδα ανεξάρτητη, δημοκρατική και ευημερούσα.

Αλλά σε όλη αυτή την περίοδο, ακόμα κι όταν ένα αυξανόμενο κομμάτι του λαού ενέδιδε στην προπαγάνδα, υπέκυπτε στην τρομοκρατία, τσίμπαγε τα δολώματα ή προσχωρούσε πολιτικά στο στρατόπεδο της εξουσίας, η κουλτούρα παρέμενε λαϊκή και αντιιμπεριαλιστική. Ακόμα και οι διανοούμενοι με ευρωπαϊκή παιδεία αναζητούσαν την έκφρασή τους μέσα από τη λαϊκή κουλτούρα ή οπωσδήποτε σε συσχετισμό μ’ αυτήν. Η λαϊκή κουλτούρα αποτελούσε το ισχυρότερο οχυρό του λαού, ακόμα κι όταν ηττήθηκε στρατιωτικά, πολιτικά και οικονομικά από υπέρτερες δυνάμεις και βρέθηκε σε καθεστώς υποτέλειας.

Ελευθερία και νοοτροπία.

Ο Τσιτσάνης, ο Βίρβος, η Ευτυχία, ο Χιώτης, ο Βάρναλης, ο Λειβαδίτης, ο Θεοδωράκης, ο Λεοντής, ο Αναγνωστάκης, ο Ξαρχάκος, ο Ζαμπέτας, ο Παπαδόπουλος, ο Χριστοδούλου, ο Μποστ, ο Τσαρούχης και πολλοί άλλοι σπουδαίοι δημιουργοί, ανόμοιοι μεταξύ τους, συγχρωτίζονταν και έγραφαν εξ αδιαιρέτου το σάουντρακ του λαού, που προερχόταν από το ΕΑΜ και το Δημοκρατικό Στρατό, ψήφιζε ΕΔΑ, δούλευε στις οικοδομές, τα λιμάνια και τα καπνεργοστάσια, και έδινε τα πάντα για να στείλει το παιδί του στο πανεπιστήμιο. Ο λαός είχε τις αξίες του και ο πολιτισμός του ήταν ανθρώπινος, χειροποίητος και αυτάρκης. Συμμετοχικός. Από τις μαζικές κινητοποιήσεις και την κοινωνική αλληλεγγύη ως τα τραγούδια. Δυο φορές το χρόνο σοβάτιζαν οι γυναίκες τα πλίνθινα προσφυγικά στην Κοκκινιά, κάθε μέρα σκούπιζαν το πεζοδρόμιο και έριχναν νερό με τον κουβά στους χωματόδρομους της Βιθυνίας και της Ατταλείας για να μην σηκώνεται σκόνη.

Στον Άγιο Νικόλαο, κάτω από την Αχαρνών, έμενε ο Ρίτσος. Ο Καζαντζίδης με τη Μαρινέλλα τραγουδούσαν σε χασαποταβέρνες και πίνανε κρασί από τα ίδια ποτήρια με τους μεροκαματιάρηδες που την άλλη μέρα επαναλάμβαναν τα τραγούδια ανεβαίνοντας στις σκαλωσιές με τον τενεκέ στο ώμο και τα τούβλα στην πλάτη. Από τα σπίτια ξεχύνονταν οι μυρωδιές από το ιμάμ και τις φασολάδες, τα παιδιά παίζανε Καραγκιόζη με σεντόνια και κεριά στα πεζοδρόμια και οι φίλοι γύριζαν από σπίτι σε σπίτι χωρίς ειδοποίηση. Στην Επιθεώρηση Τέχνης γίνονταν αφιερώματα στον Μαγιακόφσκι και ζωηρές αντιδικίες για τις τέχνες και την παιδεία. Στα καφενεία οι πολιτικές συζητήσεις έβραζαν και στην Πανεπιστημίου οι εργάτες ξήλωναν πλάκες για να αντιμετωπίσουν τις δυνάμεις καταστολής. Όλα σωματικά, εντόπια, αυτοδιαχειριστικά. Συνοχή, μεροκάματο, αγώνας, ψυχαγωγία, γράμματα. Σε καθεστώς μαυρίλας!

Οι Αμερικάνοι και οι νεόπλουτοι στη χούντα στόχευσαν αυτό τον κόσμο, να τον μεταλλάξουν. Με τρομοκρατία και πατριδοκαπηλία, μπόλικο Χόλιγουντ, εξαγορές και χαρίσματα, με αλλοίωση των αρετών και υπεξαίρεση της κουλτούρας του. Δεν πρόλαβαν όμως, να ολοκληρώσουν τη διάβρωση. Τους έκοψαν τη φόρα οι νέοι με τα μακριά μαλλιά και τα κορίτσια με τα ταγάρια που γουστάρανε Ρόλινγκ Στόουνς και Σαββόπουλο, πήγαιναν στις μπουάτ ν’ ακούσουν αντάρτικα, Θεοδωράκη και Μαρκόπουλο, και στο Θέατρο Τέχνης να δουν Αραμπάλ δια χειρός Κουν και το Μεγάλο μας Τσίρκο του Καμπανέλλη με Καζάκο, Καρέζη, Ξαρχάκο και Ξυλούρη, ή μαζεύονταν στις υπόγειες γκαρσονιέρες για να μυηθούν στις μικρές φιλικές εταιρίες που φυτρώνανε παντού. Φοιτητές από τα Πατήσια και την επαρχία, αγρότες από τα Μέγαρα και εργάτες από τα λιπάσματα, μικρές κοινωνίες και παρέες αυτενεργείς που επιμορφώνονταν με τις εκδόσεις του Θεμέλιου, ψάχνονταν με Μαρκούζε και Ράιχ, και φαντάζονταν μεγάλες πορείες και επαναστάσεις.

Το αντιπολεμικό κίνημα στην Αμερική, ο γαλλικός Μάης, η άνοιξη της Πράγας, η πολιτιστική επανάσταση στην Κίνα, οι Βιετκόνγκ στα δάση και τους ορυζώνες της Ινδοκίνας και η αυτοθυσία του Τσε στη ζούγκλα της Βολιβίας που ενέπνεαν, ήταν αγώνες για ένα διαφορετικό πολιτισμό όσο ήταν και αγώνες για κοινωνική και οικονομική δικαιοσύνη. Αυτή ήταν η μεγάλη διάσταση της αντίστασης στα χρόνια της δικτατορίας.

Στη μεταπολίτευση, για μια δεκαετία, κάναμε πολλά και θέλαμε περισσότερα. Γέμισε ο τόπος εκδοτικούς οίκους και βιβλιοπωλεία, εκατοντάδες, με προσωπική εργασία και βιβλία παρακαταθήκη. Άκης Πάνου, Ξυδάκης, Ρασούλης, Παπάζογλου, Μικρούτσικος, Μάνου, Δημητριάδη, Άσιμος, Κατσιμίχες, ρεμπέτικες κομπανίες, ντέφια, μπαγλαμάδες και σαντούρια τόνωναν την αισιοδοξία και μας αναβάφτιζαν στη λαϊκή αισθητική. Θεατρικές παρέες, σαν το «Ελεύθερο Θέατρο» και το «Ανοιχτό Θέατρο» του Μιχαηλίδη, αυτοσχέδιες και τολμηρές, αμφισβητούσαν το οικογενειακό θέατρο. Ταινίες γυρίζονταν χωρίς λεφτά, με δανεικά. Εφημερίδες, περιοδικά, αφίσες, πανό, συνθήματα στους τοίχους, συναυλίες αλληλεγγύης, ξεγνοιασιάς και διαμαρτυρίας σε εργοστάσια, πλατείες, θέατρα και γήπεδα. Συλλογικότητες, ρεφενέ, αυτοσχεδιασμοί.

Όμως, οι νέες ελευθερίες δεν ήρθαν μόνες. Η πολιορκία του αμερικάνικου λάιφ στάιλ σε συνδυασμό με τη γοητεία της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας που ταυτιζόταν με τα ευεργετήματα του κοινωνικού κράτους, διάβρωνε τους ιστούς και την κουλτούρα της κοινωνίας των πολιτών που είχε επιβιώσει τραυματισμένη στη δικτατορία, αλλά φάνηκε προς στιγμήν ότι ανέκαμπτε εκσυγχρονισμένη από μόνη της και με νέες δυνάμεις στη μεταπολίτευση. Ο ενθουσιασμός μας αποδείχτηκε εύθραυστος.

Πολίτης καταναλωτής.

Η δημιουργική πολυμορφία της Αριστεράς που έδωσε θάρρος και ελπίδα στα τέλη της χούντας και την αρχή της μεταπολίτευσης με τον πλούτο των ιδεών της, τη μαχητικότητα και την οργανωτικότητά της δεν είχε αίσια κατάληξη. Σπαταλήθηκε, εξαντλήθηκε, ενσωματώθηκε και, πριν ακόμα φρακάρει με την απρόσμενη κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, υπερκεράστηκε από το ΠΑΣΟΚ το οποίο ανακούφισε την κοινωνία από πολλά βάρη, αλλά υφάρπαξε από την Αριστερά όχι μόνο τα συνθήματα, αλλά και την πρωτοβουλία στον πολιτισμό.

Ειδικά στον τομέα του πολιτισμού, οι κρατικές επιδοτήσεις και χορηγίες που φάνηκε αρχικά ότι έδιναν μεγάλη ανάσα στους δημιουργούς, έγιναν εργαλείο εξάρτησης, εξαγοράς, αλλοτρίωσης, ενσωμάτωσης και ουδετεροποίησης όχι μόνο απογοητευμένων αριστερών, αλλά και ευάλωτων ανθρώπων των γραμμάτων και τεχνών, που καρπώθηκαν δόξα, χρήμα και πόστα, συχνά κρυμμένοι πίσω από βιτρίνες προοδευτισμού και αριστεροσύνης, που ποτέ δεν έπαψαν να αποτελούν τίτλο τιμής. Ήδη, πολλοί είχαν αποδεχτεί και τις επιχορηγήσεις του Ιδρύματος Φορντ, επί χούντας.

Παράλληλα, η ιδιωτική τηλεόραση, όπως προέκυψε από τη συγκυβέρνηση του ’89-’90, ανέλαβε να ξεπλένει, να νομιμοποιεί και να επιβάλλει στην κοινωνία ό,τι μέχρι τότε θεωρούνταν σκουπίδια, παράγωγα και απόβλητα της καπιταλιστικής ευημερίας. 

Συνεπικουρούμενη από περιοδικά μόδας, χυδαιότητας, γκλαμουριάς και τσόντας.

Κράτος, πιστωτικές κάρτες και τηλεόραση, ταυτόχρονα με τις επιπτώσεις από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, άμβλυναν τις αντιστάσεις, εξουδετέρωσαν τους αντιφρονούντες και αντέστρεψαν τις αξίες. Η προοπτική του εύκολου κέρδους χωρίς αναστολές και της κοινωνικής ανόδου χωρίς όρια, αναγορεύτηκε σε κινητήρια δύναμη της κοινωνίας. Οι μαϊμού-επιδοτήσεις στον αγροτικό τομέα και οι μαϊμού-επιδοτήσεις στον πολιτιστικό, με πελατειακό χαρακτήρα, εκφύλισαν το δικαίωμα σε ρουσφέτι και τρόπο ζωής.

Έτσι, η κοινωνία, από πηγή και εργαστήρι ζύμωσης, γέννησης και κυκλοφορίας ιδεών, νοοτροπιών, συμπεριφορών και αγαθών πολιτισμού, μεταβαλλόταν σε παθητικό δέκτη. Με ανταλλάγματα, ο πολίτης από παραγωγός γινόταν καταναλωτής. Η πολιτιστική δημιουργία ξεκόπηκε από τα κοινωνικά εργαστήρια και πέρασε σε επαγγελματίες και εταιρικά τραστ.

Η κοινωνία ναρκώθηκε από την προσφερόμενη ευκολία και βολεύτηκε στο προκατασκευασμένο προϊόν εφόσον αυτό εκπροσωπούσε την ατομική ευημερία και τον καπιταλιστικό εκσυγχρονισμό, χωρίς να συνειδητοποιεί τους κινδύνους.

Η Αριστερά, έχοντας αυτοεγκλωβιστεί στα «μαγαζιά» της, με την εν μέσω χούντας διάσπαση του ΚΚΕ, μπουρδουκλώθηκε καθώς βρέθηκε αντιμέτωπη με την αποτελεσματικότητα του επιθετικού καπιταλισμού στην ακμή του. Εξασθενημένη, κλείστηκε περισσότερο στα δόγματά της για να σωθεί από τον τυφώνα ή ακολούθησε το ρεύμα της «προόδου» σαν φτωχός συγγενής με θεωρίες για αριστερή ανανέωση και σοσιαλιστική μεταρρύθμιση του καπιταλισμού. 

Η συντελούμενη μετάλλαξη της κοινωνίας από παραγωγό λαϊκού πολιτισμού σε αμέτοχο καταναλωτή προϊόντων βιομηχανικού πολιτισμού διέλαθε της προσοχής της Αριστεράς. Τα αριστερά κόμματα έχασαν πολύ αίμα από ήττες, διασπάσεις και αυτομολίες και ανέτοιμα μπροστά στο καταιγιστικό λάιφ στάιλ, στέγνωσαν από ιδέες και ταμπουρώθηκαν στη σιγουριά του παρελθόντος ή στη θαλπωρή του ευρωπαϊσμού.

Έλεγχος του πολιτισμού.

Στις μέρες μας, η κρίση ενισχύει και πολλαπλασιάζει τα κινήματα και τις προσπάθειες που εμφανίστηκαν περιθωριακά μέσα στην κοινωνία. Εδώ και αρκετά χρόνια, ένα ακαθοδήγητο κίνημα, ανομοιογενές, ασύνδετο και ασυντόνιστο αναπτύσσεται σε όλη την Ελλάδα. Προσπάθειες έξω από τον πολιτισμό που συνδέεται και εξαρτάται από το κράτος, το εμπόριο, τους χορηγούς, τους πολιτικούς, τους δημάρχους και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα οποία από τη δεκαετία του ’60, με το συγκρότημα Λαμπράκη επικεφαλής, εμπλέκονται με σκοπιμότητα στον πολιτισμό και διαμορφώνουν αισθητικές αντιλήψεις και συνειδήσεις. Ένα κίνημα το οποίο η καθεστηκυία τάξη, παίρνοντας μαθήματα από το εξωτερικό, προσπαθεί να αντιμετωπίσει εξουδετερώνοντας καλλιτέχνες και διανοούμενους με θέσεις, προνόμια και χρήμα. Αλλά και με μεγάλες παροχές στις λεγόμενες μη κυβερνητικές οργανώσεις, που ανέπτυξαν φιλική στο σύστημα δράση σε όλους τους ευπαθείς τομείς.

Κοινωνία, πολιτισμός, περιβάλλον, επιστήμες, υγεία, εκπαίδευση, ανθρωπιστική βοήθεια κ.λπ. τέθηκαν υπό τον έλεγχο οργανώσεων και επιχειρήσεων που συνδέονται με τραπεζίτες, εργολάβους και πολιτικούς. Κάθε άλλη προσπάθεια, ανιδιοτελής και ερασιτεχνική, αγνοήθηκε και αποσιωπήθηκε από το κράτος, τα κόμματα και τα ΜΜΕ. Ενώ οι πλούσιοι φιλάνθρωποι, συνήθως με λεφτά από το κράτος ή τις τράπεζες, απολαμβάνουν βασιλική προβολή.

Το Μέγαρο Μουσικής, το Ίδρυμα Νιάρχου, η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, το Ίδρυμα Θεοχαράκη και το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, οικειοποιήθηκαν πολλές, κρατικές και μη, δραστηριότητες στον πολιτισμό, θέτοντάς τες υπό τον έλεγχο μιας μικρής μονοπωλιακής ομάδας, μιας τάξης που απομυζά τον εθνικό πλούτο και ταυτόχρονα προσπαθεί χωρίς επιτυχία να αποκτήσει ένα ευυπόληπτο και αξιοπρεπές πρόσωπο ευρωπαϊκού αστικού επιπέδου.

Η εισβολή των ολιγοπωλίων στο πεδίο της πολιτιστικής δημιουργίας εκφράζει, μέσα από τη διαχείριση των γραμμάτων και των τεχνών, την υπέρμετρη μεγέθυνση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων στην Ελλάδα. Κράτος, τηλεόραση και πλούσιοι ιδιώτες διαχωρίζουν όλο και πιο έντονα τους έχοντες από τους μη έχοντες. Οι μεν στα ακριβά πανεπιστήμια του εξωτερικού, οι δε στα ΤΕΙ της επαρχίας. Τα ακριβά ιδιωτικά σχολεία αυξήθηκαν και τα δημόσια υποβαθμίστηκαν. Με την τηλεόραση αιχμή του δόρατος, μέσα στα σπίτια, να… επιμορφώνει non-stop τους πολίτες-ψηφοφόρους-καταναλωτές με υπερβολικές δόσεις χυδαιότητας, αμορφωσιάς και παραπληροφόρησης.

Αυτός ο προσανατολισμός, διαπλοκής κράτους, κομμάτων εξουσίας και μονοπωλίων και ο έλεγχος μέσω υπουργείων, ΜΜΕ, χορηγιών, επιδοτήσεων, μη κυβερνητικών οργανώσεων και ιδιωτικών ιδρυμάτων, συνδυάστηκαν με ταυτόχρονο περιορισμό των πόρων για τη μαζική εκπαίδευση, τα σχολεία και τα πανεπιστήμια, και βεβαίως, κόντρα στη λαϊκή κουλτούρα, την αυθόρμητη, τη βιωματική και την αυτοσχεδιαστική, που δεν κατασκευάζεται, αλλά αναπτύσσεται μέσα στις κοινότητες, με ρίζες στην πλουσιότατη παράδοση, ευαίσθητη στα νέα ρεύματα και με αγάπη για τα γράμματα και τη μόρφωση.

Πολλές μορφές λαϊκής δημιουργίας καταστράφηκαν από αδιαφορία, υπονόμευση ή ανοιχτό πόλεμο. Εκ προμελέτης, έκοψαν τα καΐκια, αριστουργήματα ναυπηγικής, μετέτρεψαν τα μουράγια σε καφετέριες, ξήλωσαν τα αμπέλια, προώθησαν τα μεταλλαγμένα σε βάρος της εθνικής βιοποικιλίας, ikeaποίησαν την επιπλοτεχνία, αντικατέστησαν την πέτρα με μπετόν αρμέ στα ορεινά χωριά, πήραν όχι μόνο τη βελόνα από το χέρι της μοδίστρας, αλλά και το τραγούδι από τα χείλη του καθενός μετατρέποντάς το σε bite και φυλακίζοντάς το σε τσιπάκια χωρίς φυσικούς ήχους και χρώματα.

Ο μαζικός τουρισμός, τα ναρκωτικά, η παχυσαρκία και ο διαβήτης, η καταστροφή του περιβάλλοντος, η μόδα, η πορνεία και άλλα αποκτήματα που αποτελούν σημαντικά στοιχεία του σύγχρονου λάιφ στάιλ και ταυτίζονται με το πιο άγριο μοντέλο του καπιταλισμού, αλλοίωσαν θανάσιμα την κοινωνική ταυτότητα. Η αποδόμηση του λαϊκού πολιτισμού συμπαρασύρει και την έντεχνη δημιουργία οδηγώντας την κοινωνία όλο και βαθύτερα στην εξάρτηση από την εισαγόμενη κουλτούρα, κυρίως β΄ και γ΄ κατηγορίας.

Με τη συνδρομή των ξένων τοκογλύφων και της σύγχρονης τεχνολογίας, και με την στοχευμένη διοχέτευση των πόρων, διέλυσαν έναν ολόκληρο πολιτισμό για να τον αντικαταστήσουν με εντόπια και διεθνή σκουπίδια.

Συντηρητική Αριστερά.

Η λαϊκή δημιουργία που παράγει χρήσιμα αντικείμενα, έργα τέχνης και επικοινωνίας, δέχεται εδώ και χρόνια ανελέητη επίθεση σε όλα τα επίπεδα. Η αφαίρεση της πρωτοβουλίας στο χώρο του πολιτισμού από τον πολίτη αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στη συστηματική προσπάθεια μετατροπής του σε άβουλο και πειθήνιο άτομο. Ο χειραγωγημένος πολίτης που απλώς καταναλώνει προϊόντα και η πολιτισμική του σύσταση είναι φτωχή και ασθενική, τι πολιτικές πεποιθήσεις μπορεί να υιοθετεί και πώς μπορείς να βασιστείς πάνω του για να φτιάξεις έναν άλλο κόσμο ανώτερο και καλύτερο;

Η οργανωμένη Αριστερά, μέσα στα χρόνια, για πολλούς και διάφορους λόγους, αυτοπεριορίστηκε στην «πολιτική» με την πιο στενή της έννοια. Και μετά την κρίση, απορροφήθηκε και από την «οικονομία». Ο πολιτισμός ταυτίστηκε με τη διασκέδαση. Η «πρόοδος», η «τεχνολογία», οι «ανάγκες» και οι «πολιτικές» καθόρισαν τις προτεραιότητες. Ηττημένη στο μέτωπο της ιδεολογίας, η Αριστερά, μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, αναδιπλώθηκε και στο μέτωπο του πολιτισμού. Ελάχιστοι άνθρωποι από το χώρο του πολιτισμού συμμετέχουν στα ηγετικά κλιμάκια της Αριστεράς ή ασκούν σοβαρή επιρροή σ’ αυτά. Και τα στελέχη δεν παράγουν θεωρητικό έργο. Δεν γράφουν ούτε μυθιστόρημα και μερικοί ίσως δεν διαβάζουν, ούτε αντιλαμβάνονται εγκαίρως τα ρεύματα που διαπερνούν τις κοινωνίες και γεννούν κινήματα.

Η Αριστερά, σε πολλά ζητήματα, ήταν ανέκαθεν συντηρητική, αλλά το εξισορροπούσε με την αγωνιστικότητά της και με ένα προοδευτικό σώμα διανοουμένων που την πλαισίωνε χωρίς να χάνει την αυτονομία του. Στα χρόνια της ύφεσής της, ο συντηρητισμός ενισχύθηκε. Έχασε τη φρεσκάδα της, χαλάρωσε την ηθική της και άφησε χώρο για καριερίστες, εθνικιστές, ρατσιστές, θρησκόληπτους, μισογύνηδες και βολεμένους αριστερής κοπής! 

Γι’ αυτό, πολλές αρνητικές πολιτισμικές αλλαγές που συνέβησαν και συμβαίνουν στο κοινωνικό σώμα που μεταλλάσσεται βίαια, θεωρήθηκαν είτε μικρής σημασίας με πολιτικά κριτήρια, είτε ως αναπόφευκτες συνέπειες της «προόδου».

Βραχυκύκλωμα.

Η Αριστερά βραχυκύκλωσε μπροστά στην ολομέτωπη επίθεση που δέχτηκε η κοινωνία στον πολιτισμό της. Μάλλον, δεν κατάλαβε τη σημασία του γεγονότος ή θεώρησε ότι θα αναπληρώσει κάθε απώλεια με περισσότερη πολιτική. Αλλά έτσι, για αντικειμενικούς και υποκειμενικούς λόγους, μειώθηκε το πλεονέκτημα που ανέκαθεν είχε η Αριστερά, που δεν έκανε πολιτική χωρίς πολιτισμό και πολιτισμό χωρίς πολιτική. Ο θησαυρός έμεινε κλεισμένος στο σεντούκι. Η γλώσσα παραμένει ξύλινη. Η αισθητική στις αφίσες αναζητείται. Η συντροφικότητα ατόνησε.

Γι’ αυτό, με το πολιτισμικό υπόβαθρο της κοινωνίας σε συρρίκνωση και αποσύνθεση, και την Αριστερά αφοσιωμένη στα καθαρά πολιτικά προτάγματα, το σύστημα αντέχει περισσότερο στους μεγάλους κραδασμούς που προκαλεί η δομική κρίση του καπιταλισμού. Χωρίς ισχυρή αντίσταση στο πολιτισμικό επίπεδο, η πολιτική αντίσταση δεν φέρνει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.

Με την Αριστερά συνδέονται άνθρωποι με κουλτούρα και σημαντικοί διανοούμενοι, επιστήμονες, δάσκαλοι και καλλιτέχνες. Οι περισσότεροι! Αλλά δεν τους αξιοποιεί, γιατί έχει χάσει το ζύγι και έχει αποδεχτεί πολλούς όρους που επιβάλλει το σύστημα. Καταγγέλλει χλιαρά τον εκφυλισμό του κοινοβουλευτισμού. Αποφεύγει την κριτική στη μεροληψία των ΜΜΕ από φόβο μήπως και αποκλειστεί απ’ αυτά. Δεν προβάλλει όραμα, δεν έχει σχέδιο, ούτε αναζητά εναλλακτικά μέσα και δρόμους που θα την απελευθερώσουν από εξαρτήσεις και καταναγκασμούς. Έτσι, συχνά, οι προσπάθειες σπαταλιούνται καθ’ οδόν, γιατί το καλάθι είναι τρύπιο.

Η Αριστερά έχει καθήκον να ανακόπτει, ανυποχώρητα και ασταμάτητα, την πορεία αλλοτρίωσης και εξανδραποδισμού που υφίσταται ο πολίτης από το σύστημα, σε κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο, αλλιώς δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει το μαζικό φαινόμενο των φτωχών και αδικημένων που υπερασπίζονται την ανισότητα και τα συμφέροντα της πλουτοκρατίας. Ξανά, ο πολίτης και οι συλλογικότητες πρέπει να αποτελέσουν τη βάση του νέου πολιτισμού και της νέας πολιτικής στη νέα εποχή, με σύγχρονα μέσα και φρέσκες αντιλήψεις, θεμελιωμένες με κριτική ματιά σε αξίες και αρχές που άντεξαν στο χρόνο.

Νέοι δρόμοι.

Η Αριστερά δεν καλείται να ανακαλύψει ξανά τον τροχό. Ήδη, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, μέσα από τις κοινωνίες, αναπηδούν συνεχώς ιδέες, άτομα, ομάδες, τάσεις, κινήματα, ρεύματα, ακόμα και κυβερνήσεις, που αναζητούν με ευφάνταστο και ταυτόχρονα ρεαλιστικό τρόπο το χαμένο θησαυρό, βλέποντας με θάρρος και αισιοδοξία το μέλλον. Με χειροπιαστά αποτελέσματα, από την Αίγυπτο και την Τυνησία ως τη Βενεζουέλα και τη Νέα Υόρκη. Ένας νέου τύπου διεθνισμός αναπτύσσεται. Αλλά και στον τόπο μας, δεν είναι πια λίγες οι ομάδες που έχουν να επιδείξουν αξιοπρόσεκτο έργο με καινούρια πράγματα. Ομάδες παιδιών, στην Αθήνα και την επαρχία, που παίζουν τις τεχνολογίες και τις επικοινωνίες στα δάχτυλα και έχουν αντιληφθεί τη σημασία της βιολογικής καλλιέργειας, του δάσους και της καθαρής θάλασσας, του χειροποίητου τραχανά, των φυσικών μουσικών οργάνων, της δημοκρατίας στη βάση και της ανασύστασης των συλλογικών μορφών κοινωνικής συνύπαρξης, με έγνοια και αλληλεγγύη, κόντρα στον εγωιστικό ατομισμό και την αναξιοκρατία.

Η επιρροή των καλύτερων αντιλήψεων της Αριστεράς είναι διάχυτη, και πολλοί αριστεροί συμμετέχουν ενεργά στο γίγνεσθαι, αλλά οι οργανωμένοι φορείς δυσκολεύονται και δυστροπούν. Η Αριστερά έχει το πιο ευαίσθητο κομμάτι της κοινωνίας. Ανθρώπους της αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης, της θυσίας. Και πρώτοι οι αριστεροί αγωνιούν και περισσότερο απ’ όλους θέλουν μία Αριστερά ανάλογη των αγώνων και των ιδεών τους.

Η κοινωνία έχει υποστεί μεγάλη διάβρωση. Καταναλώνει σκουπίδια και χρειάζεται πολύ περισσότερη δουλειά στον πολιτισμό για να αποβληθούν τα λύματα του αστικού κράτους. Για να αναζωογονηθεί η γειτονιά, η σχολή, ο χώρος εργασίας. Γιατί πολιτισμός δεν είναι πρωτίστως και μόνο τα τραγούδια. Είναι το πώς βλέπουμε τη ζωή, τον κόσμο, και πώς τον αναπλάθουμε συνολικά. Και πρώτη η Αριστερά πρέπει να εκπολιτιστεί, αρχίζοντας από τον εκδημοκρατισμό στην πράξη και την αξιοκρατία.

Γιατί το ερώτημα που τίθεται είναι, ακόμα κι αν η τωρινή κρίση έριχνε το σύστημα στο γκρεμό, με τι αντιλήψεις, με ποια κουλτούρα, θα φτιάχναμε τον καινούριο κόσμο;

Στέλιος Ελληνιάδης