Φαμίλα.

ΘΕΣΗ: Η Φαμίλα είναι ένα χωριό που αποτελείται από τέσσερις οικισμούς: τη Συκιά, τη Φαμίλα (Κλεφτάλωνο), που είναι χτισμένοι στους πρόποδες του Κουστρουμά σε υψόμετρο 600 μ. και τους Καρκανιά και Πλατανιά που είναι κτισμένοι κατά μήκος του παραπόταμου του Εύηνου ποταμού Πόριαρη.
ΟΝΟΜΑΣΙΑ: Η ονομασία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά την περίοδο της Βενετοκρατίας (1400 μ.Χ.) και προέρχεται από την ιταλική λέξη «famila» που σημαίνει οικογένεια. Ο συνοικισμός Κλεφτάλωνο πήρε το όνομά του από το παλιό αλώνι που υπήρχε στην περιοχή, όπου συγκεντρώνονταν και γλεντούσαν στα δύσκολα χρόνια της τουρκοκρατίας οι κλέφτες και οι αρματολοί. Στο ίδιο αυτό αλώνι, σύμφωνα με την παράδοση, χόρευαν τις νύχτες οι νεράιδες και μονομαχούσαν τα «στοιχειά» των γειτονικών χωριών.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Η Φαμίλα πρωτοκτίστηκε στη θέση Παλιοχώρι πάνω από την τοποθεσία Καστανές σε υψόμετρο 1.000 μ. περίπου. Εκεί βρισκόταν ο κύριος όγκος του χωριού, όπου σήμερα σώζονται και τα ερείπια.Λόγω της ενασχόλησης με την κτηνοτροφία, πολλοί κάτοικοι ήταν διασκορπισμένοι στην ευρύτερη, γύρω από το χωριό, περιοχή. Ο βαρύς χειμώνας που τους δυσκόλευε στην κτηνοτροφία, τους οδήγησε στο να έχουν στραμμένα τα βλέμματα στον κάμπο του Πόριαρη. Όταν οι συνθήκες το επέτρεψαν ο κάμπος μοιράστηκε στους κατοίκους και άρχισε σιγά- σιγά και νέα μετακίνησή τους προς τα εύφορα χωράφια του κάμπου, δημιουργώντας έτσι τους άλλους δύο οικισμούς, τον Καρκανιά και τον Πλατανιά.Η περιοχή του Πόριαρη έχει να επιδείξει πολιτισμό από τα προϊστορικά χρόνια, ενώ για την ελληνιστική περίοδο (3ος αιώνας π.Χ.) βρίσκουμε και αναφορές. Την τότε ανάπτυξη της περιοχής καταμαρτυρούν τα πολυάριθμα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως η αετωματική στήλη με την επιγραφή «ΚΡΙΝΟΛΑΟΥ» ένα μαρμάρινο ανάκλιντρο και ίχνη λουτρικών εγκαταστάσεων στη θέση της σημερινής λουτροπηγής που είναι γνωστή από τους ομηρικούς χρόνους ως «Ύδατα Ηρακλέους» ή «Πηγή Καλλιρρόης».Από τη Φαμίλα καταγόταν ο οπλαρχηγός Σακαρέλος ο οποίος είχε αναπτύξει σπουδαία δράση κατά των Τούρκων.
ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ: Η εκκλησία της Αγίας Σωτήρος στον συνοικισμό Συκιά κτίστηκε τον 17ο αιώνα, και χρησιμοποιήθηκε από τον οπλαρχηγό Σακαρέλο και ως αμυντικός προμαχώνας.Η παράδοση αναφέρει ότι όταν βρισκόταν σε δύσκολη θέση ο οπλαρχηγός και οι συμπολεμιστές του, διέφυγαν από υπόγεια σήραγγα που οδηγούσε μακριά από την εκκλησία. Οι πολεμίστρες της μικρής αυτής εκκλησίας επιβεβαιώνουν ως ένα βαθμό την παράδοση.Στις 6 Αυγούστου κάθε χρόνο πραγματοποιείται παραδοσιακό πανηγύρι.
ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Στα σύνορα της Φαμίλας με τη Στράνωμα συναντάμε την σπουδαία ιαματική πηγή, γνωστή για θεραπευτικές επιδράσεις στις αρθρίτιδες, ρευματισμούς, δερματικές παθήσεις, τα Λουτρά Στάχτης. Η λουτροπηγή ήταν γνωστή από τους αρχαίους χρόνους. Κοντά στην πηγή έχει βρεθεί μαρμάρινο ανάκλιντρο, πιθανόν ελληνιστικής εποχής, ενώ σώζονται ακόμη και σήμερα ίχνη των αρχαίων λουτρικών εγκαταστάσεων. Σήμερα υπάρχουν εγκαταστάσεις λουτρικού συγκροτήματος, καθώς και εγκαταστάσεις παραμονής λουομένων. Προσφέρουν τη δυνατότητα λουτροθεραπείας σε ατομικούς και κοινούς λουτήρες, για όσους έχουν παθήσεις του δέρματος, νεφρικές διαταραχές ή λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος και αρθρίτιδες. Διαθέτουν ξενώνα, εστιατόριο και καφενείο. Λειτουργούν τους καλοκαιρινούς μήνες. Από τα Λουτρά Στάχτης μπορούμε να περάσουμε τον Εύηνο από το χαρακτηριστικό πέτρινο γεφύρι Πόριαρι και να βρεθούμε στα χωριά (Κόφτρα, Αβαρίκο, Ανάληψη κ.λπ.) του Θέρμου.
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 το χωριό έχει 220 άτομα. Τους καλοκαιρινούς μήνες ο πληθυσμός του αυξάνεται. Οι σημερινοί κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία και με την γεωργία στα εύφορα χωράφια της κοιλάδας του Πόριαρη.
ΔΙΑΜΟΝΗ: Στη νοτιοδυτική πλαγιά του βουνού Κουστρουμά, στην άκρη του οικισμού Κλεφτάλωνο, σε υψόμετρο 600 μ. με θέα τον Εύηνο ποταμό, τον κάμπο Πόριαρη και τη λίμνη Τριχωνίδα βρίσκεται ο παραδοσιακός Ξενώνας «Το Μπαλκόνι του Εύηνου». Τελευταία στην ευρύτερη περιοχή λειτουργούν ταβέρνες και εστιατόρια με παραδοσιακή κουζίνα, με ντόπια κρέατα, πίτες και ψωμί ψημένα στο φούρνο και ντόπιο κρασί.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ:
1. Φαµίλα – Πόρος. Πρόκειται για διαδρομή μέσα σε πλούσια βλάστηση και ιδιαίτερο αγροτικό τοπίο µε πεζούλες. Στην πορεία της καλά διατηρηµένης αυτής διαδροµής η οποία κατηφορίζει στον Πόριαρη υπάρχει και νερόµυλος. Στο κάτω µέρος της διαδροµής υπάρχουν τα ιαµατικά λουτρά της Στάχτης, που λειτουργούν, ενώ επίσης υπάρχουν αναψυκτήρια, ψησταριές κ.α.
2. Φαµίλα – Κορυφή Καστρουµά. Ακολουθώντας ανηφορικό μονοπάτι σε απόσταση ενάμισι χιλιόμετρο από το ξενώνα φθάνουμε στην κορυφή του Κουστρουμά απ’ όπου μπορούμε να απολαύσουμε μοναδική θέα στον ευρύτατο ορίζοντα που απλώνεται μπροστά μας. Από το σημείο αυτό βλέπουμε την πόλη του Αγρινίου και το δειλινό απολαμβάνουμε τον ήλιο πορτοκαλοκόκκινο να βυθίζεται στην γαλαζοπράσινη λίμνη της Τριχωνίδας.
3. Μονοπάτι Φαµίλα – Πλατανιάς .Πρόκειται για παλαιό εν µέρει χτιστό δρόµο επικοινωνίας της Φαµίλας, χωριό πάνω στην πλαγιά του Καστρουµά, µε τον οικισµό Πλατανιάς, κτισµένο πλάι στην κοίτη του παραπόταµου του Ευήνου Πόριαρη.