ΣΤΟ ΠΕΛΑΓΟΣ ΤΗΣ ΑΙΤΩΛΙΑΣ...

Η χειμωνιάτικη λιακάδα μάς ζέσταινε την ψυχή καθώς φτάναμε στο Θέρμο, αφήνοντας πίσω τις στροφές πάνω από τη Ναύπακτο και την κοιλάδα του Εύηνου ποταμού. Το Θέρμο είναι μια ωραία ημιορεινή κωμόπολη με θαμπά τα στολίδια από τα χρόνια της ακμής: κάμποσα ωραία πέτρινα σπίτια, όλα φτιαγμένα από την ασπρορόδινη πέτρα της περιοχής. Kάτω από την πλατεία ακόμη κυλούν γάργαρα πολλά νερά.
«Το Θέρμο λεγόταν αρχικά Κεφαλόβρυσο, και φτιάχτηκε μετά το 1843», μου λέει ο αντιδήμαρχος Θέρμου Νίκος Κωστακόπουλος. «Ηταν από την αρχή εμπορικό και διοικητικό κέντρο χτισμένο εκεί που συναντιούνται οι δρόμοι ανάμεσα σε ορεινή Ναυπακτία, Ευρυτανία και ορεινή Αιτωλία. Γι' αυτό άκμασε και μεγάλωσε πολύ. Κάποτε λέγανε πως, εκείνα τα χρόνια, με ψηλά καπέλα κυκλοφορούσαν στο Κολωνάκι και στο Θέρμο». «Εκείνα τα χρόνια» ήταν οι δεκαετίες του Mεσοπολέμου. Στην κατοχή οι Γερμανοί έκαψαν το Θέρμο, δυστυχώς…
Γιατί το παλιό Κεφαλόβρυσο έγινε Θέρμο; Από πού πήρε αυτό το... ζεστό όνομα; Μα από τον αρχαίο Θέρμο. Οδηγούμε το ενάμισι χιλιόμετρο που μας χωρίζει από τον τόπο όπου βρισκόταν ένα από τα σημαντικότερα πολιτικά κέντρα της αρχαίας Ελλάδας. Ο Θέρμος ήταν η έδρα της πανίσχυρης Αιτωλικής Συμπολιτείας (ή Κοινό των Αιτωλών), η οποία εμφανίζεται τον 4ο π.Χ. αιώνα και είναι μια ομοσπονδία με ισότιμα μέλη όλες τις αιτωλικές κοινότητες. Ο Θέρμος δυο φορές -το 218 και το 206 π.Χ.- ισοπεδώθηκε από τους Μακεδόνες.
Περπατάμε ανάμεσα στα πυρωμένα από τον ήλιο μάρμαρα στο ναό του Θερμίου Απόλλωνα (ο Θέρμος ήταν επίσης το θρησκευτικό κέντρο των Αιτωλών), φωτογραφίζουμε την κρήνη με το κρυστάλλινο ακίνητο νερό, τις στοές της αγοράς, τους μικρότερους ναούς. Εχει μεγάλη συμβολική αξία για τη σύγχρονη δημοκρατική Ευρώπη αυτό το κέντρο των αρχαίων Ηνωμένων Πολιτειών Αιτωλίας. Ευτυχώς σύντομα το νέο μουσείο που χτίζεται εδώ κοντά θα στεγάσει τα πολύτιμα, πάμπολλα ευρήματα των ανασκαφών, τα οποία σήμερα στοιβαγμένα αραχνιάζουν στο παλαιό - κατ' ευφημισμόν- Μουσείο που λειτουργεί στον χώρο.
Μεσημεριάζει στα δρομάκια του Θέρμου. Ο κυρ Γιώργος Τσερπελής γανώνει ακόμη μπακιρένια ταψιά στο μικρό του μαγαζί της οδού Αναστασίου Ακρίδα. «Είναι πιο νόστιμο το φαΐ που μαγειρεύεται εδώ», μου λέει χαμογελώντας μες στις μουτζούρες. Πιο κάτω ο ψαράς Γιώργος Καλιακμάνης κουνάει απογοητευμένος ένα τελάρο με σαρδέλα. «Δυο μέρες και δεν το πούλησα. Ο κόσμος έχει φύγει από τα χωριά. Αδειάζουν…». Το Θέρμο επηρεάστηκε πολύ από τη διάλυση των ορεινών χωριών μετά τον Eμφύλιο και στη συνέχεια με το κύμα της μετανάστευσης.
«Με την ερήμωση του ορεινού όγκου ήρθε και η οικονομική συρρίκνωση», μου λέει ο δήμαρχος Θέρμου, Θεόδωρος Πορφύρης. «Παραμένει βεβαίως εμπορικό και διοικητικό κέντρο, αλλά οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι τείνουν να εκλείψουν. Προσπαθούμε να αναπτύξουμε και τη λίμνη, όμως κάθε παρέμβαση είναι δύσκολη για να μη θιγεί το περιβάλλον». Σήμερα η ελάχιστη τουριστική ανάπτυξη σε ολόκληρη την περιοχή της Τριχωνίδας υπάρχει μόνο στον Δήμο Θέρμου. «Κάποιοι απλά έβλεπαν πιο μακριά...», σημειώνει ο δήμαρχος.
Κοιτάζω το χάρτη μου και βλέπω κάμποσα μοναστηράκια διάσπαρτα στους καταπράσινους λόφους στην βορειοανατολική αυτή μεριά της Αιτωλίας. «Μμμμ, σεβαστικός τόπος…», σκέφτομαι. Τα πλήθη που συρρέουν στον περίβολο της Μονής Μυρτιάς το αποδεικνύουν περίτρανα. Ο γλυκύτατος ηγούμενος πάτερ Αυγουστίνος Ανδριτσόπουλος τριγυρίζει ανάμεσά τους, χαρίζει εικονίτσες, μιλάει για τη Μονή, για την εικόνα της Παναγίας που βρέθηκε μέσα σε μυρτιά, μας δείχνει τις μαυρισμένες τοιχογραφίες που «…εγένοντο διά χειρός εμού Ξένου του Διγενή εκ Μορέως…», μας δείχνει την κρύπτη, μας λέει ιστορίες. «Η Αιτωλοακαρνανία είναι παπαδομάνα και καλογερομάνα», με βεβαιώνει φεύγοντας τυλιγμένος σε μια παρηγορητική μυρωδιά από λιβάνι, κερί, υγρασία και παραβρασμένο βαρύ γλυκό καφέ.
Ωστε παπαδομάνα η Αιτωλία. Μα τι λέγω ο αμνήμων. Εδώ δεν είναι η πατρίδα του Κοσμά του Αιτωλού; Ναι, βέβαια, στο Μέγα Δένδρο γεννήθηκε (το Μέγα Δένδρο και ο Ταξιάρχης ήταν οι παλιοί συνοικισμοί από τους οποίους πρωτοδημιουργήθηκε το Θέρμο). Ο Κοσμάς ο Αιτωλός ήταν διάσημος δάσκαλος του καταπιεσμένου από τους Τούρκους Ελληνισμού τον 18ο αιώνα. Αργότερα θα δούμε την κρύπτη του παλαιού μοναστηριού της Αγίας Σοφίας (το οποίο κάηκε το 1825 από τους Τούρκους) όπου πιθανότατα ήταν κρυφό σχολειό στο οποίο δίδαξε ο Πατροκοσμάς. Υπάρχει και μια αναπαράσταση του σχολειού με κέρινα ομοιώματα. «Να δείχνει τις ρίζες μας», μου λέει ο δάσκαλος Θανάσης Ζέρης, εκ των πρωτεργατών της αναστήλωσης του μοναστηριού και της κρύπτης. «Οι άνθρωποι θα μείνουν πτωχοί, γιατί δεν θα 'χουν αγάπη στα δέντρα», γράφει ο Κοσμάς ο Αιτωλός σε μια από τις διδαχές του. Ωραία οικολογική προφητεία έκανε αυτός ο ευγενικός άνθρωπος. Την κρατάω σαν φυλαχτό και βάζω πρώτη στο αυτοκίνητο. Κατηφορίζουμε ώς το Πετροχώρι την ώρα που βασιλεύει ο ήλιος πάνω από τη θάλασσα του γλυκού νερού.Αύριο είναι καιρός να γνωρίσουμε τη Τριχωνίδα από κοντά…
Η λίμνη και οι Ανθρωποι...
«Το πέλαγος της Αιτωλίας»… Τι ποιητικό όνομα για την Τριχωνίδα! Από την Τουρκοκρατία έρχεται. Στα τότε συμβόλαια, οι ιδιοκτησίες που γειτόνευαν με το νερό της λίμνης ονομάζονταν «παρά το πέλαγος της Αιτωλίας». Μόλις χαράζει έξω από το μπαλκόνι μας και ο δριμύς πρωινός αέρας του «πελάγους» μας ξυπνάει για τα καλά. Στο βάθος αχνογάλανες ξεφυτρώνουν μέσα από την πρωινή ομίχλη οι κορφές του Αράκυνθου, τα βουνά του Ξηρόμερου, το Παναιτωλικό με τη χιονισμένη κορφή της Κυρά Βγένας.
Ο ασφαλτόδρομος φιδοσέρνεται ανάμεσα σε νυσταγμένα χωριά, την Αγία Σοφία, την Πουρνάρα, τη Μυρτιά: κάποτε όλοι στην περιοχή ήθελαν να έχουν ένα περιβόλι στη Μυρτιά, ήταν η μόδα μιας εποχής ώς το 1970 περίπου. Ο δρόμος κατηφορίζει μέσα σε ελαιώνες και μεγάλα περιβόλια γεμάτα εσπεριδοειδή ώς την παραλία της Κάτω Μυρτιάς, την παλιά Γουρίτσα. Στο καρνάγιο των Θανασόπουλων ο «Καπετάν Γιώργης», το καΐκι της οικογένειας, μας περιμένει να βγούμε για ψάρεμα. «Αθερίνα ψαρεύουμε κυρίως. Αλλά και δρομίτσες και τσερούκλες και κάνα γριβάδι και χέλια με παραγάδι», μου λέει ο Γιάννης Θανασόπουλος, ανάβοντας τσιγάρο δίπλα στο τιμόνι, καθώς ο αδελφός του ο Λάμπρος ετοιμάζει τα δίχτυα.
Η Τριχωνίδα έχει ακόμη επαγγελματίες ψαράδες. «Δύσκολη η ζωή όμως», ομολογεί ο 25χρονος Γιάννης. Θυμάμαι χτες που μίλαγα πίνοντας πετροχωρίτικο κρασί με τον Παντελή Φλωρόπουλο, εκδότη της αγρινιώτικης εφημερίδας «Αναγγελία», που μου έλεγε πως «…στην Kατοχή όλα τα χωριά και οι αντάρτες έτρωγαν από τη λίμνη. Tριακόσια νοικοκυριά ψαράδων ζούσαν από εδώ». Σήμερα μόλις τέσσερα με πέντε.
Η Τριχωνίδα μπορεί να είναι πολύ πιο πλούσια σε ψάρια, αλλά μια πόρτα που έχει τοποθετηθεί στο κανάλι -από τον καιρό της χούντας για να φεύγουν τα νερά της Τριχωνίδας προς άρδευση του μεσολογγίτικου κάμπου- το οποίο τη συνδέει με τη λίμνη Λυσιμαχία εμποδίζει τον εμπλουτισμό της με ψάρια (στη ρηχή Λυσιμαχία γεννούν μυριάδες ψάρια και μετά πάνε στα βαθιά πλούσια σε τροφή νερά της Τριχωνίδας). Οι παλιοί ψαράδες του τόπου έλεγαν «Η Λυσιμαχία γεννά, η Τριχωνίδα θρέφει». Η μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας, με 97 τετρ. χλμ. έκταση, μέγιστο βάθος 58 μέτρα και περίμετρο 51 χλμ., είναι ακόμα όμως πλούσια. «Η Τριχωνίδα είναι ένα φυσικό εργοστάσιο που θα έδινε πολλές θέσεις εργασίας» έλεγε ο Παντελής.
Ο «Καπετάν Γιώργης» σκίζει απαλά το ακίνητο νερό, οι καλαμιές χρυσαφίζουν στον ήλιο, τα κιτρινοκόκκινα σιρίτια της κουπαστής λαμπυρίζουν μουσκεμένα. Σαν μια μικρή κουκκίδα καρφωμένη στο ακύμαντο νερό βλέπουμε τη βάρκα του Πάνου Ζαρκάδα. Σηκώνει δίχτυα και παραγάδια: μεγάλα κιτρινοπράσινα χέλια σπαρταράνε, σταχτόχρυσες δρομίτσες και κυπρίνια γεμίζουν τα μικρά τελάρα του. Στην Τριχωνίδα ζουν 25 είδη ψαριών από τα οποία 16 είναι βρώσιμα και 11 ενδημικά στην Ελλάδα, ενώ εδώ -και πουθενά αλλού στον κόσμο!- ζει ο νανογωβιός, ένα από τα μικρότερα σπονδυλωτά ζώα της Γης (ενήλικα θηλυκά έχουν 2 cm μήκος). Ομως, το πιο γνωστό, δημοφιλές και νόστιμο ψάρι της Τριχωνίδας είναι η αθερίνα.
Ναι, η γνωστή σας θαλασσινή. Η οποία προσαρμόστηκε και ζει σε μόνο μια ελληνική λίμνη: εδώ! Ο Γιάννης ρίχνει τα δίχτυα του για αθερίνα. Oλοι αθερίνα ζητούν στα ταβερνάκια. «Πουλιέται ώς και στην Αθήνα», μου ομολογεί.
Η Κάτω Μυρτιά είναι το μοναδικό παραλίμνιο κομμάτι της Τριχωνίδας που έχει μια υποτυπώδη ανάπτυξη: δυο - τρία ταβερνάκια, ένα ξενοδοχείο. Eχει και τα Λουτρά, μια θαυμάσια παραλίμνια ιαματική πηγή, οι άθλιες τριτοκοσμικές καμπίνες της οποίας χάσκουν άδειες με σκουριασμένες μπανιέρες ακριβώς δίπλα στην όμορφη ακτή. Η Κάτω Μυρτιά είναι γεμάτη απέραντους πορτοκαλεώνες.
«Είναι σαγκουίνια», μου λέει γελαστή η χρυσή μας η κυρά Μαρία Καπέ. Ο κυρ Βελισάριος, ο άντρας της, μας μαζεύει πορτοκάλια, λεμόνια και μανταρίνια. «Πριν από λίγα χρόνια τα στέλναμε στη λαϊκή. Τώρα ο συνεταιρισμός τα μαζεύει για χυμούς. Τζάμπα τα παίρνουνε. 14 λεπτά το κιλό…». Σαν αίμα στάζει το φρέσκο φρούτο στα χέρια μου. Τα σαγκουίνια της Μυρτιάς είναι μια μοναδική ποικιλία στην Ελλάδα. «Κρίμα τον κόπο τους», σκέφτομαι αποχαιρετώντας το ζευγάρι. Ακόμα χαμογελάνε …
Ο κεντρικός δρόμος μετά την Κάτω Μυρτιά περνάει μικρούς οικισμούς - τη Ντουγρή, τη Βαρειά, την Παντάνασσα: παντού ελαιώνες και εσπεριδοειδή. Πιο κάτω τα χωριά μεγαλώνουν αισθητά. Απέναντι από την Παραβόλα θα δούμε τη θέα στη λίμνη από την κορφή του πευκοφυτεμένου κάστρου στο αρχαίο Βουκάτιο: οι πύργοι είναι βυζαντινοί ενώ τα τείχη είναι κλασικά, του 4ου π.Χ. αιώνα. Καπνοί υψώνονται δίπλα στα μεγάλα κυπαρίσσια που λογχίζουν τον απέραντο ελαιώνα. Το Καινούργιο είναι ένα μεγάλο, μάλλον άχαρο χωριό.
Στη γειτονιά του, στα Αμπάρια, κοντά στις όχθες της Τριχωνίδας, σε ένα ανακαινισμένο παλαιό αντλιοστάσιο βρίσκεται το Κέντρο Περιβάλλοντος Τριχωνίδας. «Η Τριχωνίδα και η Λυσιμαχία ανήκουν στο δίκτυο Natura 2000», μου λέει η υπεύθυνη του κέντρου Κωνσταντία Τραμπάζαλη. «Το σημαντικότερο κομμάτι της Τριχωνίδας είναι οι ασβεστούχοι βάλτοι, ένας οικότοπος που δείχνει με την ύπαρξή του ότι το υδάτινο ισοζύγιο είναι σταθερό». Οι ασβεστούχοι βάλτοι σήμερα εντοπίζονται στο νότιο κομμάτι της λίμνης. Eίναι καθαρή όμως; «Υπάρχει μεγάλο πρόβλημα με τα ελαιοτριβεία.
Tριάντα πέντε βρίσκονται γύρω από τη λίμνη και χρειάζεται να γίνει μια σοβαρή επεξεργασία των λυμάτων τους». Παρ' όλα αυτά η Τριχωνίδα είναι αρκετά καθαρή, γιατί έχει πολλά υπόγεια νερά, ενώ πάμπολλα ρέματα και ρυάκια από τα γύρω βουνά χύνονται εδώ. Τα πλεονάζοντα ύδατα πάνε στη Λυσιμαχία, ενώ η επιβάρυνση από τα φυτοφάρμακα είναι σαφώς μικρότερη μετά την κατάρρευση της καπνοπαραγωγής (μετά τη δεκαετία του '80). «Η Τριχωνίδα αυτοκαθαρίζεται. Οι Δήμοι Αρακύνθου και Μακρυνείας υδρεύονται κανονικά από το νερό της», λέει η Κωνσταντίνα.
«Το μεγαλύτερο πρόβλημά της είναι η ανυπαρξία Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης για να καθοριστεί τι απαγορεύεται και τι επιτρέπεται στην παραλίμνια περιοχή». Χαζεύουμε λίγα ψαράκια στο ενυδρείο του κέντρου και χαιρετάμε τον χημικό και τα δειγματοληπτικά του μπουκαλάκια.Στην Τριχωνίδα σήμερα έχουν δικαιοδοσία έξι δήμοι. Eνας από αυτούς είναι ο Δήμος Θεστιέων.
«Είναι ο μόνος δήμος που έχει οριοθετήσει τον αιγιαλό και την παρόχθια ζώνη. Η οριοθέτηση ξεκαθαρίζει το ιδιοκτησιακό καθεστώς και το τι έργο επιτρέπεται», μου λέει ο δήμαρχος Θεστιέων Δημήτρης Τραπεζιώτης. Είναι νομικός και με βομβαρδίζει με ένα σωρό κανονισμούς και νομολογίες. «Χρειάζεται ένας φορέας διαχείρισης του οικοσυστήματος της λίμνης.
Eχουν συσταθεί 27 τέτοιοι σε όλη την Ελλάδα, αλλά όχι στην μεγαλύτερη λίμνη της. Η λίμνη είναι το κεφάλαιό μας. Αν το υπονομεύσουμε θα υπονομεύσουμε το αναπτυξιακό μέλλον της περιοχής μας», τονίζει. Σκέφτομαι φεύγοντας ότι θα πρέπει έξι δήμαρχοι να συναποφασίσουν για το μέλλον ενός εξαιρετικά ευαίσθητου οικοσυστήματος και μιας παρθένας περιοχής με τεράστιες αναπτυξιακές δυνατότητες. «Μμμ... δύσκολο στο ρωμαίικο», νομίζω. Και θυμάμαι τον δήμαρχο Θέρμου που μου έλεγε ότι «…πρέπει να γίνει ένας δήμος για όλη τη λίμνη».
Σουρουπώνει και πριν γυρίσουμε στο Θέρμο κατεβαίνουμε να βρούμε την Παλαιοχώρα, το παλιό -έρημο πλέον- χωριό απ' όπου έφυγαν οι άνθρωποι και έφτιαξαν το Καινούργιο. Ανάμεσα στους ελαιώνες κοντά στις όχθες της λίμνης ανακαλύπτουμε τα πέτρινα μνημεία της τοπικής αρχιτεκτονικής, όλα με καλοπελεκημένη ασπρορόδινη πέτρα και θαυμάσιες εξωτερικές σκάλες χτισμένες πάνω από μικρά θολωτά υπόστεγα, όλα σφιχταγκαλιασμένα από αγκαθωτές κληματσίδες, απροσπέλαστα βάτα και αγκαθωτούς θάμνους. «Το ΕΜΠ με τον καθηγητή Αρχιτεκτονικής Μ. Γκανιάτσα κάνει καταγραφή και μελέτη των σπιτιών μήπως και σωθούν», μου έλεγε πριν ο δήμαρχος Θεστιέων. Πιο κάτω από τα έρημα σπίτια τα νερά ροδίζουν και ο ορίζοντας πίσω από την κορυφή του Αράκυνθου φλέγεται από τα χρώματα.
Ολόγυρα στη λίμνη...
Ο γύρος της λίμνης είναι μια κάπως αλλόκοτη περιπέτεια. Αλλού ο δρόμος είναι σχεδόν δίπλα στο νερό, στο μεγαλύτερο κομμάτι του όμως περνάει μακριά από τη λίμνη και μέσα από όχι και τόσο όμορφα χωριά, όπου μόνο κάποιες μεμονωμένες γειτονιές ή κάνα ωραίο πέτρινο σπίτι αξίζουν μια παραπανίσια ματιά. Προσπερνάμε το Παναιτώλιο, το οποίο γνωρίζουμε ως πατρίδα του διάσημου γλύπτη Χρήστου Καπράλου, μόνο που εκτός από ένα γλυπτό του στην κεντρική πλατεία, για τα υπόλοιπα θα πρέπει να πάμε ώς τη γλυπτοθήκη του Δήμου Αγρινίου για να τα δούμε. Συνεχίζουμε νότια στον κεντρικό δρόμο και στρίβουμε ανατολικά προς τα χωριά της νότιας Τριχωνίδας.
Oλα βρίσκονται στους πρόποδες του Αράκυνθου, ενός μάλλον άγνωστου βουνού που είναι σκεπασμένο με θαυμάσια δάση με βελανιδιές και καστανιές (τα κάστανα Αράκυνθου είναι διάσημα στην Αιτωλοακαρνανία). Ζευγαράκι, Παπαδάτες, Ματαράγκα, Γραμματικό. Χωριά το ένα δίπλα στο άλλο, σε ευθεία γραμμή, τριγυρισμένα από ελαιώνες και μεγάλα πράσινα χωράφια. Aδεια χωράφια είναι τα πιο πολλά. Hταν κάποτε καπνοχώραφα, τα χρόνια που όλη η περιοχή ζούσε καλλιεργώντας τα διάσημα Τσεμπέλια και Βιρτζίνια Αγρινίου. Η καλλιέργεια κατέρρευσε σταδιακά από τη δεκαετία του '90. «Σήμερα οι περισσότεροι ζουν με την επιδότηση. Η οποία σταδιακά μειώνεται και το 2013 θα καταργηθεί», μου λέει ο Αντώνης Δημητρέλλης, αντιδήμαρχος του Δήμου Μακρυνείας. Αγροτικός δήμος και αυτός, όπως και ο γειτονικοί στη νότια ακτή. Υποφέρουν πολύ από την έλλειψη νερού. «Μα δίπλα στη λίμνη;» απορώ.
«Το αρδευτικό δίκτυο είναι διαλυμένο. Πέρυσι δεν είχαμε καθόλου νερό. Ο κόσμος δεν έκανε σοδειά. Επαθε και πολλές ζημιές το δίκτυο από το σεισμό της 10/4/2007. Ο δήμος μας χτυπήθηκε περισσότερο από όλους». Κουβεντιάζουμε περπατώντας στα δρομάκια της Γαβαλούς. Είναι το πιο μεγάλο κεφαλοχώρι εδώ, με 1.500 κατοίκους. Κάτω από ένα στέγαστρο βρίσκονται οι μνήμες των αρχαίων ενοίκων του τόπου. Είναι ένας ναός του Ασκληπιού. Η αρχαία πόλη που υπήρχε ήταν το Τριχώνιο, πατρίδα σπουδαίων στρατηγών της Αιτωλικής Συμπολιτείας, όπως ο Σκόπας, ο Δωρίμαχος και ο Θόας.
Κατηφορίζουμε προς το Τριχώνιο, την Καψορράχη και το Δαφνιά, να δούμε τους περίφημους ασβεστούχους βάλτους.
Δημιουργήθηκαν από συσσώρευση νεκρού φυτικού υλικού σε αβαθείς και παράκτιες περιοχές της λίμνης. Χαρακτηριστικό τους είναι το φυτό κλάδιο (cladium mariscus) και ακόμη σπαθόχορτα, ψαθιά και αγριοκάλαμα. Εξω από τον Δαφνιά συναντάμε την κυρά Μαρία και τον Χρήστο Ζαπατιώτη να βόσκουν τα λιγοστά τους αρνιά. «Παλιά το λέγαν Κάτ' Μπουτίν'. Τώρα Δαφνιάς. Πάει το Κάτ' Μπουτίν'!». «Αμάν ρώσικα μιλάει…», σκέφτομαι. Μετά καταλαβαίνω, ο άσχετος. Κι εδώ αρέσκονται να καταβροχθίζουν τα φωνήεντα. Κάτω Μπουτίνι ήταν κάποτε ο Δαφνιάς…
Περνάμε τα Σιταράλωνα και τις αρχαίες τους ελιές -κατά παράδοση δίνουν το νοστιμότερο λάδι όλης της περιοχής- και ανηφορίζουμε προς το Πετροχώρι. Είναι το τελευταίο μας απόγευμα και ρουφάμε τη θέα άπληστα από το μπαλκόνι του ξενώνα Αλθαία. Δειλινό από τα λίγα. ε; Μωβ οροσειρές ολόγυρα, κόκκινος ουρανός, μελανό το «πέλαγο της Αιτωλίας» και άσπρη μαλαγουζιά του Παπαθανασόπουλου στα ποτήρια μας. Μαλαγουζιά είναι η αρχαία ποικιλία του Πετροχωρίου που ξανακαλλιεργείται. Σκέφτομαι όλους αυτούς τους άξιους ανθρώπους της Τριχωνίδας που νιώθουν τα χρόνια που αλλάζουν και ονειρεύονται ένα καλύτερο μέλλον. Δήμαρχοι που οραματίζονται οικοτουρισμό, παλιοί ταβερνιάρηδες που κάνουν θαυμάσια εστιατόρια, νέοι οινοπαραγωγοί που ανασταίνουν τους αμπελώνες τους, καλόγεροι που συντηρούν αρχαίες τοιχογραφίες και τις δείχνουν στα παιδιά, δάσκαλοι που διδάσκουν ευαισθησία στους μαθητές τους ψάχνοντας τις ρυπογόνες εστίες της Τριχωνίδας.
Το πέλαγος τρέμει μακριά στο φύσημα ενός μαλακού μαΐστρου. Μια βάρκα άναψε το φως της έξω από τα Λουτρά. «Λοιπόν Μάκη πες μας για την Αλθαία», ρωτάω τον οικοδεσπότη μας.
«Ηταν γυναίκα του Οινέα, κόρη του Θέστιου και μητέρα του Μελέαγρου».
Ωχ, θυμάμαι. Ο Μελέαγρος σε ένα κυνήγι σκότωσε το θείο του, αδελφό της μητέρας του κι εκείνη τον σκότωσε, τον γιο της. Και μετά η φόνισσα μαμά κρεμάστηκε.Φτου, πολύ λυπηρή ιστορία. Τουλάχιστον ο Οινέας ξαναπαντρεύτηκε.«Βάλε ρε Μάκη λίγη μαλαγουζιά ακόμη να λατρέψουμε τον Οινέα», φωνάζω. Δεν θέλουμε άλλες λυπητερές ιστορίες απόψε.«Εχουμε και κάτι χέλια στην κουζίνα που ψήνονται, ε;»
ΜΕΤΑΒΑΣΗ.
Ακολουθώντας τον κεντρικό δρόμο προς το Αγρίνιο θα στρίψετε αριστερά για Παναιτώλιο και θα φθάσετε στη λίμνη. Ωστόσο, αν επιλέξετε αυτή τη διαδρομή, θα κάνετε ένα μεγάλο κύκλο και ο δρόμος Αντίρριο - Αγρίνιο, παρότι κεντρικός, είναι επικίνδυνος και έχει αρκετή κίνηση. Καλύτερα λοιπόν να πάτε από Ναύπακτο και να ανηφορίσετε τα βουνά.Ο δρόμος έχει στροφές αλλά είναι ήσυχος, σύντομος και στη διαδρομή θα δείτε ωραία τοπία. Ενδεικτικές αποστάσεις: Αντίρριο - Θέρμο (μέσω Αγρινίου) 94 χλμ., Αντίρριο - Θέρμο (μέσω Ναυπάκτου) 60 χλμ.
ΔΡΑΣΕΙΣ.
Θαλάσσια ποδήλατα: Ωραία, καινούργια θαλάσσια ποδήλατα νοικιάζει η ταβέρνα Ξύλινο. Ράφτινγκ: Για ράφτινγκ και άλλα παρόμοια σπορ, απευθυνθείτε στο Χάνι Μπανιά στον Εύηνο (διάσημο κέντρο των αθλητικών δραστηριοτήτων του ποταμού, γαρ). Παραπέντε: Απολαύστε πτήσεις με αλεξίπτωτο πλαγιάς πάνω από τη λίμνη Τριχωνίδα και τα γύρω βουνά -πτήση με οδηγό σε περίπτωση που δεν είσαστε έμπειροι!- με εκπαιδευτές από το Αγρίνιο. Επίσης, στη Δογρή, στο ναυταθλητικό κέντρο της Ματαράγκας και στην όχθη μετά την Καψορράχη θα βρείτε γλίστρες για να ρίξετε το σκάφος σας στη λίμνη.
ΑΓΟΡΕΣ.
Ελιές, λάδι, λιμνίσια ψάρια (αθερίνα και δρομίτσες), κρασί Παπαθανασόπουλου «Πέτρινο Χωριό» και άλλα τοπικά προϊόντα μπορείτε να προμηθευθείτε από αρκετά μαγαζιά στο Θέρμο και από το κατάστημα Παπαρίζου στο Καινούργιο.
ΟΠΩΣΔHΠΟΤΕ.
Αρχαίο Θέρμο: Είναι ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας, με εντυπωσιακές στοές, ναούς, βάθρα ανδριάντων, δρόμους, κρήνες, σκορπισμένα σε ένα πελώριο χωράφι. Στο μουσείο (δεν είναι μουσείο αλλά αποθήκη!) θα δείτε τις ομορφότερες πήλινες υδρορροές αρχαίου κτιρίου στην Ελλάδα!
Δειλινό στο Βλοχό: Είναι μια απότομη βουνοκορφή κοντά στο Καινούργιο, όπου βρίσκεται η ακρόπολη των αρχαίων Θεστιαίων και ένα μοναστήρι του 18ου αιώνα της Παναγίας του Βλοχού.Το δειλινό, 700 μέτρα πάνω από τη λίμνη, σας χαρίζει εικόνες αξέχαστες!
Μονή Μυρτιάς: Επισκεφθείτε την για το θαυμάσιο καθολικό με τις τοιχογραφίες του Ξένου Διγενή (1491) και του Φράγκου Κατελάνου (μάλλον) του 1539.Α, και για να γνωρίσετε τον γελαστό πάτερ Αυγουστίνο, βέβαια.
Διαδρομή Λουτρά - Σιταράλωνα: Η καλύτερη μακράν παραλίμνια διαδρομή της Τριχωνίδας! Είναι μέτριος χωματόδρομος (σκεφτείτε καλά πριν πάρετε το χαμηλό σας Ι.Χ.), αλλά περνάει από τα ομορφότερα κομμάτια της λίμνης, από μεγάλες αμμουδιές με ψιλό βότσαλο και από ένα περίφημο αναστηλωμένο βυζαντινό μοναστήρι, τη Μονή Φωτμού (κλειδωμένη όμως).
Αθερίνα τηγανητή:Το γαστρονομικό «πρέπει» της επίσκεψής σας στη λίμνη. Ξεροψημένη στο τηγάνι με ντόπιο λάδι, είναι σαφώς νοστιμότερη από τη θαλασσινή αδελφή της (έχει λιγότερα λέπια και καθόλου πίκρα στο κεφάλι). Θεϊκός μεζές, ιδανικός για ηλιόλουστα μεσημέρια δίπλα στο νερό…

AΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΩΝΗ ΙΟΡΔΑΝΟΓΛΟΥ.