ΓΙΑ ΤΗ ΣΧΕΣΗ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ.

Ο πλανήτης μας πεθαίνει ενώ βαδίζουμε τα πρώτα χρόνια της νέας χιλιετηρίδας, ενώ βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τον άμεσο κίνδυνο του αφανισμού του ανθρώπινου γένους. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η καταστροφή τεράστιων δασικών εκτάσεων, η μείωση του στρώματος του όζοντος στην ατμόσφαιρα, οι όξινες βροχές, τα βιομηχανικά λύματα, τα πυρηνικά ατυχήματα και η απάνθρωπη ζωή στις σύγχρονες γιγαντουπόλεις αποτελούν πλευρές της τεράστιας οικολογικής καταστροφής που συντελείται σήμερα. Είναι τυχαίο το γεγονός ότι η καταστροφή αυτή φτάνει στην πιο ακραία μορφή σήμερα, στο τελευταίο στάδιο του παγκόσμιου καπιταλισμού - τον ιμπεριαλισμό, στην εποχή της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, της πλήρους διεθνοποίησης της οικονομικής και πολιτικής ζωής, της κυριαρχίας μιας χούφτας μονοπωλίων σε βάρος ολόκληρης της ανθρωπότητας;
Πολλά άρθρα έχουν γραφτεί για το οικολογικό ζήτημα πιάνοντας διάφορες πλευρές του προβλήματος. Στόχος δικός μας είναι να θέσουμε ορισμένες βασικές σκέψεις προσπαθώντας έτσι να κάνουμε μια προσέγγιση από τη σκοπιά τη δική μας, από τη σκοπιά του μαρξισμού. Του μαρξισμού που και σ΄ αυτό το ζήτημα έχει υποστεί τεράστια δυσφήμιση από πολλούς, παρ΄ όλο που πρώτος ο Μαρξ έθεσε το ζήτημα αυτό από τον 18ο κιόλας αιώνα.
ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΗ.
Η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος θέτει το πρόβλημα επαναπροσδιορισμού της σχέσης ανθρώπου και φύσης. Να πώς βλέπει ο Μαρξ το θέμα αυτό: "Με την υλική έννοια ο άνθρωπος ζει μόνο από τα φυσικά προϊόντα, μ΄ όποια μορφή κι αν εμφανίζεται, τροφή, θέρμανση, ενδυμασία, κατοικία κτλ. Η καθολικότητα του ανθρώπου εκδηλώνεται στην πράξη στην καθολικότητα που καθιστά ολόκληρη τη φύση ανόργανο σώμα του 1) σαν άμεσο μέσο ζωής και 2) σαν ύλη, το αντικείμενο και το εργαλείο της ζωτικής του δραστηριότητας. Η φύση είναι το ανόργανο σώμα του ανθρώπου, δηλαδή η φύση στο βαθμό που δεν είναι ανθρώπινο σώμα. Ο άνθρωπος ζει από τη φύση, δηλαδή η φύση είναι το σώμα του, και πρέπει να διατηρήσει ένα συνεχή διάλογο μαζί της αν θέλει να μην πεθάνει. Λέγοντας ότι η φυσική και πνευματική ζωή του ανθρώπου συνδέεται εννοούμε ότι η φύση συνδέεται με τον εαυτό της, γιατί ο άνθρωπος είναι μέρος της Φύσης", (Κ. Μαρξ "Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα" σελ. 97 εκδόσεις "Γλάρος").
Η φύση λοιπόν είναι το αντικείμενο της δραστηριότητας, ο χώρος μέσα στον οποίο με την εργασία του αναπαράγει τους υλικούς όρους της ζωής του, ικανοποιεί ανάγκες και δημιουργεί καινούργιες. Για τον Μαρξ η βαθύτερη ενότητα της ουσίας του ανθρώπου (που είναι η εργασία) με τη φύση εκφράζεται στην κοινωνία. Είναι στην κοινωνία που αναπτύσσονται οι παραγωγικές δυνάμεις, δηλαδή το σύνολο των θεωρητικών και πρακτικών ικανοτήτων και μέσων του κοινωνικού ανθρώπου με τα οποία σχετίζεται με τη φύση, μέσα από συγκεκριμένες κοινωνικές μορφές που καθορίζονται από το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων.
Η εμφάνιση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής αποτελεί μια εκδήλωση της ιστορικής αναγκαιότητας για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και είναι οργανικά δεμένη με την ιδιοποίηση από το κεφάλαιο του προϊόντος της εργασίας μιας νέας τάξης - της εργατικής τάξης. Στον καπιταλισμό έχουμε τον πλήρη αποχωρισμό της εργασίας, δηλαδή της ουσίας του ανθρώπου, από τον ίδιο τον άνθρωπο. Το γεγονός αυτό αποτελεί κορυφαία στιγμή στη διαδικασία της ρήξης του ανθρώπου με τη φύση.
Η ΑΠΟΞΕΝΩΜΕΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ.
Στην αποξενωμένη εργασία, το αντικείμενο που παράγει η εργασία αντιστρατεύεται την εργασία σαν κάτι το ανεξάρτητο, το ξένο και εχθρικό προς τον παραγωγό. Ολόκληρη η διαδικασία της παραγωγής είναι έξω από τον έλεγχο του εργάτη. Έτσι λοιπόν "όσο περισσότερο ο εργάτης ιδιοποιείται τον εξωτερικό κόσμο, την αισθητή φύση, μέσα από την εργασία του, τόσο περισσότερο αποστερεί τον εαυτό του από τα μέσα της ζωής, από δύο απόψεις πρώτα, ο αισθητός εξωτερικός κόσμος γίνεται όλο και λιγότερο αντικείμενο που ανήκει στην εργασία του, ένα μέσο ζωής της εργασίας του, και δεύτερο, γίνεται όλο και λιγότερο μέσο ζωής με την άμεση έννοια, ένα μέσο για τη φυσική επιβίωση του εργάτη" (Κ. Μαρξ "Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα" σελ. 93).
Η εργασία παύει να εκφράζει τον εργάτη, μετατρέπεται σε καταναγκασμό και από σκοπό σε μέσο. Ο κόσμος των φυσικών αντικειμένων υψώνεται μπροστά του σα μια απόλυτα εχθρική δύναμη. Για τον καπιταλιστή, που θεωρεί σαν υπέρτατο και αιώνιο αγαθό την ιδιοκτησία του, η φύση αποτελεί ένα εμπόδιο στη διαδικασία συσσώρευσης κεφαλαίου το οποίο πρέπει να καταστραφεί.
Αναγκαίος όρος λοιπόν για την άρση της αποξένωσης του ανθρώπου από τη φύση είναι η άρση της αποξένωσης του ανθρώπου από την εργασία του. Και αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και την εγκαθίδρυση της πανανθρώπινης, αταξικής, κομμουνιστικής κοινωνίας. Ο κομμουνισμός είναι μια παγκόσμια διαδικασία που μπορεί να ξεκίνησε το 1917 με την Οκτωβριανή Επανάσταση αλλά παραμένει ανολοκλήρωτη.
ΤΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ.
Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες εμφανίστηκαν (κυρίως στη Δυτική Ευρώπη) πολλές οικολογικές οργανώσεις μερικές από τις οποίες έχουν να επιδείξουν αξιόλογη δράση. Το γεγονός αυτό δείχνει και τη διεθνή διάσταση του προβλήματος που δεν μπορεί να περιοριστεί από τα εθνικά σύνορα. Αποδεικνύει όμως και κάτι άλλο. Τη χρεοκοπία των παραδοσιακών ηγεσιών του διεθνούς εργατικού κινήματος, των σοσιαλδημοκρατικών και σταλινικών κομμάτων που όλα αυτά τα χρόνια "πάλευαν" για αιτήματα καθαρά οικονομίστικου χαρακτήρα και πάντα μέσα στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος αδιαφορώντας για τις τεράστιες οικολογικές καταστροφές που προκάλεσε και προκαλεί το βιομηχανικό κεφάλαιο.
Εδώ δε θα πρέπει να παραλείψουμε τη μεγάλη δυσφήμηση που υπέστη το μαρξιστικό κίνημα, και στο θέμα αυτό, από τα σταλινικά καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης. Προβάλλοντας σαν ιδεολογική προμετωπίδα την αντιμαρξιστική θέση "της δυνατότητας ολοκληρωμένης οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μια χώρα" και μάλιστα οικονομικά καθυστερημένη προσπάθησαν (ανεπιτυχώς) να φτάσουν το επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων στην καπιταλιστική Δύση "με κάθε τίμημα". Το αποτέλεσμα ήταν να προκληθούν τεράστιες περιβαλλοντικές καταστροφές (με κορυφαίο έγκλημα το πυρηνικό ατύχημα του Τσέρνομπιλ).
Το κενό αυτό προσπάθησαν να το καλύψουν διάφορες οικολογικές οργανώσεις και κινήματα με μεγάλη πολιτική και ταξική ετερογένεια και με θέσεις που σε καμιά περίπτωση δε θίγουν τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Το οικολογικό πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί από ένα κίνημα ανεξάρτητο από το κίνημα για την επαναστατική χειραφέτηση της παγκόσμιας εργατικής τάξης, της μόνης τάξης που μπορεί να καταργήσει την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και να εγκαθιδρύσει την κοινωνία των αυτοδιευθυνόμενων παραγωγών. Για μια νέα ανώτερη σχέση του κοινωνικού ανθρώπου με το "ανόργανο σώμα του", τη φύση. Σήμερα, η προστασία του περιβάλλοντος πρέπει να αποτελέσει ένα από τα κύρια ζητήματα πάλης του εργατικού κινήματος, σε άμεση όμως σύνδεση με την επαναστατική σοσιαλιστική προοπτική.