Πλάτανος ο ανατολικός (Platanus orientalis)
Το ψηλότερο είδος είναι ο Αμερικανικός πλάτανος ξεπερνώντας σε ύψος τα 50 μέτρα. Καλλιεργείται σαν καλλωπιστικό φυτό για τη σκιά του και τη ξυλεία του. Ο κοινός πλάτανος βρίσκεται στην Νοτιοανατολική Ευρώπη μέχρι την Ινδία σαν αυτοφυής, αλλά καλλιεργείται κιόλας για τη σκιά του σε φυτώρια, κυρίως στη Βαλκανική χερσόνησο. Αυτός μπορεί να φτάσει και τα 30 μέτρα σε ύψος, ο κορμός του είναι χοντρός φτάνοντας σε διάμετρο και τα 4 μέτρα. Οι πολύσπερμοι καρποί του είναι αγκαθωτοί. Το είδος αυτό απαντά αυτοφυές στην Ελλάδα και το ξύλο του είναι μέτριας ποιότητας. “Η πλάτανος” όπως την έλεγαν οι αρχαίοι, Ο Πλάτανος όπως τον ονομάζει ο λαός, είναι ο γίγαντας και ο Βασιλιάς του Ελληνικού Φυτικού Βασιλείου. Από τα δέκα είδη του Πλατάνου στην Ελλάδα ευδοκιμούν : “Η πλάτανος η Ανατολική”, που φυτρώνει σ’ όλη τη χώρα, και “Η πλάτανος της Κρήτης”, που φυτρώνει σποραδικά και μόνο στην Κρήτη και αποτελεί ποικιλία της πρώτης. Μακρόβιος (υπάρχουν στην Ελλάδα πλατάνια 700-1000 ετών) μεγαλόσωμος(το ύψος του φτάνει τα 60 με 70 μέτρα και η περίμετρος του κορμού του τα 8 έως 12 μέτρα), είναι δέντρο φυλλοβόλο (ρίχνει τα φύλλα του το Χειμώνα), αρκετά φιλόφωτο (επιζητεί το φως του ήλιου) και υγρόφυλο. Βρίσκεται σε ρεματιές, χαράδρες, κοντά σε ποταμούς, χείμαρρους, λίμνες, πηγές, αφού αρέσκεται στα υγρά εδάφη.Τα φύλλα του είναι μεγάλα, παλαμοειδή με μακρύ μίσχο. Οι καρποί του είναι σφαιρικοί και περιέχουν λεπτά τριχωτά σπέρματα. Ο πλάτανος ο Κρητικός είναι αειθαλής. Το ξύλο του πλατάνου είναι πολύ καλός αγωγός του ηλεκτρισμού γι’ αυτό προσβάλλεται εύκολα από κεραυνούς. Υπάρχουν παραδείγματα πλατάνων που κεραυνοβολήθηκαν κάτω από ουρανό σχεδόν αίθριο. Για τούτο πρέπει να αποφεύγει κανείς να κάθετε κάτω από πλατάνια σε ώρα καταιγίδας.
Είναι δέντρο αρκετά χρήσιμο. Τα φύλλα του και τα άνθη του χρησιμοποιούνται στην φαρμακευτική σαν ισχυρά “αποχρεμπτικά”. Τη σκόνη εξάλλου της φλούδας του τη βάζουν σε αποστάγματα και σε εγκαύματα για την ανακούφιση και την θεραπεία τους. Χρησιμεύει επίσης και σαν αιμοστατικό στις πληγές. Το ξύλο του χρησιμοποιείτε πάρα πολύ στην ξυλοβιομηχανία, στην κιβωτοποιεία, στην ξυλογλυπτική, στην υποδηματοποιία (τακούνια, ξυλοπέδιλα κ.α.), στην χαρτοποιία που είναι περιζήτητο σαν χαρτοπολτός κ.λ.π. Δεν είναι όμως το ξύλο του κατάλληλο για καύσιμη ύλη και δεν δίνει κάρβουνα ούτε είναι κατάλληλο για την σιδηρουργία. Η επεξεργασία του μπορεί να γίνει όταν είναι νωπό και χρησιμοποιείται κυρίως για την κατασκευή κιβωτίων συσκευασίας, την τορνευτική και ελάχιστα στην επιπλοποιία.
Ο ΠΛΑΤΑΝΟΣ είναι συνδεδεμένος με πολλές παραδόσεις ενώ μεγάλα μακρόβια πλατάνια έχουν μείνει ονομαστά. Τέτοια είναι ο πλάτανος του Ιπποκράτη στην Κω, όπου φύλλα του μαζί με σκόρδο, κυδώνι, σταφύλι και ρόδι δημιουργούν μια αρμαθιά που λέγεται «αρκιχρονιά», έθιμο κάθε 1η Σεπτεμβρίου, αρχή του Εκκλησιαστικού έτους. Ακόμα, ο πλάτανος της μονής του Αγίου Γερασίμου στην Κεφαλονιά, που οι προσκυνητές παίρνουν φύλλα του για φυλακτό, ο πλάτανος δίπλα στο ιστορικό γεφύρι της Άρτας, όπου λέγεται ότι ο Αλή πασάς κρέμαγε από τα κλαδιά του τους χριστιανούς. Πολλά χωριά και τοποθεσίες έχουν ονομασίες σχετικές όπως Πλατανόβρυση, Πλατάνα, Πλατανάκια, Πλάτανος και άλλα.
ΣΥΜΦΩΝΑ με την Αρχαία Ελληνική μυθολογία, η Πλάτανος ήταν αδερφή δύο πελώριων γιγάντων, των Αλωαδών, και κόρη του Ποσειδώνα. Από τον πατέρα της κληρονόμησε την αγάπη της στο υγρό στοιχείο, αφού η Πλάτανος φυτρώνει σε μέρη όπου υπάρχουν νερά, είτε στην επιφάνεια είτε στο υπέδαφος. Από τα αδέρφια της κληρονόμησε το γιγάντιο ανάστημα. Αγαπούσε πολύ τους δύο αδερφούς της η μυθική πλάτανος, και όταν εκείνοι πέθαναν νέοι, αυτή από τη θλίψη της μεταμορφώθηκε στο ομώνυμο δέντρο της πατρίδας μας, στον Πλάτανο.
ΣΤΑ ελληνικά χωριά τα πλατάνια είναι τα στολίδια τους και το καμάρι τους. Δέντρο του ελληνικού καλοκαιριού, σωστοί εκατόγχειρες, δέντρο της δροσιάς και του κρύου νερού. «Κάτω στα δασιά πλατάνια και στην κρυόβρυση», λέει το δημοτικό τραγούδι.
ΠΛΑΤΑΝΙΑ για ίσκιο αλλά και για την ιστορία, καθώς πάνω τους βαστάνε τα σημάδια της και την καταγραφή της ζωής και του αγώνα. Πάνε πολλά χρόνια που το υπουργείο Γεωργίας με μια σωστή απόφαση εκήρυξε «διατηρητέα μνημεία της φύσης» έξι πλατάνια. Ενα κοντά στο γεφύρι της Αρτας και πέντε - τα Πέντε Αδέρφια - στους Κομποτάδες της Ρούμελης, για ιστορικούς λόγους. Από τα κλωνάρια του πρώτου ο Αλή Πασάς κρεμούσε τους ανυπότακτους Ρωμιούς, όλους εκείνους που δεν άκουγαν τη συμβουλή του: «Βασίλη κάτσε φρόνιμα να γίνεις νοικοκύρης». Τ' άλλα πέντε για τις μεγάλες αποφάσεις, που πάρθηκαν στον ίσκιο τους όταν άρχιζε ο αγώνας της λευτεριάς.
ΠΟΙΟΣ ξέρει, βέβαια, σήμερα, αν τελικά τα ιστορικά αυτά δέντρα έχουν γλιτώσει από τις φωτιές και τα πριόνια που αφανίζουν τα δάση μας. Ο Κ. Σιμόπουλος σ' ένα γραφτό του για τα πλατάνια σημειώνει: «...Γλίτωσε ο αρτινός πλάτανος. Αλλά τον πλάτανο της Τριπολιτσάς που στα κλωνάρια του δένονταν κάθε Κυριακή - μέρα του παζαριού - οι αγχόνες, τον έκοψε ο Κολοκοτρώνης. Γιατί του θύμιζε, λέει, τα οικογενειακά δεινά...».
Η ΔΙΗΓΗΣΗ του Γέρου του Μοριά δίνει το περιστατικό: «...Οταν εμβήκα εις την Τριπολιτσά, με έδειξαν τον πλάτανο εις το παζάρι όπου εκρέμαγαν τους Ελληνες. Αναστέναξα και είπα: Αντε, πόσοι από το σόγι μου και από το έθνος μου εκρεμάσθησαν εκεί. Και διέταξα και τον έκοψαν...». Μνημείο ιερό, που θα μπορούσε να 'ναι ακόμα ζωντανό.
ΚΙ ΕΙΝΑΙ κι άλλα πολλά τα ονομαστά πλατάνια αυτά, που κινούνται ανάμεσα στο θρύλο και στην ιστορία. Στα βάθη των αιώνων το πλατάνι της Σπάρτης, αυτό που φύτεψε ο Μενέλαος ξεκινώντας για την Τροία. Το πλατάνι που φύτεψε στους Δελφούς ο Αγαμέμνονας. Φυσικά δεν μπορεί να ξεχαστεί ο πλάτανος της Κω, που μνημονεύεται από τους Φράγκους του Μεσαίωνα. Εριχνε τον ίσκιο του ολόκληρη πλατεία, μαγαζιά και παζάρι στη ρίζα του από τα χρόνια του Ιπποκράτη...
Η Εύβοια έχει κι αυτή παρ' όλες τις καταστροφές μεγάλο τέτοιο πλούτο με ιστορικά πλατάνια. Ο Κ. Σιμόπουλος θυμίζει τον πλάτανο του Αχμέτ Αγά, με είκοσι μέτρα ο γύρος του κορμού του, και που στον ίσκιο του στάλιζαν δυο χιλιάδες γιδοπρόβατα...
ΡΩΤΟΥΣΕ τότε (το 1976) ο ιστορικός και δημοσιογράφος: «...Υπάρχει ακόμα; Πριν από μερικά χρόνια τον είδα πνιγμένο στα μπάζα του μεταλλείου. Τέτοιο δεντροθεριό δεν βρίσκεται στον κόσμο...». Και για να συμπληρώσουμε την εικόνα θυμίζουμε πως κάπου-κάπου τέτοια δεντροθεριά αιωνόβια «κουράζονται», σπάνε ξαφνικά...
ΣΤΟΝ κορμό του πλάτανου θα κρεμαστούν του χωριού όλα τα μαντάτα της ζωής αλλά και του θανάτου τα αγγελτήρια. Κάτω από τα αιωνόβια πλατάνια θα λειτουργήσουν όλα εκείνα τα υπαίθρια βουλευτήρια της Εθνικής Αντίστασης στα χρόνια του ΕΑΜ, τα φύτρα της καινούριας Ελλάδας. Εκεί κάτω από τον πλάτανο τα κλέφτικα και τα αντάρτικα λημέρια...
ΟΠΟΥ κι αν χαιρόμαστε τούτη την ώρα τη δροσιά, την ισκιάδα του και το κρουστάλλινο νερό του, ας θυμηθούμε το αριστούργημα εκείνο της δημοτικής μας ποίησης, μοναδικό δοξαστικό της λεβεντιάς και του πλάτανου:
«Τι έχεις καημένε πλάτανε και στέκεις μαραμένος,
με τις ριζούλες στο νερό, με τη δροσιά στα φύλλα;
Μήπως βοριάς σε φύσηξε, μήπως κακό χαλάζι;
Παιδιά μ', σαν με ρωτήσατε, να σας το μολογήσω.
Αλή Πασάς επέρασε με δεκαοχτώ χιλιάδες
κι όλοι στον ίσκιο μ' έκατσαν και κατ' απ' τη δροσιά μου
κι όλοι σημάδι μ' έβαλαν κι όλοι με ντουφεκίσαν
άλλοι βαρούν στους κλώνους μου κι άλλοι βαρούν τα φύλλα
κι ο σκύλος ο Αλή Πασάς βαρεί μες στη καρδιά μου
μαράθηκαν τα φύλλα μου, μαράθηκε η καρδιά μου.»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου