Το χωριό Λεύκα αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Αποδοτίας, καταλαμβάνει έκταση 14.522 στρεμμάτων και στην απογραφή πληθυσμού του 2001 είχαν καταγραφεί 95 άτομα. Το παλιό όνομα του χωριού ήταν Παλούκοβα και προερχόταν έναν Σλάβο με το όνομα "Παλούκοβας". Το φυσικό περιβάλλον της περιοχής είναι εντυπωσιακό, γεγονός που οδήγησε στην κατασκευή Περιβαλλοντικού Κέντρου Ενημέρωσης και Τεκμηρίωσης στη Λεύκα.
Το χωριό είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1000 –1100 μέτρα στις μεσημβρινές πλαγιές του βουνού Οξυά, στο βορειότερο άκρο της επαρχίας Ναυπακτίας του νομού Αιτωλοακαρνανίας, στα σύνορα στο βορρά με την περιφέρεια της κοινότητας Στάγια, του νομού Φθιώτιδας. Από πάνω, δεξιά και αριστερά η έκταση του χωριού είναι κατάφυτη από έλατα. Μπροστά στο χωριό απλώνεται μια γυμνή άδενδρη και άνυδρη επιπεδοκατηφορική έκταση, το Πρασούδι, όπως το λένε, που όσο πλησιάζει προς το ποτάμι γίνεται πιο κατηφορική και απότομη. Πάνω απ το χωριό η περιοχή είναι κατάφυτη από έλατα τετράψηλα και εκεί που σταματούν τα έλατα αρχίζει η ομάλια. Η έκταση αυτή σε υψόμετρο 1700 – 2000 μέτρα αποτελείται από χωμάτινους γήλοφους σκεπασμένους από ένα είδος χόρτου που οι ρίζες του είναι πυκνές και μπαίνουν βαθιά στο χώμα και δεν το αφήνουν να παρασύρεται από τα νερά της βροχής. Η έκταση αυτή χρησιμοποιείται το καλοκαίρι για βοσκότοπους. Όλο το χειμώνα είναι σκεπασμένη από χιόνι. Στη βορινή πλευρά της Οξυάς υπάρχουν αρκετά απολιθώματα από όστρακα και κυρίως από αχιβάδες. Αυτό δείχνει πως το βουνό Οξυά, που είναι συνέχεια της Πίνδου, κάποτε αναδύθηκε από τη θάλασσα. Η υψηλότερη και επιβλητικότερη κορυφή της Οξυάς είναι η Σαράντινα. Το έτος 1927 η Μικρή Παλούκοβα με απόφαση του Υπουργείου Εσωτερικών πήρε το όνομα Λεύκα. Για την αλλαγή του ονόματος οι κάτοικοι είχαν το δικαίωμα να προτείνουν τρία ονόματα. Το κοινοτικό συμβούλιο μεταξύ των άλλων ονομάτων πρότεινε και το όνομα Λεύκα επειδή ένας μαχαλάς στην Ν. Α. άκρη του χωριού λεγόταν Λεύκα. Στο μαχαλά υπήρχε μία βρύση και κοντά στη βρύση ήταν μια τετράψηλη λεύκα. Η Μικρή Παλούκοβα το έτος 1850 περίπου έπαθε καθίζηση, και όλο το χωριό βούλιαξε από τις πλημμύρες του χειμώνα. Σπίτια που δεν έπεσαν και έμειναν όρθια ήταν του Τσιριμωκοβαγγελάκη, του Μπαλαφούτη και ίσως δύο τρία ακόμη. Τότε μερικές οικογένειες εγκαταστάθηκαν και έχτισαν σπίτια στην τοποθεσία Σταυρός, εκεί που σήμερα είναι το ξωκλήσι ο Άγιος Κωνσταντίνος. Αυτοί αργότερα ξαναγύρισαν στην σημερινή τοποθεσία του χωριού.
Όρια της περιφέρειας του χωριού.
Η κοινοτική έκταση του χωριού αποτελεί ένα τρίγωνο. Η κορυφή του τριγώνου ξεκινάει από εκεί που σμίγει το ποτάμι του χωριού της Παλούκοβας με τον Φείδαρι. Από εκεί η ανατολική πλευρά του τριγώνου προχωρεί ένα διάστημα στις όχθες του ποταμού Φείδαρι, μετά περνάει από μέσα από την περιφέρεια της Γραμμένης Οξυάς και Λεύκας και φτάνει στην περιφέρεια του χωριού Στάγια. Η αριστερή πλευρά του τριγώνου, καθώς βλέπουμε προς τη Σαράντινα, φτάνει στο σημείο που ενώνονται τα δύο ποτάμια της Μικρής και της Μεγάλης Παλούκοβας, στο σημείο αυτό, παίρνει την ανάμεσα στα δυό ποτάμια κορυφογραμμή, φτάνει στην τοποθεσία Μεσοβούνι, στρίβει αριστερά, περνά από την τοποθεσία Κορομηλιές και φτάνει στην τοποθεσία Κουμάσια. Από το σημείο αυτό ξεκινάει η βάση – όριο, του τριγώνου πίσω από μια ψηλή βουνοκορφή της Οξυάς και χωρίζει τις κοινοτικές περιφέρειες Στάγιας και Παλούκοβας και φτάνει στην περιφέρεια της κοινότητας Γραμμένης Οξυάς.
Πότε χτίστηκε η Παλούκοβα.
Πότε χτίστηκε η Παλούκοβα δεν το ξέρουμε. Η ιστορία της χάνεται μέσα στα βάθη των αιώνων. Η παράδοση λέει πως στη Μεγάλη Παλούκοβα, εκεί που σήμερα είναι το ξωκκλήσι ο Άγιος Κωνσταντίνος, ζούσαν δύο αδέλφια τσοπάνηδες με τα κοπάδια τους. Ο μεγάλος έμεινε εκεί και οι απόγονοί του δημιούργησαν την Μεγάλη Παλούκοβα. Ο μικρός με το κοπάδι του ήρθε και εγκαταστάθηκε εκεί που σήμερα είναι το χωριό της Μικρής Παλούκοβας. Εκείνο που μπορεί να θεωρηθεί σαν περισσότερο θετικό είναι, ότι κάποτε ελάχιστες οικογένειες έφυγαν από τη Μεγάλη Παλούκοβα και εγκαταστάθηκαν εκεί που είναι σήμερα η Μικρή Παλούκοβα προκειμένου να βολέψουν στη βοσκή καλλίτερα τα κοπάδια τους. Όταν δε πλήθυναν και αυτοί, μοίρασαν την περιφέρεια στις δύο κοινότητες-χωριά. Τέτοιο έγγραφο με τα όρια της διανομής πήραν από κάποιο Τούρκο αγά. Το έγγραφο αυτό το είχε ο Κωσταντέλος Μπαλαφούτης από την Μικρή Παλούκοβα. Συχνά οι κάτοικοι των δύο χωριών έρχονταν σε προστριβές για την οριοθέτηση των βοσκοτόπων και κυρίως γιά μια έκταση που είναι πάνω από την τοποθεσία Κουμάσια, στις πλαγιές της Οξυάς.
Αρχαιολογικά Ευρήματα.
Αρχαιολογικά ευρήματα δεν υπάρχουν, ούτε έγιναν ποτέ σχετικές έρευνες. Σε μια τοποθεσία όπως πηγαίνει ο δρόμος προς τη Γραμμένη Οξυά και λίγο χαμηλότερα προς το ποτάμι Φείδαρι υπάρχει μια τοποθεσία που λέγεται Παλιαχυρώνες. Εκεί υπάρχουν απομεινάρια από κεραμίδια. Η κεραμική τέχνη ήταν γνωστή από τα αρχαία χρόνια στην Ελλάδα. Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής χρησιμοποιούσαν πλάκες για να σκεπάσουν τα σπίτια τους. Τέτοιες τοποθεσίες με την ονομασία Παλιαχυρώνες υπάρχουν στη Γραμμένη Οξυά και στην Κυδωνιά. Ίσως στις τοποθεσίες αυτές να υπήρχαν παλιοί οικισμοί οι οποίοι καταστράφηκαν για διάφορους λόγους.
Γενάρχες και ονόματα Οικογενειών.
Μια από τις πρώτες οικογένειες της Παλούκοβας ήταν η οικογένεια του Τσιριμώκου. Ένας από την οικογένεια του Τσιριμώκου είχε τρεις γιους. Ο πρώτος από τους γιους του κράτησε το όνομα Τσιριμώκος, ο δεύτερος πήρε το όνομα Χαλαζιάς και ο τρίτος το όνομα Τσόλος. Τα επώνυμα και των τριών αυτών οικογενειών κατάγονται από τον ίδιο πρόγονο. Το ότι ο Τσιριμώκος ήταν από τους πρώτους οικιστές του χωριού φαίνεται από το γεγονός πως ο ίδιος και οι απόγονοι αυτών των οικογενειών είχαν τα περισσότερα και τα καλλίτερα χωράφια, κήπους και γιούρτια μέσα στο χωριό. Ο Αποστολάκης, που οι απόγονοί του ονομάσθηκαν Αποστολακόπουλοι είχε όλη την έκταση δική του στις Λογγές, περιοχή που βρίσκεται εκεί που σμίγουν τα δύο Παλκοβίτικα ποτάμια. Άλλα ονόματα οικογενειών του χωριού είναι Μπαλαφούτης, Καρανίκας, Κούστας, Βλαχογιάννης, Μπουμπούλας, Ντρέλιας, Αποστολόπουλος, Παναγιώτου, Κατσιγιάννης, Λινάρδος, Γκόλιας κ.α. Ο Ράφτης ήρθε από την Κοζίτσα και ασκούσε το επάγγελμα του ράφτη. Ο Σμάνης είχε έρθει από την Αβόρανη. Υπήρχαν και άλλοι οι οποίοι είτε έφυγαν από το χωριό όπως ο Κολοκύθας που εγκαταστάθηκε στη Σπερχειάδα η ο Σαρής οι οποίοι δεν άφησαν αρσενικούς απογόνους. Επεισόδια και τσακωμοί μεταξύ των κατοίκων είναι σχεδόν άγνωστοι.
Ασχολίες των κατοίκων και επαγγέλματα.
Οι περισσότεροι κάτοικοι της Παλούκοβας ήταν κτηνοτρόφοι βοσκοί. Το έτος 1930 διατηρούσαν 6.000 γιδοπρόβατα. Το χειμώνα για να ξεχειμάσουν τα κατέβαζαν στο Μεσολόγγι και τη Ναύπακτο. Το καλοκαίρι τα ανέβαζαν στο χωριό και βοσκούσαν στην κοινοτική περιφέρεια. Ασχολούνταν οι κάτοικοι και με τη γεωργία. Καλλιεργούσαν λίγα αμπέλια, είχαν αρκετούς κήπους μέσα στο χωριό και έξω λιγοστά χωράφια με τριφύλλι. Έσπερναν και λίγα δημητριακά. Έσπερναν καλαμπόκι, σιτάρι, βρίζα, και ελάχιστα όσπρια. Έσπερναν χωράφια που βρίσκονταν σε υψόμετρο 1500 μέτρα ίσως και περισσότερο, όπως τα χωράφια που ήταν στις τοποθεσίες Μισοβούνι, Κρανούλες, Φλουδόλακα, κ.α. Τα περισσότερα χωράφια ήταν ξερικά γιατί το χωριό δεν έχει πολλά νερά. Μέσα στο χωριό υπάρχουν τρεις βρύσες με λίγο αλλά κρυσταλλένιο και δροσερό νερό. Τώρα όλοι σχεδόν οι κάτοικοι της Παλούκοβας – Λεύκας έχουν εγκατασταθεί στον Έπαχτο και στο Μεσολόγγι. Στην τοποθεσία Μεσόκαμπος, έξω από το Μεσολόγγι έχουν συγκεντρωθεί οι περισσότεροι κάτοικοι του χωριού μόνιμα, εκεί δε έχουν μεταφέρει το σχολείο τους και την έδρα της κοινότητας. Το καλοκαίρι πηγαίνουν στο χωριό μερικοί κάτοικοι και λίγοι βοσκοί με τα κοπάδια τους.
Εκκλησίες και Γιορτές.
Η Παλούκοβα, εκτός από την εκκλησία της Άγίας Παρασκευής που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού και είναι ο καθεδρικός ναός της, έχει πολλά ξωκλήσια. Τον Άη Γιώργη, τον Άγιο Κωνσταντίνο, τον Άη Θανάση, τον Άη Δημήτρη, και τον Άη Λιά πάνω στην ομάλια που σώζονται τα ερείπιά του. Εκεί τα παλιά χρόνια και μέχρι το 1915 οι κάτοικοι του χωριού έκαναν λειτουργία και πανηγύρι την ημέρα της γιορτής. Πρωί πρωί άρχιζε η λειτουργία, οι νοικοκυρές από το χωριό έφερναν φαγητά και κρασί, οι τσοπάνηδες γιαούρτι και χλωρό τυρί και έψηναν αρκετά σφαχτά. Μετά τη λειτουργία άρχιζε το φαγοπότι, τα τραγούδια της τάβλας και μετά ο χορός που διαρκούσε μέχρι την ώρα που θα έβγαιναν από τους στάλους τα πρόβατα. Τότε διαλυόταν το γλέντι, οι νοικοκυρές και οι άλλοι χωριανοί ροβολούσαν για το χωριό και οι βοσκοί για τα πρόβατά τους. Η μεγαλύτερη γιορτή του χωριού ήταν και είναι το τριήμερο πανηγύρι στις 26 Ιουλίου στην γιορτή της Άγίας Παρασκευής.
Εφημέριοι - Κληρικοί.
Ο πρώτος παπάς του χωριού όπως διηγούνται οι παλιοί ήταν ο Παπακριαράς. Αυτός λίγα χρόνια κάθισε στο χωριό και μετά πήγε σε κάποιο χωριό της Λαμίας. Μετά από αυτόν έγινε εφημέριος ο Παπαηλίας Ράπτης, μετά ο γιος του Παπακώστας και μετά ο Παπαβασίλης Σμάνης, και τελευταίος ο γιος του ο Παπαγιάννης Σμάνης.
Δάσκαλοι.
Ο πρώτος δάσκαλος στην Παλούκοβα ήταν ο Παπαηλίας. Αυτός ήταν παπάς στο χωριό και έκανε και τον δάσκαλο. Τον πλήρωναν οι γονείς των παιδιών. Σχολείο δεν υπήρχε. Ο Παπαηλίας είχε και ένα μικρό κοπάδι γίδια. Το πρωί τα παιδιά έπαιρναν ψωμί από την παπαδιά για τον παπά και τραβούσαν για την στρούγγα, και σαν έρχονταν, τον βοηθούσαν ν αρμέξει τα γίδια του, να του φέρουν λίγο δροσερό νερό να καθίσει να φάει και μετά ν αρχίσουν μάθημα ως το απόγευμα ώσπου νάρθει ο σκάρος για τα γίδια. Όταν τελείωνε το μάθημα κι ερχόταν η ώρα για το σκάρο, έλεγε ο δάσκαλος σε πια τοποθεσία θα πάνε τα παιδιά την άλλη μέρα για μάθημα, γιατί ανάλογα με την εποχή άλλαζε και η θέση της στρούγγας και το άρμεγμα των γιδιών. Ο παπάς σκάριζε τα γίδια του και τα παιδιά γύριζαν στο χωριό. Αυτό βέβαια γινόταν μόνο το καλοκαίρι. Μετά ήρθε δάσκαλος στο χωριό ο γραμματοδιδάσκαλος Μοσχανδρέου από την Βοιτσά και κατόπιν ο Κώστας Κούστας από το ίδιο χωριό. Τους δασκάλους τους πλήρωναν οι γονείς των παιδιών. Πρώτος δάσκαλος που διορίστηκε από το Ελληνικό Δημόσιο ήταν ο Δημήτριος Κασσανάς, μετά ο Γιώργιος Χαλαζιάς και μετά άλλοι. Σήμερα πολλά παιδιά από το χωριό έχουν αποφοιτήσει από διάφορα κατώτερα, μέσα και ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Νερόμυλοι και νεροτριβές.
Ο πρώτος νερόμυλος στην Παλούκοβα ήταν του Μπουμπούλα του Φώτη που ήταν χτισμένος στην Β.Δ. πλευρά του χωριού στο ρέμα που πάει ο δρόμος προς την τοποθεσία Κουκιά. Ενας άλλος χτίστηκε από τον Μπουμπούλα τον Μητράκη που ήταν στη συμβολή των ποταμών της Παλούκοβας και του Φείδαρι. Ο γερό Μητράκης Μπουμπούλας εκεί είχε και αξιόλογες νεροτριβές, μαντάμια και ντρεστύλα. Ήταν δε ο μπάρμπα Μητράκης περίφημος πρακτικός γιατρός της περιοχής. Θεράπευε τις εξαρθρώσεις, τα σπασίματα χεριών και ποδιών σε ανθρώπους και ζώα. Ακόμη γιάτρευε αποτελεσματικά τα συρίγγια με αλοιφές. Χωρίς να το ξέρει έφτιαχνε με διάφορα βότανα, οινόπνευμα και μούχλα κάποιο είδος πενικιλίνης.
Προσφορά στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες.
Κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ένας περίφημος κλέφτης, ο Κώστας Κραββαρίτης, καταγόταν από την Παλούκοβα και ήταν αδελφός του Αποστολάκη. Είχε δικό του τμήμα από κλέφτες και ήταν προσκολλημένος σε μεγαλύτερες ομάδες κλεφτών. Έλαβε μέρος σε πολλές μάχες κατά των Τούρκων. Η λαική μούσα του χάρισε πολλά τραγούδια. Ο Κώστας Κραββαρίτης δολοφονήθηκε από τον πασά των Σαλώνων μέσα στα Σάλωνα. Την ευθύνη για την δολοφονία του Κραββαρίτη την απέδωσε η λαική μούσα στον Πανουργιά και τον Μανίκα με τούτο το τετράστιχο.
«Το κρίμα νάχει ο Πανουργιάς
Τα αλίμονο ο Μανίκας
Για το κακό απόκαμαν
Στον Κώστα Κραββαρίτη»
Κατά τον αγώνα του 1821 δεν έχουμε πολλά στοιχεία ποίοι από τους κατοίκους της Παλούκοβας έλαβαν μέρος στην Επανάσταση, βέβαια όμως είναι τούτα.
1. Το 1823 όταν όλο το Κράββαρι προσκύνησε και έδωσε το ραι στον Σκόντρα πασά που ήρθε στο Νεχώρι Ναυπακτίας, τα χωριά του πάνω Κράββαρι, Μικρή Παλούκοβα, Τρανή Παλούκοβα, Στρομίνιανη, Βοιτσά, Ζηλίστα, Κοτλίστια, κ.λ.π. δεν προσκύνησαν.
2. Το 1824 η Μικρή Παλούκοβα δίνει στον καπετάν Σαφάκα 67 γρόσια και τα παραδίνει ο αντιπρόσωπος του χωριού Γιωργάκης.
3. Σαν μαχητές στο τμήμα του καπετάν Σαφάκα φέρονται από την Μικρή Παλούκοβα οι Βασίλης Κούστας, Μήτρος Τσόλος, Θανάσης Μπαλαφούτης, Γιάννης Παναγιωτόπουλος, Βασίλης Ραυτόπουλος, και Βασίλης Παλκοββίτης.
Επίσης την ίδια εποχή προσφέρουν στον Καραισκάκη οι κάτοικοι της Παλούκοβας 346 οκάδες αλεύρι και 98 σφαχτά. Αργότερα πάλι, δίνουν για τα ζώα, στον Καραισκάκη 180 οκάδες αλεύρι. Τα παραπάνω προκύπτουν από το αρχείο του Ανδρίτσου Σαφάκα που δημοσίευσε ο λαογράφος Λουκόπουλος. Στους Βαλκανικούς Πολέμους η Παλούκοβα είχε νεκρό τον Ντίνο Ράφτη και τον Κώστα Χαλαζιά, γιο του Γιωργούλα. Στο Μικρασιατικό Πόλεμο τον Κωνσταντίνο Χαλαζιά γιο του Μήτρου. Κατά τον Ελληνοιταλικό Πόλεμο στην Αλβανία σκοτώθηκε ο Κώστας Χαλαζιάς, γιος του Γιώργου Χαλαζιά. Στην τετράχρονη Ιταλογερμανική κατοχή από τους κατοίκους της Μικρής Παλούκοβας, συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση είχαν οι Νίκος Κούστας και Γιώργος Χαλαζιάς.
Η εποχή των ληστοφυγόδικων.
Μετά την απελευθέρωση της χώρας από τους Τούρκους την ύπαιθρο χώρα βασάνιζαν οι ληστοφυγόδικοι. Στην περιοχή της Μικρής Παλούκοβας δρούσε η ομάδα των Σπαθία, Κωνσταντέλου και Θανασούλα. Αυτοί σκοτώθηκαν στην Αράχωβα Ναυπακτίας μέσα στο σπίτι του Σισμάνη που ήταν κουμπάρος των ληστών γιατί του είχαν βαφτίσει τα παιδία του. Γλίτωσε μόνο ο Νικολής Κουρεμένος από την Αμώρανη, γιος της αδελφής του Γ. Χαλαζιά. Σκοτώθηκαν άλλοι τρείς ληστοφυγόδικοι στου Μπουμπούλα του Φώτη το μύλο από απόσπασμα της χωροφυλακής. Στους σκοτωμένους ληστές ήταν και ο Κολοκύθας που καταγόταν από την Παλούκοβα και οι απόγονοι του εγκαταστάθηκαν στην Σπερχειάδα Λαμίας.
Ο πρώτος παπάς του χωριού όπως διηγούνται οι παλιοί ήταν ο Παπακριαράς. Αυτός λίγα χρόνια κάθισε στο χωριό και μετά πήγε σε κάποιο χωριό της Λαμίας. Μετά από αυτόν έγινε εφημέριος ο Παπαηλίας Ράπτης, μετά ο γιος του Παπακώστας και μετά ο Παπαβασίλης Σμάνης, και τελευταίος ο γιος του ο Παπαγιάννης Σμάνης.
Δάσκαλοι.
Ο πρώτος δάσκαλος στην Παλούκοβα ήταν ο Παπαηλίας. Αυτός ήταν παπάς στο χωριό και έκανε και τον δάσκαλο. Τον πλήρωναν οι γονείς των παιδιών. Σχολείο δεν υπήρχε. Ο Παπαηλίας είχε και ένα μικρό κοπάδι γίδια. Το πρωί τα παιδιά έπαιρναν ψωμί από την παπαδιά για τον παπά και τραβούσαν για την στρούγγα, και σαν έρχονταν, τον βοηθούσαν ν αρμέξει τα γίδια του, να του φέρουν λίγο δροσερό νερό να καθίσει να φάει και μετά ν αρχίσουν μάθημα ως το απόγευμα ώσπου νάρθει ο σκάρος για τα γίδια. Όταν τελείωνε το μάθημα κι ερχόταν η ώρα για το σκάρο, έλεγε ο δάσκαλος σε πια τοποθεσία θα πάνε τα παιδιά την άλλη μέρα για μάθημα, γιατί ανάλογα με την εποχή άλλαζε και η θέση της στρούγγας και το άρμεγμα των γιδιών. Ο παπάς σκάριζε τα γίδια του και τα παιδιά γύριζαν στο χωριό. Αυτό βέβαια γινόταν μόνο το καλοκαίρι. Μετά ήρθε δάσκαλος στο χωριό ο γραμματοδιδάσκαλος Μοσχανδρέου από την Βοιτσά και κατόπιν ο Κώστας Κούστας από το ίδιο χωριό. Τους δασκάλους τους πλήρωναν οι γονείς των παιδιών. Πρώτος δάσκαλος που διορίστηκε από το Ελληνικό Δημόσιο ήταν ο Δημήτριος Κασσανάς, μετά ο Γιώργιος Χαλαζιάς και μετά άλλοι. Σήμερα πολλά παιδιά από το χωριό έχουν αποφοιτήσει από διάφορα κατώτερα, μέσα και ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Νερόμυλοι και νεροτριβές.
Ο πρώτος νερόμυλος στην Παλούκοβα ήταν του Μπουμπούλα του Φώτη που ήταν χτισμένος στην Β.Δ. πλευρά του χωριού στο ρέμα που πάει ο δρόμος προς την τοποθεσία Κουκιά. Ενας άλλος χτίστηκε από τον Μπουμπούλα τον Μητράκη που ήταν στη συμβολή των ποταμών της Παλούκοβας και του Φείδαρι. Ο γερό Μητράκης Μπουμπούλας εκεί είχε και αξιόλογες νεροτριβές, μαντάμια και ντρεστύλα. Ήταν δε ο μπάρμπα Μητράκης περίφημος πρακτικός γιατρός της περιοχής. Θεράπευε τις εξαρθρώσεις, τα σπασίματα χεριών και ποδιών σε ανθρώπους και ζώα. Ακόμη γιάτρευε αποτελεσματικά τα συρίγγια με αλοιφές. Χωρίς να το ξέρει έφτιαχνε με διάφορα βότανα, οινόπνευμα και μούχλα κάποιο είδος πενικιλίνης.
Προσφορά στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες.
Κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ένας περίφημος κλέφτης, ο Κώστας Κραββαρίτης, καταγόταν από την Παλούκοβα και ήταν αδελφός του Αποστολάκη. Είχε δικό του τμήμα από κλέφτες και ήταν προσκολλημένος σε μεγαλύτερες ομάδες κλεφτών. Έλαβε μέρος σε πολλές μάχες κατά των Τούρκων. Η λαική μούσα του χάρισε πολλά τραγούδια. Ο Κώστας Κραββαρίτης δολοφονήθηκε από τον πασά των Σαλώνων μέσα στα Σάλωνα. Την ευθύνη για την δολοφονία του Κραββαρίτη την απέδωσε η λαική μούσα στον Πανουργιά και τον Μανίκα με τούτο το τετράστιχο.
«Το κρίμα νάχει ο Πανουργιάς
Τα αλίμονο ο Μανίκας
Για το κακό απόκαμαν
Στον Κώστα Κραββαρίτη»
Κατά τον αγώνα του 1821 δεν έχουμε πολλά στοιχεία ποίοι από τους κατοίκους της Παλούκοβας έλαβαν μέρος στην Επανάσταση, βέβαια όμως είναι τούτα.
1. Το 1823 όταν όλο το Κράββαρι προσκύνησε και έδωσε το ραι στον Σκόντρα πασά που ήρθε στο Νεχώρι Ναυπακτίας, τα χωριά του πάνω Κράββαρι, Μικρή Παλούκοβα, Τρανή Παλούκοβα, Στρομίνιανη, Βοιτσά, Ζηλίστα, Κοτλίστια, κ.λ.π. δεν προσκύνησαν.
2. Το 1824 η Μικρή Παλούκοβα δίνει στον καπετάν Σαφάκα 67 γρόσια και τα παραδίνει ο αντιπρόσωπος του χωριού Γιωργάκης.
3. Σαν μαχητές στο τμήμα του καπετάν Σαφάκα φέρονται από την Μικρή Παλούκοβα οι Βασίλης Κούστας, Μήτρος Τσόλος, Θανάσης Μπαλαφούτης, Γιάννης Παναγιωτόπουλος, Βασίλης Ραυτόπουλος, και Βασίλης Παλκοββίτης.
Επίσης την ίδια εποχή προσφέρουν στον Καραισκάκη οι κάτοικοι της Παλούκοβας 346 οκάδες αλεύρι και 98 σφαχτά. Αργότερα πάλι, δίνουν για τα ζώα, στον Καραισκάκη 180 οκάδες αλεύρι. Τα παραπάνω προκύπτουν από το αρχείο του Ανδρίτσου Σαφάκα που δημοσίευσε ο λαογράφος Λουκόπουλος. Στους Βαλκανικούς Πολέμους η Παλούκοβα είχε νεκρό τον Ντίνο Ράφτη και τον Κώστα Χαλαζιά, γιο του Γιωργούλα. Στο Μικρασιατικό Πόλεμο τον Κωνσταντίνο Χαλαζιά γιο του Μήτρου. Κατά τον Ελληνοιταλικό Πόλεμο στην Αλβανία σκοτώθηκε ο Κώστας Χαλαζιάς, γιος του Γιώργου Χαλαζιά. Στην τετράχρονη Ιταλογερμανική κατοχή από τους κατοίκους της Μικρής Παλούκοβας, συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση είχαν οι Νίκος Κούστας και Γιώργος Χαλαζιάς.
Η εποχή των ληστοφυγόδικων.
Μετά την απελευθέρωση της χώρας από τους Τούρκους την ύπαιθρο χώρα βασάνιζαν οι ληστοφυγόδικοι. Στην περιοχή της Μικρής Παλούκοβας δρούσε η ομάδα των Σπαθία, Κωνσταντέλου και Θανασούλα. Αυτοί σκοτώθηκαν στην Αράχωβα Ναυπακτίας μέσα στο σπίτι του Σισμάνη που ήταν κουμπάρος των ληστών γιατί του είχαν βαφτίσει τα παιδία του. Γλίτωσε μόνο ο Νικολής Κουρεμένος από την Αμώρανη, γιος της αδελφής του Γ. Χαλαζιά. Σκοτώθηκαν άλλοι τρείς ληστοφυγόδικοι στου Μπουμπούλα του Φώτη το μύλο από απόσπασμα της χωροφυλακής. Στους σκοτωμένους ληστές ήταν και ο Κολοκύθας που καταγόταν από την Παλούκοβα και οι απόγονοι του εγκαταστάθηκαν στην Σπερχειάδα Λαμίας.
Το χωριό βρίσκεται σχεδόν στους πρόποδες του όρους Οξυάς, σε υψόμετρο περί τα 760μ. και έδαφος αργυλώδες. Κατοικείται από 79 κατοίκους (απογραφή 2001). Προς βόρεια συνορεύει με την κοινότητα Στάγιας Φθιώτιδος, προς δυτικά με την κοινότητα Σταυροπηγίου Ευρυτανίας και με το Λειβαδάκι Πλατάνου. Προς νότια με την κοινότητα Κυδωνιάς και προς ανατολικά με την κοινότητα Λεύκας. Είναι μια από τις ποιό απομονωμένες κοινότητες του Δήμου Αποδοτίας. Βόρεια του χωριού υπάρχει δάσος από έλατα και δρυς.Το όνομα του χωριού προέρχεται από το μάνδρα - μαντρί δηλαδή ποιμενοστάσιο, λόγω της αυξημένης κτηνοτροφίας στην περιοχή. Το 1886 στην περιοχή σημειώθηκε μεγάλη καθίζηση και υπέστη σοβαρές ζημιές. Μερικοί κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στο λόφο, ανατολικά του χωριού.
Ο χειμώνας είναι πολύ ψυχρός και το καλοκαίρι δροσερό. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Το χειμώνα παραχειμάζουν στις πεδιάδες της Ναυπάκτου και του Μεσολογγίου.
Στην περιοχή του χωριού υπήρχε το Μοναστήρι της Γέννησης της Θεοτόκου, ο οποίος είναι τώρα ενοριακός ναός. Χτίστηκε στα 1815 από τον Γιωργάκη Καναβό, όπως μας γνωρίζει σχετική επιγραφή. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 το χωριό κατοικείται από 73 κατοίκους. Πολλοί κάτοικοι του χωριού έχουν εγκατασταθεί μόνιμα στη Λεύκα του Μεσολογγίου και επισκέπτονται τη Μανδρινή τους θερινούς μήνες για διακοπές.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου