ΚΡΑΒΑΡΑ

Τα Κράβαρα, ή Κραβαροχώρια (Άνω και Κάτω) είναι γνωστά και ως Μπουλιαροχώρια. Χωριά δηλαδή από τα οποία ξεκινούσαν οι περιπλανώμενοι Μπουλιαραίοι πού έκαναν δουλειές του ποδαριού (φωτογράφοι, ζητιάνοι, μικροπωλητές, εμπειρικοί γιατροί, ξορκιστές κ.λπ) και κάλυπταν όχι μόνο την Ελλάδα, αλλά έφταναν μέχρι το εξωτερικό. Οι Μπουλιαραίοι χρησιμοποιούσαν συνθηματική γλώσσα, τα μπουλιάρικα, για να μπορούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους για τις επαγγελματικές και λοιπές ανάγκες τους. Η γλώσσα τους ήταν μίγμα από άλλες συνθηματικές γλώσσες διαφόρων διαμερισμάτων της χώρας μας, ρουμάνικα, σέρβικα, τούρκικα κ.λπ όπου ταξίδευαν για καλύτερη τύχη. Τα Κράβαρα αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της επαρχίας Ναυπακτίας, διότι καταλαμβάνουν το κέντρο της, μεταξύ των Βλαχοχωριών προς Βορρά και των Βενετοχωριών προς Νότο.Της ονομασίας τους προτάσσεται η λέξη Κράβαρα που είναι συνυφασμένη με άγρια περιοχή γιομάτη κοτρόνια και γκρεμούς. Από πού προήλθε η λέξη Κράβαρα κανένας δεν είναι βέβαιος, διότι όσες ετυμολογίες είδαν το φως της δημοσιότητας μέχρι σήμερα, δεν δίνουν πειστική απάντηση. Ούτε και με τη λέξη Κράβαρα νοούμε συλλήβδην όλη την επαρχία Ναυπακτίας, διότι αυτό δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Από τις διοικητικές διαιρέσεις φαίνεται ξεκάθαρα ότι το νότιο μέρος της Ναυπακτίας ήταν το Ναυπακτοβενέτικο και το βόρειο, αμέσως μετά το Βενετικό, τα κοτρόνια και οι γκρεμοί, τα Κράβαρα. Παρά ταύτα ο γνωστός Ναυπάκτιος Λογοτέχνης Θέμος Αναστασιάδης-Νόβας στις «περιπλανήσεις» του μας είπε για την τραχιά αυτή περιοχή ότι «εκεί πάνω απαντιέται η φτώχεια με τη λεβεντιά, η σκλαβιά με την επανάσταση, η ελευθερία με το μπαρούτι και το θυμάρι, το δράμα με το έπος».Για την ονομασία υπάρχουν αρκετές εκδοχές όπως, από τη λέξη Κράβαρι. Το τοπωνύμιο έλκει την ονομασία από τους Αλβανούς κατά μία εκδοχή. Την εποχή της τουρκοκρατίας περιοχές σαν την ορεινή Ναυπακτία τις ονόμαζαν Κράβαρι που σήμαινε τόπο πετρώδη, κρημνώδη , απότομο. Και άλλες περιοχές στην Ελλάδα έφεραν αυτό το όνομα λόγω της μορφολογίας του εδάφους που όμως με τα χρόνια μετονομάστηκαν. Τέτοιες μπορούμε να αναφέρουμε: Στην Αρκαδία, δυτικά της Τεγέας, που μετονομάστηκε Βόρειον Όρος. ή στην Ήπειρο στο νομό Πρεβέζης, κοντά στο Λούρο ποταμό το χωριό Κράβαρι που μετονομάστηκε σε Άνω Ράχη.Μερικοί υποστηρίζουν ότι προέρχεται από τη Σλαβική λέξη Κράβαρι, που σημαίνει γελαδότοπος. Ο τόπος όμως δεν είναι κατάλληλος για διατροφή αγελάδων, ούτε το όνομα Κράβαρα αναφέρεται στην ιστορία μετά την επιδρομή Σλάβων επί Βυζαντινής αυτοκρατορίας, ούτε επί Τουρκοκρατίας. Άλλοι ισχυρίζονται ότι το όνομα το πήρε από τους κατοίκους της. Αυτοί ήταν εξαίρετοι πολεμιστές και στις συγκρούσεις τους με τους Τούρκους φώναζαν μεταξύ τους: «στην κάρα βαρείτε», οπότε μετά τη συγκοπή του α της λέξης κάρα το «Κάρα βαρείτε» έγινε «Κραβαρίται». Υπάρχουν και άλλες εκδοχές, όπως ότι το Κράβαρα είναι παραφθορά της λέξης «Ακρώρειαι» (βουνοκορφές) σε «Κράκουρα» και στη συνέχεια Κράβαρα. Ενώ μια τελευταία εκδοχή , από μελέτη Τουρκάλας Πανεπιστημιακού το όνομα προέρχεται από κάποιον κάτοικο που έδωσε το όνομά του στην περιοχή.

** ( Βάσει γραπτών στοιχείων τουρκικών πηγών, το όνομα ΚΡΑΒΑΡΑ δόθηκε σε αυτή την περιοχή, από τους τιμαριούχους, που ανήκαν στην ελίτ (εκλεκτή) χριστιανική οικογένεια KRAVAR και στους απογόνους της, όπως αποδεικνύεται από επίσημα Φορολογικά Κατάστιχα (Defteri) των Τρικάλων του 1454-55 (αναλυτικό ΜΜ 10) και του 1466-67 (συνοπτικό ΜΜ 66), σύμφωνα και με τις συνήθειες εκείνων των εποχών. Είναι δε γνωστο ότι, κατά τον Μεσαίωνα (476-1453), η κοινωνία ήταν συγκροτημένη σε δύο τάξεις, των ευγενών και των δουλοπάροικων.Την ανωτέρω βάσιμη άποψη, για την ονομασία ΚΡΑΒΑΡΑ, υποστηρίζει και η καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Άγκυρας κ. Melek Delilbasi, Προϊσταμένη του Τμήματος Βυζαντινής Ιστορίας του Πανεπιστημίου και της Εθνικής Επιτροπής Βυζαντινών Σπουδών, σε ανακοίνωσή της σε Συμπόσιο, που οργανώθηκε στο Ρέθυμνο, από 10-12 Ιανουαρίου 2003, από το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Είναι δε η άποψη αυτή αντίθετη προς όλες τις απόψεις, που έχουν υποστηριχθεί μέχρι σήμερα.Οι ανακοινώσεις του Συμποσίου περιλαμβάνονται στην έκδοση «Provincial Elites in the Ottoman Empire» του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών (εκδότης Α. Αναστασόπουλος), Ρέθυμνο 2005, σελίδες 367 .Στη μελέτη της κ. Delilbasi, (σελ. 87-114), με τίτλο «Christian Sipahis in the Tirhala Taxation Register (Fifteenth and Sixteenth Centuries»), (Χριστιανοί Τιμαριούχοι στα Φορολογικά Κατάστιχα των Τρικάλων, 15ος και 16ος αιώνας), εξετάζονται τρεις γενιές των οικογενειών KRAVAR (ή Κiravaldi) και ΜΙΚRΑ (σε περιοχές βορειοδυτικά των Κραβάρων), που αντιστοιχούν σε περίοδο περίπου 100 ετών. Στο Κατάστιχο του 1454-55 (σελ. 239β) αναφέρονται τέσσερις απόγονοι των KRAVAR.Στις οικογένειες KRAVAR ανήκαν 50 χωριά το 1454-55 (Defteri MM 10) και 38 το 1466-67 (Defteri MM 66). Από τα Τιμάρια της οικογένειας KRAVAR (1454-55), που μοιράσθηκαν σε τέσσερις απογόνους, οκτώ χωριά (Σινίτσα, Ζιλίστα, Πέρνοβα, Κλεπά, Παλούκοβα κλπ), Τιμαριούχων δεύτερης γενιάς KRAVAR, δόθηκαν στις οικογένειες MIKRA.Στη μεγάλη διοικητική περιφέρεια (Βιλαέτι) των Τρικάλων υπάγονταν 112 Τιμάρια, δηλαδή αγροτικές περιοχές που παραχωρούσε ο σουλτάνος σε στρατιωτικούς (τιμαριούχοι). Κατά την κα Delilbasi τα εν λόγω Τιμάρια ήταν 89 μουσουλμανικά, 20 χριστιανικά, (με ένταξη ατόμων ή οικογενειών εκλεκτών – ευγενών τάξεων), και 3 μικτά.Η κα Melek Delilbasi με έχει ενημερώσει, με επιστολή της, ότι η «KRAVAR FAMILY» αποτελεί αντικείμενο συνεχιζόμενης μελέτης της.Εξάλλου, σε χάρτη Άγγλου αυτοκρατορικού γεωγράφου (1827), η εν λόγω περιοχή μας ονομάζεται KRAVARI, από το όνομα εξέχοντα φεουδαλικού ηγέτη της Βυζαντινής περιόδου, (324-1453), οι οικογένειες του οποίου ήταν ιδιοκτήτες μεγάλου τιμαρίου στην περιοχή, μετά την προσάρτησή της από τους Οθωμανούς).

Πάντως, το όνομα Κράβαρα και Κραβαρίτης, που τείνει να εξαφανιστεί, πρέπει να θεωρείται τίτλος τιμής και ιστορικής μνήμης.Ανάμεσα στα ψηλά και τα απόκρημνα βουνά των Κραβάρων γεννήθηκε και θέριεψε η ιδέα της λευτεριάς με την ανάπτυξη της κλεφτουριάς από τα περήφανα Ελληνόπουλα που δεν μπορούσαν ν' αντέξουν τη σκλαβιά είτε των Ρωμαίων, είτε των Φράγκων, είτε των Βενετών, είτε των Τούρκων, είτε των άλλων κατά καιρούς κατακτητών της Ναυπάκτου και της επαρχίας.

Προεπαναστατικά αλλά και μετεπαναστατικά στα Κράβαρα υπάγονταν και μερικά χωριά που σήμερα ανήκουν σε όμορες επαρχίες των Νομών Αιτωλ/νίας, Ευρυτανίας, Φθιώτιδας και Φωκίδας.Όπως είπαμε τα Κραβαροχώρια διακρίνονταν στα Άνω και Κάτω.Τα Κάτω Κραβαροχώρια αποτελούσαν τα χωριά: Στράνωμα, Δορβιτσά, Σίμου, Ποκίστα, Κολοσύρτης (Μηλιά), Λευθέριανη, Λευτοκαριά, Γρανίτσα (Ανθόφυτο), Στύλια και Βελβίτσαινα (Παλαιόπυργος).Τα Άνω Κραβαροχώρια ήταν η Μεγάλη Λομποτινά (Άνω Χώρα), η Μικρή Λομποτινά (Κάτω Χώρα), η Κοζίτσα (Αμπελακιώτισσα), ο Πόδος, η Χόμορη, η Περίστα, ο Πέρκος, η Καστανιά, το Νεχώρι, ο Άγιος Δημήτριος, ο Πλάτανος, η Βονόρτα (Κάτω Πλάτανος), η Σινίστα (Περδικόβρυση), η Σέλψα (Δασελάκι), η Αρτοτίβα (Αχλαδόκαμπος), η Αράχοβα, η Κλεπά, η Βετολίστα (Τερψιθέα), η Ελατσού (Ελατού), η Βοϊτσά (Ελατόβρυση), η Βετοψίστα (Αναβρυτή), ο Ασπριάς και η Αμόρανη (Καταφύγιο).