Μαραθώνας: Η «μητέρα των μαχών» για τον δυτικό πολιτισμό!
Αναδημοσίευση από την εφημερίδα "Ποντίκι".
Η μάχη που έλαβε χώρα πριν από δυόμισι χιλιετίες στον Μαραθώνα υπήρξε, όπως οι περισσότεροι ιστορικοί συμφωνούν, καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη του δυτικού κόσμου. Πριν από αυτή τη μάχη, οι πιθανότητες της επικράτησης των Αθηναίων ήταν ελάχιστες. Αντίθετα, η περσική αυτοκρατορία με τη συντριπτική υπεροχή έναντι των αντίπαλων δυνάμεων ήταν κάτι περισσότερο από αναμενόμενο ότι θα έσερνε τους Αθηναίους αιχμάλωτους στην Περσία για να δικαστούν από τον Μεγάλο Βασιλέα Δαρείο, όπως ήδη είχε συμβεί το 494 με τους Μιλήσιους και το 490 με τους Ερετριείς…
Ήταν αρχές του Αυγούστου, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, από τον οποίο αντλούμε το μεγαλύτερο και σημαντικότερο μέρος των πληροφοριών γι’ αυτή τη μάχη - σταθμό, όταν ένας βαριά οπλισμένος στρατός Αθηναίων πολιτών, τους οποίους συνέδραμαν περί τους χίλιους Πλαταιείς πολεμιστές, στρατοπέδευσε στις νότιες υπώρειες των υψωμάτων εποπτεύοντας τον ευρύχωρο κόλπο και την παράκτια πεδιάδα του Μαραθώνα. Αποστολή τους ήταν να υπερασπιστούν την Αττική από τους Πέρσες εισβολείς. Από τη θέση που στρατοπέδευσαν κρατούσαν αποκλεισμένο τον δρόμο που οδηγούσε προς την Αθήνα. Ανάμεσα στα δυο αντίπαλα στρατόπεδα παρεμβαλλόταν ένας ελώδης τόπος, πράγμα που σήμαινε ότι ήταν εξαιρετικά δύσκολο για τις εμπόλεμες πλευρές να αιφνιδιάσουν η μία την άλλη.
Για μια ολόκληρη εβδομάδα, οι αντίπαλες δυνάμεις απέφευγαν τη σύγκρουση και αρκούνταν στο να παρατηρεί η μία την άλλη. Ο περσικός στρατός υπερτερούσε αριθμητικά – η αναλογία ήταν τουλάχιστον τρεις έναντι ενός –, πράγμα που έκανε τους Αθηναίους διστακτικούς στο να εγκαταλείψουν την αμυντική τους θέση και να εμπλακούν σε μια σύγκρουση. Οι Πέρσες από τη δική τους μεριά δεν είχαν και αυτοί σκοπό να επιτεθούν από τα υψώματα που κατείχαν εναντίον των Αθηναίων, υπολογίζοντας στον άριστο αμυντικό τους εξοπλισμό. Ωστόσο, μετά το πέρας της μιας εβδομάδας αυτοί που αποτόλμησαν την πρώτη κίνηση και συντάχτηκαν στην πεδιάδα για να συγκρουστούν ήταν οι Αθηναίοι πολεμιστές.
Στις μέρες μας είναι αλήθεια ότι εκφράζονται διάφορες αποκλίνουσες απόψεις που αμφισβητούν το μέγεθος της σημασίας της μάχης του Μαραθώνα και ταυτόχρονα της επιρροής που άσκησε ο κλασικός ελληνισμός στη διαμόρφωση του δυτικού πολιτισμού. Η άποψη αυτή, που κατά τη γνώμη των περισσότερων και εγκυρότερων μελετητών θεωρείται περίπου ως ανόητη, προβάλλει τον ισχυρισμό ότι η μάχη του Μαραθώνα δεν υπήρξε καν σταθμός για την ελληνική ιστορία των κλασικών χρόνων, πόσο μάλλον ένα γεγονός καθοριστικής σημασίας στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του δυτικού πολιτισμού.
Είναι αρκετοί εκείνοι που ισχυρίζονται ότι στον Μαραθώνα δεν αποσοβήθηκε ολοκληρωτικά ο περσικός κίνδυνος αλλά, αντίθετα, χρειάστηκε η ναυμαχία της Σαλαμίνας, όπου οι Αθηναίοι αντιμετώπισαν μια πιο ολοκληρωμένη απειλή. Είναι προφανές, ωστόσο, ότι αν δεν υπήρχε Μαραθώνας, δεν θα υπήρχε καν η ανάγκη της ναυμαχίας της Σαλαμίνας – όλα θα είχαν τελειώσει στους βάλτους του Μαραθώνα. Είναι επίσης προφανές ότι η νίκη των Αθηναίων στον Μαραθώνα επηρέασε αποφασιστικά το ηθικό τους και τους χάρισε την πεποίθηση ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν νικηφόρα τον αυτοκρατορικό στρατό.
Είναι, τέλος, περισσότερο από εμφανές ότι αν δεν υπήρχε Μαραθώνας, ο κόσμος – έτσι όπως τουλάχιστον τον γνωρίζουμε στις μέρες μας – δεν θα είχε στην κληρονομιά του το μεγάλο αθηναϊκό πείραμα της δημοκρατίας, δεν θα είχε στην κληρονομιά του τη φιλοσοφία, το θέατρο, τις τέχνες και τις επιστήμες, την ιστοριογραφία και τόσα άλλα πνευματικά επιτεύγματα που καθόρισαν τον πολιτισμό των επερχόμενων γενεών και μέσω της Αναγέννησης τη φυσιογνωμία του λεγομένου δυτικού κόσμου.
Είναι αποδεκτό ότι, κατά κανόνα, η Ιστορία διαμορφώνει τη φυσιογνωμία της μέσα από μακροχρόνιες διεργασίες και από τάσεις που εξελίσσονται σε μεγάλες χρονικές περιόδους. Ωστόσο, ποτέ δεν έλειψαν εκείνα τα θαυμαστά, αιφνίδια και κυρίως απρόβλεπτα περιστατικά, που ανέτρεπαν την ευθύγραμμη ροή των πραγμάτων και που η επίδρασή τους υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη της πορείας της ανθρωπότητας: έτσι έμεινε και η γνωστή φράση «άλλαξε τον ρουν της Ιστορίας»... Και ο Μαραθώνας είναι μια τέτοιας ιστορικής σημασίας μάχη, η οποία άλλαξε τον ρουν της Ιστορίας.
Έτσι, αν απλώς αναλογιστεί κάποιος ότι εκείνη η μακρινή πολεμική σύγκρουση των Αθηναίων και των λίγων Πλαταιών συμμάχων τους με τις υπέρτερες αριθμητικά αυτοκρατορικές περσικές δυνάμεις θα ήταν τελείως φυσιολογικό να είχε το αντίθετο αποτέλεσμα, θα είναι σε θέση να αναλογιστεί επίσης ότι η Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας δεν θα ήταν αυτή που γνωρίζουμε σήμερα. Επίσης, είναι δόκιμο να πιθανολογήσει κάποιος ότι με βάση την κατακτημένη Αθήνα, οι Πέρσες θα επιχειρούσαν, το δίχως άλλο, να κατακτήσουν και την υπόλοιπη Ελλάδα. Με αυτά ως δεδομένα, μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι η σύγκρουση του Μαραθώνα εκείνη την αυγουστιάτικη μέρα του 490 π.Χ. είναι μια από τις σπάνιες ιστορικές περιπτώσεις όπου τα πεπραχθέντα μιας ημέρας άλλαξαν τον ρουν της Ιστορίας.
Μία από τις σπάνιες κατακτήσεις της δημοκρατίας είναι η ελεύθερη γνώμη και ο σεβασμός στην αντίθετη γνώμη. Έτσι, είναι σεβαστές οι επιφυλάξεις συγχρόνων διανοουμένων απέναντι στην αντίληψη που θεωρεί την Ελλάδα ως λίκνο του δυτικού πολιτισμού, όπως αποδεκτή και προς κρίση είναι η ελάχιστη εκτίμηση που τρέφουν για την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό. Ωστόσο, είναι ανθρωπίνως αδύνατο να αρνηθεί κάποιος – δίχως να χάσει τη στοιχειώδη σοβαρότητά του – ότι και οι ίδιοι ως διανοούμενοι είναι πνευματικοί απόγονοι συγγραφέων και καλλιτεχνών της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού αλλά και ολόκληρης της πνευματικής κληρονομιάς του 19ου αιώνα, και ότι άντλησαν συνειδητά και με θέρμη όλη την πνευματική παρακαταθήκη της Ελλάδας των κλασικών χρόνων. Είτε το αμφισβητούμε σθεναρά είτε το αποδεχόμαστε ένθερμα, ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός και ο δυτικός τρόπος σκέψης έχουν επηρεαστεί καθοριστικά από τα αρχαία ελληνικά πρότυπα και τις ιδέες. Η αρχαία ελληνική επίδραση στη διαμόρφωση του δυτικού πολιτισμού, έτσι όπως τον γνωρίζουμε στις μέρες μας, είναι επιλογή συνειδητή των Ευρωπαίων πνευματικών ηγετών που κυριάρχησαν στο διάστημα μεταξύ του 16ου και του 19ου αιώνα. Η ελληνική επίδραση σαφώς δεν ήταν πεπρωμένο του δυτικού πολιτισμού, αλλά κάτι σπανιότερο: μια συνειδητή επιλογή.
Η μάχη του Μαραθώνα απέτρεψε την πιθανότερη εξέλιξη να σβήσει εν τη γενέσει της η αθηναϊκή δημοκρατία και, αντίθετα, επέτρεψε να ανθίσει, έτσι ώστε να δρέψουμε τους καρπούς των ιστοριών του Ηροδότου και του Θουκυδίδη, να απολαύσουμε τις τραγωδίες του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, να διασκεδάσουμε με τις κωμωδίες του Αριστοφάνη, να μελετήσουμε τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, αλλά και να απολαύσουμε τη ρητορική δεινότητα ενός Δημοσθένη. Η επικράτηση των Περσών μπορεί να έκρυβε πιο ευτυχείς στιγμές, πιο σπουδαία επιτεύγματα. Κανείς δεν μπορεί να το ξέρει ή να το αποκλείσει, όπως και κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι αυτό που σώθηκε δεν άξιζε πραγματικά τον κόπο! Έτσι, όσοι απεχθάνονται τις ιστορίες του Ηρόδοτου και του Θουκυδίδη μπορούν να θρηνούν, όσοι αηδιάζουν με τις ιδέες του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη έχουν λόγους να αισθάνονται χαμένοι, όσοι θεωρούν ως αποτρόπαιο κατασκεύασμα την Ακρόπολη, τον Παρθενώνα και τα αρχαιοελληνικά γλυπτά μπορούν να ισχυριστούν ότι ίσως ήταν προτιμότερη μια περσική νίκη.
Συμπερασματικά, η μάχη του Μαραθώνα, εκτός από τα συγκεκριμένα ιστορικά της αποτελέσματα, προβάλλει ανά τους αιώνες ως ένα τεράστιας σημασίας δίδαγμα: ότι οι άνθρωποι σε μεγάλο βαθμό μπορούν να καθορίσουν τη μοίρα τους και ότι είναι σε θέση να υπερασπίσουν τον κόσμο τους. Αν δέκα χιλιάδες Αθηναίοι δεν είχαν παραταχτεί – ενάντια σε κάθε λογική – απέναντι στην περσική πολεμική μηχανή και δεν είχαν πολεμήσει υπερβαίνοντας ο κάθε πολίτης - πολεμιστής τον ίδιο του τον εαυτό, ο κόσμος δεν θα ήταν αυτός που γνωρίζουμε σήμερα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου