Μεταρρύθμιση κι επανάσταση.

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΡΟΥΣΗ
Καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου.

Μια από τις αντιφάσεις της εποχής μας είναι, ότι ενώ λόγω της δομικής κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος γίνεται όλο και πιο επιτακτική η επαναστατική ανατροπή του, όλο και λιγότερο γίνεται λόγος για επανάσταση, πόσω μάλλον όλο και λιγότερο προετοιμάζεται αυτή στην πράξη.

Αντίθετα όταν οι δυνάμεις της ευρύτερης αριστεράς δεν έχουν πλήρως ενσωματωθεί στο σύστημα, οι περισσότερες από αυτές και δη οι κοινοβουλευτικές αντιδρούν σε αυτό με ρεφορμιστικό τρόπο, έναν τρόπο που ακριβώς λόγω του γεγονότος ότι το σύστημα έχει οδηγηθεί στα όριά του, είναι ακόμη πιο αναποτελεσματικός και αδιέξοδος απ' ό,τι στο παρελθόν.

Αξίζει λοιπόν τον κόπο να ασχοληθούμε με τη σχέση μεταρρύθμισης, επανάστασης έτσι όπως αυτή διαμορφώνεται στην εποχή μας. Θυμίζω ότι «οι μεταρρυθμίσεις είναι παραχωρήσεις που αποσπώνται από την κυρίαρχη τάξη, ενώ διατηρείται η κυριαρχία της, [ενώ] η επανάσταση είναι η ανατροπή της κυρίαρχης τάξης.» [i] Αυτή η τελευταία πέρα από την ειρηνική ή ένοπλη μορφή που μπορεί να προσλάβει, η οποία αρχικά τουλάχιστον τόσο στη Γαλλική Επανάσταση του 1789 όσο και στη Ρώσικη του 1917 ήταν ειρηνική, δεν μπορεί παρά να είναι πάντοτε βίαιη, υπό την έννοια ότι η αστική τάξη δεν πρόκειται να παραδώσει με τη βούλησή της την εξουσία και τα πλούτη της.

Απ' αυτήν την οπτική γωνία το να κάνει λόγο κάποιος για μη βίαιη επανάσταση σημαίνει όπως γράφει ο Ζίζεκ, ότι εκφράζει την επιθυμία «να έχουμε επανάσταση δίχως επανάσταση». [ii]

Θυμίζω ακόμη ότι επανάσταση με την πολιτική έννοια, η οποία και συνιστά μερική επανάσταση, σημαίνει διάλυση της παλιάς εξουσίας, και με την κοινωνική έννοια διάλυση της παλιάς κοινωνίας. [iii] Τέλος η επανάσταση σε αντίθεση με την μεταρρύθμιση σημαίνει ποιοτικό άλμα, ρήξη και «βαθιά κρίση τόσο πολιτική όσο και οικονομική», [iv] σημαίνει ότι «διαρρηγνύεται το συνεχές της ιστορίας» [v]

Ετσι από τη μια η μεταρρύθμιση και η επανάσταση είναι αντίθετες μεταξύ τους έννοιες, από την άλλη και κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις συμπληρωματικές, στο βαθμό που οι μεταρρυθμίσεις και η πάλη γι' αυτές εντάσσονται στην πράξη σε μια επαναστατική στρατηγική.

Οπως επισημαίνει η Ρόζα Λούξεμπουργκ, «η μεταρρύθμιση και η επανάσταση δεν είναι λοιπόν διαφορετικές μέθοδοι της ιστορικής προόδου, που μπορεί κανείς να τις διαλέξει από τον μπουφέ της ιστορίας σαν ζεστούς ή κρύους μεζέδες, αλλά διαφορετικές ροπές στην εξέλιξη των ταξικών κοινωνιών, οι οποίες ορίζουν και συμπληρώνουν η μια την άλλη. Ταυτόχρονα όμως αλληλοαποκλείονται όπως π.χ. ο Νότιος και ο Βόρειος Πόλος.» [vi]

Στην εποχή μας, το κεφαλαιοκρατικό σύστημα λόγω των εσωτερικών του αντιθέσεων και πιο ειδικά λόγω των προβλημάτων που προκύπτουν γι' αυτό, χάρη στην αντίθεση ανάμεσα στη νομοτελειακή λόγω του ανταγωνισμού αποπομπή ζωντανής εργασίας και το γεγονός ότι αυτή είναι η μοναδική παραγωγός αξίας, έχει φθάσει στα όριά του και του είναι αδύνατον να προβεί σε ουσιαστικές προοδευτικές μεταρρυθμίσεις. Γι' αυτό και προκύπτει η αναγκαιότητα της επαναστατικής ανατροπής του.

Και είναι αδύνατον να υπάρξουν ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις σε προοδευτική κατεύθυνση, στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, διότι οι κυρίαρχοι ως αντίδραση στις αρνητικές γι' αυτούς συνέπειες της αποπομπής της ζωντανής εργασίας, το πρώτο πράγμα που επιδιώκουν είναι η ένταση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων από τη μια, και η επέκταση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής από την άλλη.

Αυτό σημαίνει ότι είναι πια πολύ δύσκολο να υποστηριχτεί βάσιμα ότι είναι δυνατόν να υπάρξουν μεταρρυθμίσεις προοδευτικού χαρακτήρα, στο παρόν στάδιο του καπιταλισμού, δίχως αυτός να ανατραπεί ολοσχερώς.

Και βεβαίως για να γίνει κάτι τέτοιο, δεν αρκεί να δίνονται στα λόγια όρκοι πίστης στο σοσιαλισμό, ή ακόμη χειρότερα να χρησιμοποιείται αυτός μόνον και μόνον σαν πρόσχημα για να αποκλείονται όλοι όσοι έχουν διαφορετική περί αυτού αντίληψη, και να τεκμηριώνεται έτσι η αδυναμία σχηματισμού ενός αντικαπιταλιστικού μετώπου, αλλά πρέπει να προετοιμάζεται στην πράξη η επανάσταση, η οποία ακόμη και ως έννοια και όρος, όχι βεβαίως τυχαία, αποφεύγεται συστηματικά.

Να όμως που δίχως την επανάσταση, δίχως δηλαδή το αναγκαίο αυτό μέσο για το πέρασμα στον κομμουνισμό όχι μόνον αυτό καθίσταται μια χίμαιρα, αλλά και όλα τα άλλα μέσα όπως π.χ. το κόμμα γίνονται περιττά στο βαθμό που δεν υπάρχουν για να την προετοιμάζουν.

Ετσι όπως έλεγε και ο Μπάιρον, «η επανάσταση σε μερικούς μπορεί να μην αρέσει/ μα είναι ο μόνος σίγουρος και δίκαιος τρόπος / να καθαρίσεις απ' το ρίπος τους ανθρώπους». [vii]

Το ερώτημα που προκύπτει είναι: Θα αδράξουν οι δυνάμεις της προόδου την ευκαιρία που τους προσφέρεται να ξεπεράσουν την προϊστορία της ανθρωπότητας, ή όπως έλεγε ο Λένιν, «οι δυνάμεις των επαναστατών δημιουργών της φαίνονται ανεπαρκείς για την πραγματοποίησή της [από] και η κοινωνία σαπίζει και αυτό το σάπισμα παρατείνεται κάποτε για ολόκληρες δεκαετίες»; [viii].

[i] Λένιν, «Απάντηση στις ερωτήσεις αμερικανού δημοσιογράφου», Απαντα, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή τόμος 39, σελίδα 113.
[ii] Slavoj Zizek, «Καλωσορίσατε στην έρημο του πραγματικού», μετάφραση Βίκυ Ιακώβου, εκδόσεις Scripta, 2003, σελίδα 44.
[iii] Μαρξ, Ενγκελς, Werke, τόμος 1, σελίδα 409.
[iv] Λένιν, «Σχέδιο απάντησης του ΚΚΡ, στο γράμμα του ανεξάρτητου ΣΔ κόμματος», Απαντα, ό.π. τόμος 40 σελίδα 58.
[v] Walter Benjamin, «Sur le concept d' histore» in Oeuvrs Gallimard, 2000 tome ΙΙΙ, σελίδα 441.
[vi] Ρόζα Λούξεμπουργκ, «Κοινωνική μεταρρύθμιση ή επανάσταση;» Μετάφραση Δημήτρη Μαράκα, Σύγχρονη Εποχή.
[vii] Από τον Δον Ζουάν, σε μετάφραση Αρη Αλεξάνδρου, στο Αρης Αλεξάνδρου, «Διάλεξα», επιμέλεια Καίτη Δρόσου, Κείμενα, Αθήνα 1984.
[viii] Λένιν, «Η τελευταία λέξη της "ισκρικής" τακτικής», Απαντα, ό.π., τόμος 11, σελίδα 368.

**********************

Αναδημοσίευση από εδώ: Μεταρρύθμιση κι επανάσταση