Λίμνες Αχελώου: Τεχνητά θαύματα!

Στα νερά τους αντικατοπτρίζονται οι κορυφές των Αγράφων, του Παναιτωλικού όρους, τα βουνά του Βάλτου. Αν και φτιαγμένες από ανθρώπινο χέρι οι τεχνητές λίμνες Κρεμαστών και Καστρακίου, θα σε γοητεύσουν, είτε τις κοιτάς από ψηλά, είτε ανιχνεύεις τις όχθες τους, είτε σεργιανίζεις στα χωριά τους.

Λίμνες Αχελώου: Τεχνητά θαύματα!

Κείμενα-Φωτογραφίες: Ζερμαίν Αλεξάκη - Θοδωρής Αθανασιάδης.

Αναδημοσίευση από την εφημερίδα "Έθνος". 

Ο δρόμος που συνδέει οδικά τις πρωτεύουσες της Ευρυτανίας και της Αιτωλοακαρνανίας φιδοσέρνεται στενός και ανηφορικός ανάμεσα από τα κορφοβούνια. Δρασκελίζει ποτάμια, γκρεμούς, διασχίζει ξεχασμένα χωριά, πυκνά δάση και τελικά μετά από μία περιπέτεια 115 χιλιομέτρων καταφέρνει να συνδέσει το Αγρίνιο με το Καρπενήσι. Αναμφίβολα είναι μια δύσκολη διαδρομή που τον χειμώνα γίνεται ακόμη δυσκολότερη, ιδιαίτερα με κακοκαιρία. Ταυτόχρονα όμως πρόκειται και για μια από τις ομορφότερες ίσως ορεινές διασχίσεις που μπορούν να πραγματοποιηθούν με αυτοκίνητο στη Στερεά Ελλάδα.

Ενα μεγάλο μέρος της πορείας του εθνικού -υποτίθεται- δρόμου πραγματοποιείται σε πορεία παράλληλη με την παλιά κοίτη του ποταμού Αχελώου. Ενός ποταμού που κατείχε περίοπτη θέση στην ελληνική μυθολογία και θεωρούνταν βασιλιάς των ποταμών, γιος του Ωκεανού και της Τηθύος και πατέρας των Νυμφών και των Σειρήνων. Τον είχαν ισάξιο της Αθηνάς, της Αρτεμης και μόνο τον Δία τοποθετούσαν πάνω από αυτόν. Ο Ομηρος μάλιστα τον τοποθετεί στην ιεραρχία πριν από τον Ωκεανό που είναι η «αρχή του παντός», ενώ ο Θουκυδίδης τον αποκαλεί «ποταμόν της Ελλάδος». Συνήθως τον αναπαριστούσαν με τη μορφή ανθρωπόμορφου ταύρου ή φιδιού, συμβολίζοντας με αυτόν τον τρόπο την ορμητικότητα, τη δύναμη αλλά και τον τρόπο που είχε να ξεγλιστρά ανάμεσα στα βουνά. Ο μόνος που τόλμησε να τα βάλει μαζί του ήταν ο Ηρακλής. Στην αδυσώπητη αυτή αναμέτρηση ο ημίθεος, αφού έσπασε ένα από τα κέρατα του θεϊκού ταύρου, κατάφερε να τον καθυποτάξει.

O Αχελώος συμφώνησε με τον Ηρακλή να ανταλλάξει το σπασμένο του κέρατο με το Κέρας της Αμάλθειας που ήταν πηγή αφθονίας και γονιμότητας. Η συμβολική αυτή μάχη ουσιαστικά ενσάρκωσε την προαιώνια αγωνία του ανθρώπου να επιβιώσει απέναντι στη μανία της φύσης.

Σήμερα η γεωμορφολογία της περιοχής ανάμεσα στους νομούς Ευρυτανίας και Αιτωλοακαρνανίας έχει άρδην αλλάξει μετά την κατασκευή διαδοχικών φραγμάτων τα οποία σχημάτισαν τις τεχνητές λίμνες των Κρεμαστών, του Καστρακίου και του Στράτου, τιθασεύοντας έτσι οριστικά την ορμή του αρχαίου ποτάμιου θεού.

Η γέφυρας της Επισκοπής πήρε το όνομά της από τον ομώνυμο βυζαντινό ναό του 8ου αι.

Αν και η ευρύτερη περιοχή γύρω από τις τεχνητές λίμνες και τα φράγματα παρουσιάζει μεγάλο περιηγητικό ενδιαφέρον, οι υποδομές για διαμονή και εστίαση περιορίζονται κυρίως στο νότιο τμήμα της Ευρυτανίας, στα χωριά γύρω από τη γέφυρα της Επισκοπής η οποία δρασκελίζει τα νερά της λίμνης των Κρεμαστών συνδέοντας οδικώς την Ευρυτανία με την Αιτωλοακαρνανία.

Ο μυθικός Μέγδοβας και η παλιά Βίνιανη.

Ξεκινώντας από το Καρπενήσι με κατεύθυνση προς Αγρίνιο αρχίζουμε να στριφογυρνάμε σε δρόμο σχετικά φαρδύ με άφθονες όμως στροφές, που κουλουριάζεται στα χαμηλά διαζώματα των ελατοσκέπαστων βουνών, για να βγούμε στη γέφυρα του ποταμού Μέγδοβα.

Από αυτό το σημείο και έπειτα ο Αχελώος κυλά χωρίς άλλα φράγματα να επηρεάζουν την πορεία του προς το Ιόνιο. 

Ο Μέγδοβας (ή Ταυρωπός) γεννιέται στα κορφοβούνια των θεσσαλικών Αγράφων. Αφού διατρέξει κάθετα τον κορμό της Ευρυτανίας, μετά 78 χιλιόμετρα πορείας αδειάζει τα νερά του στη λίμνη των Κρεμαστών.

Πριν από το 1963 και την ανύψωση του φράγματος, ήταν ο σημαντικότερος παραπόταμος του Αχελώου. Σε αυτό το σημείο αξίζει να παρεκκλίνουμε για λίγο από τη διαδρομή μας, με σκοπό να επισκεφτούμε τη Βίνιανη και το γεφύρι της. Η παλιά Βίνιανη ήταν ένα από τα πλέον πολυάνθρωπα χωριά της Ευρυτανίας· το όνομά της πιθανόν να έχει λατινικές ρίζες και να προέρχεται από τη λέξη «vinum» που σημαίνει κρασί. Αν και διατηρεί μερικά από τα ομορφότερα παραδοσιακά σπίτια της περιοχής, το παλιό χωριό έχει σχεδόν εγκαταλειφθεί λόγω κατολισθήσεων (τα κατοικήσιμα σπίτια μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού), ενώ κατοικείται η Νέα Βίνιανη, ενάμισι χιλιόμετρο νοτιότερα. Αξιόλογο είναι το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης που στεγάζεται σήμερα στο παλιό σχολείο. Αναζητήστε την πέτρινη μονότοξη γέφυρα της Βίνιανης που χρησιμοποιείται πια μόνο από τους πεζοπόρους, καθώς από εδώ περνά το μονοπάτι που συνδέει τον ορεινό όγκο των Αγράφων με το Καρπενήσι.

Η παλιά Βίνιανη διατηρεί μερικά από τα ομορφότερα παραδοσιακά σπίτια της περιοχής.  

Επιστρέφοντας και πάλι στην αρχική μας διαδρομή βγαίνουμε στον εθνικό δρόμο Αγρινίου ? Καρπενησίου και κατηφορίζουμε προς τη λεκάνη της λίμνης των Κρεμαστών. Στην πορεία μας, σε τοποθεσία με θεόρατα πλατάνια και πηγαία νερά συναντάμε την πέτρινη εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, μέρος παλιού μοναστηριακού συγκροτήματος που σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε τον 16ο αιώνα.

Το μοναστήρι συνδέθηκε με τη δράση των Κλεφτών της Ρούμελης· μάλιστα εδώ έζησε για λίγο ως δόκιμος μοναχός ο περίφημος προεπαναστατικός αγωνιστής Κατσαντώνης. Ο σημερινός ναός είναι τρίκοχος, σταυρεπίστεγος με νάρθηκα και λιθόκτιστο κλειστό τρούλο, ενώ στο εσωτερικό του υπάρχουν θαυμάσιες αγιογραφίες βυζαντινής τεχνοτροπίας. Αξιο αναφοράς είναι επίσης το λεπτοδουλεμένο τέμπλο του 1731, αλλά και ο πολυέλαιος που όμοιός του υπάρχει μόνο στα μοναστήρια του Αγίου Ορους.

Η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος είναι μέρος παλιού μοναστηριακού συγκροτήματος που ιδρύθηκε τον 16ο αι.  

Οι δύο Φραγκίστες και το «πνιγμένο» γεφύρι.

Λίγο ψηλότερα από τις όχθες της τεχνητής λίμνης των Κρεμαστών, 40 και 73 χιλιόμετρα αντίστοιχα μακριά από το Καρπενήσι και το Αγρίνιο, βρίσκονται τα χωριά Ανατολική και Δυτική Φραγκίστα κρυμμένα μέσα σε μια θάλασσα πράσινου.

Η Ανατολική Φραγκίστα ξεχωρίζει για τα άφθονα τρεχούμενα νερά της που προέρχονται από την πηγή του Σωτήρος και προσθέτουν με τον κελαρυστό ήχο τους τη μουσική της φύσης σε όλο το χωριό. Παλιότερα λειτουργούσαν άφθονες νεροτριβές και νερόμυλοι που εκμεταλλεύονταν τη δύναμη του πολύτιμου για τον τόπο υγρού στοιχείου.

Πανοραμική άποψη μέρους της λίμνης Κρεμαστών.  

Στο Φραγκιστινόρεμα που κυλά ανάμεσα στην Ανατολική και Δυτική Φραγκίστα υπάρχει ακόμα ένας από τους τελευταίους νερόμυλους της ευρύτερης περιοχής που εξυπηρετεί τους κατοίκους και των δύο χωριών. Στην Ανατολική Φραγκίστα γεννήθηκε ο πολιτικός Γεώργιος Καφαντάρης που διετέλεσε πρωθυπουργός το 1924 και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης στην ταραγμένη μεταπολεμική εποχή. Τρία χιλιόμετρα δρόμου χωρίζουν την Ανατολική από τη Δυτική Φραγκίστα (που παλαιότερα λεγόταν Μικρή Φραγκίστα) και είναι κτισμένη σε υψόμετρο 761 μέτρων. Εδώ διασώζονται αρκετά από τα παλιά πετρόκτιστα σπίτια ενώ υπάρχει υποδομή για διαμονή.

Από τη Δυτική Φραγκίστα μέσω ασφάλτινου δρόμου που φεύγει βορειοδυτικά για τα χωριά των Δυτικών Αγράφων θα προσεγγίσουμε το «Πνιγμένο Γεφύρι του Μανώλη».

Η Δυτική Φραγκίστα είναι κτισμένη σε υψόμετρο 761 μέτρων. 

Το επιβλητικό αυτό πέτρινο κτίσμα που ορθώθηκε το 1659 και κάποτε δρασκέλιζε την κοίτη του ποταμού Αγραφιώτη, ήταν το μοναδικό πέρασμα από την Ευρυτανία προς τη Δυτική Στερεά Ελλάδα και σύμφωνα με την παράδοση πήρε το όνομα του πρωτομάστορα του μπουλουκιού που το έκτισε. Σήμερα, καθώς ο ποταμός χύνεται στη λίμνη Κρεμαστών, το γεφύρι πνίγεται στα νερά της τεχνητής λίμνης όταν η λεκάνη απορροής γεμίσει. Ετσι είναι πολύ πιθανόν αυτήν την εποχή να μην είναι ορατό.

Συνεχίζοντας τον πάντα ασφάλτινο δρόμο με κατεύθυνση προς τα δυτικά, καταλήγουμε στο χωριό Τριπόταμο που δεσπόζει σε περίοπτη θέση πάνω από τις όχθες της λίμνης. Από εδώ αξίζει να προσεγγίσουμε το μοναστήρι της Τατάρνας (2,5 χλμ.), κτισμένο σε σημείο όπου πριν από την ανύψωση του φράγματος κυλούσε τα νερά του ο Αχελώος και υπήρχε η ιστορική μονότοξη γέφυρα της Τατάρνας (17ος αιώνας). Το μοναστήρι ιδρύθηκε το 1111, όμως με το όνομα Τατάρνα αναφέρεται για πρώτη φορά το 1556. Κάηκε το 1823 από τον Χουρσίτ Πασά και καταστράφηκε ολοσχερώς από σεισμό το 1963. Το κτίσμα που βλέπουμε σήμερα ανοικοδομήθηκε το 1969 ενώ είναι ορατά απομεινάρια από την παλιά μονή. Στο σκευοφυλάκιο ανάμεσα στα σπάνια κειμήλια φυλάσσεται η ψηφιδωτή Εικόνα της Ακρας Ταπεινώσεως του 13ου αιώνα και η εικόνα της Παναγίας της Ταταρνιώτισσας, ντυμένη με σμάλτο.

Αφθονες νεροτριβές και νερόμυλοι λειτουργούσαν στο Φραγκιστινόρεμα.  

Κοντά στο μοναστήρι βρίσκεται η πηγή Μαρδάχα, μια από τις σημαντικότερες πηγές νερού που τροφοδοτούσε παλιότερα τον Αχελώο και σήμερα εμπλουτίζει με τα νερά της την τεχνητή λίμνη.

Την ανάγκη των μετακινήσεων μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Στερεάς εξυπηρετεί πλέον η σύγχρονη γέφυρα που βρίσκεται 17 χιλιόμετρα βορειοδυτικά από το χωριό Τριπόταμο, η κατασκευή της οποίας ολοκληρώθηκε το 1970. Αυτό το σημείο της λίμνης των Κρεμαστών είναι και το πιο όμορφο, γεμάτο φιόρδ και βραχονησίδες που ξεπετάγονται καταμεσής στη γαλάζια επιφάνεια. Υπάρχουν πολλά σημεία όπου μπορείτε να περπατήσετε και να εξερευνήσετε τις όχθες. Η πιο εύκολη προσέγγιση αλλά και ένα από τα πιο εντυπωσιακά της σημεία είναι αυτό της γέφυρας της Επισκοπής που απέχει μόλις 12 χιλιόμετρα από τις δύο Φραγκίστες.

Εικόνα γαλήνης στις όχθες της λίμνης Καστρακίου.  

Η μεγάλη, μήκους 600 μέτρων, γέφυρα πήρε το όνομά της από τον βυζαντινό ναό της Επισκοπής, κτίσμα του 8ου αιώνα, που ήταν αφιερωμένος στην Παναγία. Οταν το 1963 πραγματοποιήθηκαν τα έργα και τελικά η ανύψωση του φράγματος που εγκλώβισε τον Αχελώο και τους παραπόταμούς του Αγραφιώτη, Τρικεριώτη και Μέγδοβα, το αρχιτεκτονικό αυτό στολίδι πνίγηκε στα νερά τους. Εικόνες και τοιχογραφίες ανυπολόγιστης ιστορικής και πολιτιστικής αξίας φυλάσσονται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.

Από την Επισκοπή ο ταξιδιώτης μπορεί να συνεχίσει το δρόμο για το Αγρίνιο (60 χλμ.) ή να επιστρέψει στο Καρπενήσι (55 χλμ.).

Στις λίμνες Στράτου και Καστρακίου!

Η γέφυρα του Μαστουκίου συνδέει τα χωριά Ματσούκι και Καστράκι με το Αγρίνιο.  

Αν θέλετε να συνεχίσετε την περιπλάνησή σας στον τόπο των λιμνών θα πρέπει να κατευθυνθείτε προς τη νέα γέφυρα της Τατάρνας και να τραβήξετε δυτικά προς τα χωριά της Αιτωλοακαρνανίας Παλιάμπελα και Μπαμπαλιό (60 χιλιόμετρα από το Τρίποταμο) που βρίσκονται κτισμένα στις όχθες της λίμνης Καστρακίου. Η διαδρομή μέχρι εδώ ίσως να μη σαν ενθουσιάσει και τόσο, καθώς ο δρόμος διασχίζει μια σκληροτράχηλη και άγονη περιοχή ενώ έχει πολλές στροφές. Φτάνοντας όμως στα χωριά, τα ολάνθιστα αυτήν την εποχή παραλίμνια τοπία, σίγουρα θα σας αποζημιώσουν.

Σαφώς πιο εύκολη είναι η πρόσβαση στην περιοχή από το Αγρίνιο, το Μεσολόγγι, την Πάτρα ή κάποια άλλη πόλη της Δυτικής Ελλάδας.

Το φράγμα Στράτου βρίσκεται κοντά στην εθνική οδό Αγρινίου - Αρτας.  

Από το χωριό Στράτος που βρίσκεται πάνω στον οδικό άξονα Αγρινίου-Αμφιλοχίας ξεκινά ο ασφάλτινος δρόμος που ανηφορίζει τις κατάφυτες λοφοπλαγιές. Θα περάσουμε το εντυπωσιακό φράγμα και στα 3 χιλιόμετρα θα δούμε την τεχνητή λίμνη Στράτου. Από εδώ ξεκινά μια θαυμάσια διαδρομή που θα μας φέρει κοντά στα χωριά του Βάλτου και στα τοπία των τεχνητών λιμνών. Ο δρόμος που στο σύνολό του είναι ασφαλτοστρωμένος με αρκετές όμως στροφές, θα μας οδηγήσει στα ορεινά χωριά Ματσούκι και Καστράκι που μετά τη δημιουργία των φραγμάτων Στράτου και Καστρακίου βρέθηκαν να είναι παραλίμνια. Η διαδρομή κινείται πάντα στο ίδιο μοτίβο καθώς τρέχει πλάι στις όχθες των λιμνών Στράτου και Καστρακίου. Τελική κατάληξη θα είναι το παραλίμνιο χωριό Μπαμπαλιό, ένας νέος οικισμός με ποντιακής καταγωγής κατοίκους που απέχει μόλις 30 χλμ. από το Αγρίνιο.

Ολόγυρα το τοπίο είναι κατάφυτο από ελιές, κυπαρίσσια και πεύκα που αντανακλούν τις σιλουέτες τους στα απάνεμα νερά. Από Μπαμπαλιό μπορείτε να συνεχίσετε την πορεία σας προς την πλευρά της Ευρυτανίας.

Το αρχαίο θέατρο Στράτου (4ος αι.) ήταν χωρητικότητας 7.000 ατόμων.  

Πριν όμως πάρουμε τον δρόμο των λιμνών αξίζει να αναζητήσουμε το παλιό χωριό Στράτος (απέχει μόλις 1 χλμ. από τον κεντρικό δρόμο Αγρινίου - Αμφιλοχίας) για να επισκεφθούμε την Αρχαία Στράτο που εντοπίζεται δυτικά του Αχελώου. Σύμφωνα με τον ιστορικό Θουκυδίδη εδώ βρισκόταν η μεγαλύτερη τειχισμένη πόλη της Ακαρνανίας και πρωτεύουσα των αρχαίων Ακαρνάνων. Σήμερα ο επισκέπτης θα εντυπωσιαστεί από το αρχαίο θέατρο του 4ου αι., χωρητικότητας 7.000 ατόμων, κτισμένο από γκριζοπράσινο ψαμμόλιθο και λευκό ασβεστόλιθο σε περίοπτη θέση με θέα στον Αχελώο. Μάλιστα θεωρείται το μεγαλύτερο σωζόμενο της Αιτωλοακαρνανίας.

Παρόλο που τα θεμέλιά του δεν βρίσκονται σε άριστη κατάσταση, το μέγεθός του και μόνο δείχνει το μεγαλείο εκείνης της πόλης, ενώ τμήμα των μεγαλόπρεπων τειχών της (5ος αι. π.Χ.) τα οποία διασώζονται στον ίδιο χώρο, μαρτυρούν τη στρατηγική σημασία της.

Δια χειρός... ανθρώπου.

Αναζητήστε στην κοίτη του ποταμού Μέγδοβα την πέτρινη μονότοξη γέφυρα της Βίνιανης.  

Η τεχνητή λίμνη Κρεμαστών είναι η πρώτη λίμνη που σχηματίστηκε από τα νερά του ποταμού Αχελώου και των παραποτάμων Αγραφιώτη, Μέγδοβα και Τρικεριώτη. Δημιουργήθηκε το 1963 μετά την κατασκευή φράγματος ύψους 160 μέτρων και μήκους 457 μέτρων και έχει χωρητικότητα 4.700.000.000 κυβικών μέτρων, ενώ ο υδροηλεκτρικός σταθμός διαθέτει τέσσερις μονάδες συνολικής ισχύος 437,2 ΜV. Είναι η μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη της Ελλάδας και βρίσκεται σε ύψος 300 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Η λίμνη Καστρακίου σχηματίστηκε από φράγμα ύψους 95 μέτρων και πλάτους 530 μ. που ορθώθηκε λίγο νοτιότερα από τη λίμνη Κρεμαστών και τροφοδοτείται από τα νερά του ποταμού Αχελώου και του παραποτάμου του Ίναχου. Η έκτασή της φθάνει 28.000 τ.χ και η χωρητικότητά της περίπου τα 1.000.000 κ.μ.

Η λίμνη Στράτου κατασκευάστηκε από τη ΔΕΗ το 1991 και έχει έκταση περίπου 8.400 στρεμμάτων. Στον ταμιευτήρα κάτω από το φράγμα λειτουργούν εγκαταστάσεις του Εθνικού Κέντρου Θαλασσίου Σκι Στράτου που υπάγεται στην Ελληνική Ομοσπονδία Θαλάσσιου Σκι.

Το κεφαλοχώρι της Ανατολικής Φραγκίστας.  

Το παζάρι του Σωτήρος: Στο σημείο όπου δεσπόζει το πέτρινο εκκλησάκι του Σωτήρος πάνω από την Ανατολική Φραγκίστα, γινόταν μέχρι τον Μεσοπόλεμο ένα από τα μεγαλύτερα παζάρια της περιοχής που συγκέντρωνε κόσμο από όλη την ορεινή Ρούμελη. Συνέχειά του είναι η εμποροπανήγυρις που στήνεται ακόμα εδώ, κάθε χρόνο στις 17,18 και 19 Αυγούστου.

Το κάστρο της Σπολάιτας: Κοντά στις όχθες της λίμνης Στράτου και στο χωριό Σπολάιτα (12 χλμ. από Αγρίνιο) στη θέση που οι ντόπιοι αναφέρουν ως Παλιόκαστρο, βρίσκονται υπολείμματα αρχαίας οχύρωσης, γνωστά σαν «Κάστρο της Σπολάιτας». Δεδομένου ότι κατά την αρχαιότητα ο Αχελώος ήταν πλωτός μέχρι αυτό το σημείο, πιθανόν να πρόκειται για κάποια αρχαία κωμόπολη που προστάτευε με το κάστρο της τις μεταφορές και τους ταξιδιώτες. Δυστυχώς ο αρχαιολογικός χώρος είναι δύσκολα προσβάσιμος.

Το μοναστήρι της Τατάρνας ιδρύθηκε το 1111, όμως καταστράφηκε από σεισμό το 1963. Το κτίσμα που βλέπουμε σήμερα ανοικοδομήθηκε το 1969.  

Η Μάχη της Τατάρνας: Εγινε στις 22 Μαρτίου 1821 και ήταν η πρώτη οργανωμένη, νικηφόρα μάχη που έδωσαν στη Ρούμελη οι επαναστατημένοι Ελληνες εναντίον των Τούρκων, με επικεφαλής τον Οδυσσέα Ανδρούτσο.

Μπαμπαλιό.