Δήμος Δομνίστας.

Ο Δήμος Δομνίστας καλύπτει το νοτιοανατολικό τμήμα της Ευρυτανίας, δίνοντας διεξόδους προς την Αιτωλοακαρνανία και τη Φθιώτιδα σ' όλο το νομό. Έχει πλούσια παράδοση και ιστορική διαδρομή ως τμήμα της Αιτωλίας. Διαρρέεται από τον Κρικελλοπόταμο, από τα πιο μεγάλα ποτάμια του νομού, που προσθέτει πινελιές στον αισθητικό πίνακα της περιοχής.Έδρα του δήμου είναι ένα από τα ομορφότερα χωριά της Ευρυτανίας, το Κρίκελλο, ιστορική έδρα και του τ. Δήμου Ευρυτάνων.Όλα τα χωριά του δήμου είναι χτισμένα μέσα στα έλατα σε μεγάλο υψόμετρο, σ' ένα τοπίο ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς. Ο δήμος έχει πολύ καλή τουριστική υποδομή, αρκετά μαγαζιά με καλό τοπικό φαγητό και κυρίως πολλά μνημεία, παλιές εκκλησίες και παραδοσιακά όμορφα χωριά που μπορεί να δει ο επισκέπτης. Μην ξεχάσετε να επισκεφτείτε το μνημείο της Αντίστασης και το Μουσείο της Δομνίστας, την Άμπλιανη, τους Στάβλους και τα Κοκκάλια κοντά στη Ράχη Τυμφρηστού.
Η σύσταση του δήμου Δήμου Δομνίστας, έγινε με τον Ν. 2539/ 4-12-1997, περισσότερο γνωστό ως "Καποδίστρια"... Παλιά ο δήμος είχε την ονομασία Δήμος Ευρυτάνων, (από το όνομα του βασιλιά της Οιχαλίας Εύρυτου), αλλά και Καλλιδρομητών, [από το όρος Καλλίδρομο (Σαρώματα)].

Ο παλιός Δήμος Ευρυτάνων, σχηματίστηκε με Β.Δ. στις 18-9-1836, ως δήμος της επαρχίας Καλλιδρόμης, με πληθυσμό 2068 κατοίκους και έδρα την Ευρυτανή (Κρίκελλο). Ο δημότης ονομάστηκε Ευρυτάνιος.
Η αρχική σύσταση περιελάμβανε: Ευρυτανή [Κρίκελλο (844)], Σταύλος (89), Δομνίστα (462), Σέλλος (119), Ανιάδα (173), Συγκρέλον (181). Αργότερα προσαρτήθηκαν: Δήμος Αμπλιανιτών [Άμπλιανη (273)], Δήμος Πετραίων [(Ρωσκά) (141), Σέλιτσα (149), Δολιανά (114), Κοντίβα (34), Κόπραινα (48), Ψιανά (40), Τέρνος (386)] και Καρυά, Αρβανίτσα, Καμπιά, Καρύτσα, Κουμαρίτσα, Κοπρασιά, Μαρίνου, Μπρεζιανή.- Με το Β.Δ. (16-10-1836) (ΦΕΚ 62), οι δήμοι Αμπλιανιτών και Πετραίων συγχωνεύτηκαν στον δήμο Ευρυτάνων. - Με το Β.Δ. της 3- 8-1878, ο δήμος Καλλιδρομιτών, μετονομάσθηκε σε δήμο Ευρυτάνων.
Το σημερινό όνομα του δήμου Δομνίστας, προήλθε από το ομώνυμο ιστορικό χωριό. Από εδώ άρχισε ο ένοπλος αγώνας κατά των Γερμανών κατακτητών από τον Άρη Βελουχιώτη, στις 7- 6 -1942.

Τα δημοτικά διαμερίσματα του δήμου Δομνίστας:

Ο Δήμος Δομνίστας περιλαμβάνει 7 Δημοτικά διαμερίσματα και βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο του Ν. Ευρυτανίας. Έχει έκταση του Δήμου είναι 215.755 στρέμματα, (καλύπτοντας έτσι το 12% του νομού) και συνορεύει: ανατολικά με τον Νομό Φθιώτιδας, νότια με τον Νομό Αιτωλοακαρνανίας. (Επίσης, Δυτικά «συνορεύει» με τον δήμο Προυσού και βόρεια με τους δήμους Ποταμιάς & Καρπενησίου). Είναι μια ιδιαίτερα ορεινή περιοχή με υψόμετρα που κυμαίνονται από τα 600 έως τα 2.101 μέτρα. Στα βουνά της Καλιακούδας (2.101 μ.), της Οξυάς (1.926 μ.), καθώς και στο Δεντρούλι (1.655 μ.) κυλούν πολλά ρέματα, ενώ περισσότερο γνωστό ποτάμι είναι ο Κρικελλοπόταμος που πηγάζει από εδώ. Οι διοικητικές περιφέρειες των διαμερισμάτων (Δομνίστα, Κρίκελλο, Ροσκά, Στάβλοι και Ψιανά) βρίσκονται μέσα στην υψηλή ζώνη της λεκάνης απορροής του Κρικελλοπόταμου, ενώ αυτά της Άμπλιανης και της Μεσοκώμης απορρέουν στον Εύηνο ποταμό. Η χλωρίδα της περιοχής είναι πλούσια ελατοδάση και σε συνδυασμό με τα άφθονα νερά το τοπίο αποκτά ιδιαίτερη φυσική ομορφιά. Οι κλιματολογικές συνθήκες παρουσιάζουν όλα τα χαρακτηριστικά των ορεινών περιοχών με σαφή διάκριση των δύο εποχών, θερινή (ξηρή) και χειμερινή (υγρή) με το ετήσιο ύψος βροχής να ανέρχεται στα 1.460 χιλιοστά.
Η Άμπλιανη, (το Σταυροπήγι).

Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.220 μ. και απέχει 31 χλμ. από το Κρίκελλο. Η ίδρυσή της ανάγεται στα βυζαντινά χρόνια. Ως κοινότητα Άμπλιανης αναγνωρίστηκε αρχικά με το Β.Δ. της 22-5-1919, ΦΕΚ. Α΄ 112/19 και μετονομάσθηκε σε Σταυροπήγιο με Δ. της 12-3-1928, ΦΕΚ Α΄ 81/28. Το τοπωνύμιο Σταυροπήγι επιβεβαιώνει την ύπαρξη σταυροπηγιακού μοναστηρίου στην περιοχή. Το όνομα Άμπλιανη το οφείλει στους πολλούς αμπλάδες (μικροπηγές με άφθονα νερά) της περιοχής. Την εποχή της ύστερης Τουρκοκρατίας, ήταν το μεγαλύτερο μετά το Καρπενήσι χωριό της Ευρυτανίας. Στην Κατοχή οι Αμπλιανίτες πήραν ενεργά μέρος στην Εθνική Αντίσταση, ενώ η απελευθέρωση βρήκε το χωριό σε θλιβερό σωρό ερειπίων λόγω της πυρπόλησης από τους τους κατακτητές. Σήμερα, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2001, οι μόνιμοι κάτοικοι του χωριού ανέρχονται στους 257. Το χωριό της Άμπλιανης είναι ιδιαίτερα γνωστό για την ονομαστή παραγωγή του σε υφαντά κλινοσκεπάσματα και την ιδιαίτερη φορεσιά των γυναικών του. Αξιοσημείωτο είναι το παρακάτω γεγονός που συνέβαινε κατά το παρελθόν: λόγω της έντονης απασχόλησης των κατοίκων με την κτηνοτροφία, το πλεόνασμα της παραγωγής του μαλλιού από τα πρόβατα αναλάμβαναν να γνέσουν κυρίως οι άνδρες, οι οποίοι εξαιτίας αυτού, απέκτησαν το παρατσούκλι "ροκάδες". Αξιοσημείωτος είναι ο αμπλιανίτικος χορός "Στέγκος", που χορεύεται στην ομώνυμη τοποθεσία του χωριού την παραμονή του πανηγυριού της Αγίας Παρασκευής (26 Ιουλίου). Πληθώρα εκκλησιών με ιστορικό ενδιαφέρον βρίσκονται μέσα, αλλά και κοντά στο χωριό. Εκτός από την Αγία Παρασκευή (1867) και τον Άγιο Νικόλαο, υπάρχει η Αγία Σωτήρα στο νεκροταφείο, ο Άγιος Ιωάννης, ο προφήτης Ηλίας και στην θέση Αμπέλια τα ερείπια του Αϊ Θανάση, όπου βρίσκονταν παλιότερα το χωριό.

Η Δομνίστα.

Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.000 μ. και απέχει 41 χλμ. από το Καρπενήσι. Ιδρύθηκε κατά τα βυζαντινά χρόνια. Η τοπική παράδοση αποδίδει την ονομασία της στην κόρη του βασιλιά Εύρυτου Δόμνα. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της περιοχής και περιλαμβάνει τους συνοικισμούς Αμπέλια, Μαρίνο, Φαντίνο, Σκοπιά (Τσεκλίστα) και Μπραΐλα και ως κοινότητα αναγνωρίστηκε το 1912. Εδώ βρίσκονται επίσης και τα ερείπια της αρχαίας Φαντίνου, (που πήρε αυτό το όνομα από τη σύζυγο του βασιλιά Εύρυτου, τη Φαντίνα). Κατά την τουρκοκρατία το χωριό υπάγονταν στη δικαιοδοσία των Γιολδασαίων αρματολών της περιοχής, και οι κάτοικοι πήραν ενεργά μέρος στην επανάσταση. Στη Δομνίστα διέμεινε το καλοκαίρι του 1824 ο Καραϊσκάκης, όταν τον καταδίωκαν Έλληνες και Τούρκοι. Από εδώ ξεκίνησε τον ένοπλο αγώνα κατά των Γερμανών, τον Ιούνιο του 1942, ο Άρης Βελουχιώτης. Στη Δομνίστα και στις γύρω περιοχές, πολλές παλιές εκκλησίες με ξυλόγλυπτα τέμπλα και αγιογραφίες Άγιος Αθανάσιος, Αγία Κυριακή, Άγιοι Θεόδωροι, Άγιος Χαράλαμπος, Άγιος Νικόλαος και η μισογκρεμισμένη Κοίμηση της Θεοτόκου. Τα πολλά πλατάνια, οι βρύσες με το άφθονο κελαριστό νερό και το καταπράσινο περιβάλλον που πλαισιώνουν τα μικρά μαγαζάκια, τα καφενεία και τις ταβέρνες με τα φρέσκα και νόστιμα, ντόπια κρέατα στην πλατεία του χωριού συνθέτουν ένα ιδανικό παραθεριστικό κέντρο, που προσελκύει πολλές οικογένειες για διακοπές το καλοκαίρι. Πανέμορφη είναι η τοποθεσία του Προφήτη Ηλία με το μικρό γραφικό εκκλησάκι, λίγο έξω από το χωριό, που προσφέρει πανοραμική θέα. Αξιόλογο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το Μουσείο που εκθέτει είδη χειροτεχνίας, φωτογραφίες, παραδοσιακά αντικείμενα και χειρόγραφα, ενώ διαθέτει την πληρέστερη βιβλιοθήκη ευρυτανικών βιβλίων.

Το Κρίκελλο.

Απέχει 31 χιλιόμετρα από το Καρπενήσι σε μια πανέμορφη διαδρομή μέσα στα έλατα. Είναι χτισμένο στα 1.120 μ. και αποτελεί έδρα του Δήμου Δομνίστας. Κατά την Επανάσταση του '21 έδωσε τους περισσότερους, από κάθε άλλο χωριό, αγωνιστές. Υπήρξε έδρα του τέως δήμου Ευρυτάνων από το 1833 και αναγνωρίστηκε ως κοινότητα το 1912. Η δημιουργία του χωριού ανάγεται στη Βυζαντινή εποχή και προήλθε από τους οικισμούς: Αγκάθι, Κουμάσια, Διαβολίτσι, Φουξυλιά, Κεραμίδια, Παλιόσπιτα, ίχνη των οποίων διακρίνονται ακόμη στις ομώνυμες τοποθεσίες. Τους οικισμούς αυτούς, που ήταν διαταγμένοι σε σχήμα κύκλου (κρικέλας) γύρω απ' το χωριό, λυμαίνονταν τότε διάφοροι ληστές και οι κάτοικοι δεν είχαν ασφάλεια, ενώ στερούνταν και το νερό. Ως πρώτος οικιστής του Κρικέλλου, φέρεται κάποιος Παπαδήμος, που έκτισε το σπίτι του κοντά στην κεντρική πηγή του χωριού, τα "Σωληνάρια". Το χωριό βρίσκεται σε προνομιακή θέση ανάμεσα σε πυκνά δάση από αιωνόβια έλατα, πυκνά καρποφόρα δέντρα, σπάνια αρωματικά φυτά και σκιερά πλατάνια που φύονται πλάι στα πλούσια νερά του Κρικελοπόταμου. Διατηρεί το χρώμα και την παλιά του αίγλη, με όμορφα παλιά πέτρινα σπίτια, με πέτρινες και κεραμιδένιες στέγες, έχει σπουδαία τουριστική υποδομή και η μεγάλη του πλατεία περιτριγυρίζεται από παραδοσιακά μαγαζάκια. Περίφημοι για την τέχνη τους θεωρούνταν οι Κρικελλιώτες "μαστόροι" (χτίστες). Χαρακτηριστικά ήταν παλιότερα η "κρικελλιώτικη γυναικεία ενδυμασία" και ο "τροβάς" του Κρικέλλου. Ο καθεδρικός ναός του Αγίου Νικολάου είναι από τους μεγαλύτερους και ωραιότερους της Ευρυτανίας και τελευταία ανακαινίζεται. Στη διαδρομή για το Κρίκελλο συναντάμε και την ιστορική τοποθεσία Κοκκάλια, όπου λέγεται ότι έγινε μάχη Αιτωλών και Ευρυτάνων κατά των Γαλατών το 279 π.Χ. (Η τοποθεσία κατά μια εκδοχή ονομάστηκει έτσι από τα οστά των νεκρών εκείνης της μάχης).

Η Μεσοκώμη.

Είναι χτισμένη στα 830 μ., έχει έκταση 9.000 στρ., απέχει 60 χλμ. από το Καρπενήσι και την περιβάλλουν πυκνά δάση. Η παλιότερη ονομασία της ήταν "Τέρνος". Με τη σύσταση των πρώτων δήμων (1836), ο οικισμός, με πληθυσμό 386 κατοίκους, υπήχθη στο Δήμο Πετραίων (με έδρα τη Ρωσκά) και μετά την κατάργηση του Δήμου Πετραίων, (τον ίδιο χρόνο), προσαρτήθηκε στον Δήμο Ευρυτάνων (Καλλιδρομιτών, με έδρα το Κρίκελλο). Το 1912 αναγνωρίσθηκε ως "Κοινότητα Τέρνου", η οποία το 1928 μετονομάσθηκε σε "Κοινότητα Μεσοκώμης". Από τους 700 κατοίκους που είχε το χωριό το 1928 και τους 570 το 1940, σήμερα απογράφονται μόνο 100, αν και διαμένουν σ' αυτό ελάχιστοι. Ο οικισμός έχει χαρακτηριστεί "περίπου υπό κατολίσθηση". Στη θέση Ζηρέλη, ανάμεσα στη Ράχη Δομνίστας - Μεσοκώμης, υπάρχουν δυο τοποθεσίες που λέγονται "Νούρκα Σκάλα" και "Καλόγηροι", όπου τον Ιούνιο του 1821 ένα σοβαρό τμήμα Τούρκων με αρχηγό το Νούρκα Σέρβανη, συγκρούστηκε με 40 Έλληνες αγωνιστές υπό τους Γιολδασαίους. Μετά από σφοδρή μάχη, εκτός των απωλειών, αιχμαλωτίστηκε ο Σέρβανης μαζί με το τμήμα του, ενώ τα πλούσια λάφυρα, (πολύτιμα είδη και λίρες), που είχαν αρπάξει οι Τούρκοι από τους πλούσιους Εβραίους του Αγρινίου, μοιράστηκαν οι Έλληνες μεταξύ τους. Σε μικρή απόσταση από τον οικισμό, σε μια πλευρά του βουνού "Καρφοπεταλιάς", υπάρχει σπήλαιο με εντυπωσιακούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες, που ανακαλύφθηκε το 1961.
Η Ροσκά.

Απέχει 56 χιλιόμετρα από το Καρπενήσι και έχει τους οικισμούς Στουρνάρα (Δολιανά) και Κοντό (Κοντίβα). Το χωριό βρίσκεται σε υψόμετρο 1.010 μέτρων και προσφέρει θαυμάσια θέα. Η παρθένα φύση της περιοχής με τις έντονες εναλλαγές και την ποικιλία του τοπίου προσφέρουν στον επισκέπτη αξέχαστες εικόνες ομορφιάς. Αξιόλογα μνημεία της φύσης είναι το ονομαστό φαράγγι του "Πανταβρέχει", με τους πανύψηλους καταρράκτες που κυλάνε στα απόκρημνα βράχια του, η κρεμαστή γέφυρα της Ροσκάς και ο ίδιος ο Κρικελοπόταμος με τις αμμουδερές παραλίες του και τις ανάγλυφες όχθες του.
Οι Στάβλοι.

Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.230 μέτρα και απέχει μόλις 5 χιλιόμετρα από την Δομνίστα. Οι λίγοι ηλικιωμένοι κάτοικοί του ασχολούνται με την κτηνοτροφία και παραχειμάζουν στην Αιτωλοακαρνανία, με αποτέλεσμα το χωριό να αδειάζει τον χειμώνα. Αναφέρεται ότι εδώ υπήρχαν οι στάβλοι των ανακτόρων της Βυζαντινής αυτοκράτειρας Δομινίκης, συζύγου του Ουάλεντος (378 μ.Χ.), (ενώ σύμφωνα με άλλη παράδοση οι στάβλοι ανήκαν στον βασιλιά της περιοχής Εύρυτο).
Τα Ψιανά.

Σε υψόμετρο 900 μέτρων βρίσκεται το χωριό αυτό, που προσεγγίζεται από το Κρίκελλο (περίπου 12 χλμ.), αλλά και από το Μεγάλο Χωριό του Δήμου Ποταμιάς. Στο χωριό σήμερα ζουν ελάχιστοι κάτοικοι που ασχολούνται με τακτήματά τους και την κτηνοτροφία. Οι συνοικισμοί Άγιος Χαράλαμπος και Καστανούλα περιλαμβάνονται στο δημ. διαμέρισμα αυτό. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Βύθισμα, που ήταν παλιός οικισμός των Ψιανών βούλιαξε το 1923. Κοντά στα Ψιανά βρίσκεται η τοποθεσία Ζαγορά, όπου βρέθηκαν ποικίλα αντικείμενα οικιακής χρήσης αρχαίων οικισμών, καθώς και πιθάρια, λυχνάρια, τρίμματα από κεραμίδια και διάφορα άλλα αντικείμενα. Επίσης στην τοποθεσία Κτίσμα, υπάρχει αρχαίο τείχος κατασκευασμένο από πελώριες πέτρες που αποτελούν ένδειξη για την ύπαρξη πελασγικού ή ακόμα και προπελασγικού φρουρίου.