Μπροστά στο τέλος του κόσμου...

Σε εξέλιξη η έκτη μαζική εξαφάνιση ειδών στην ιστορία της Γης: Υπεύθυνη η ανθρώπινη δραστηριότητα που καταστρέφει χλωρίδα και πανίδα!

Την έκτη μαζική εξαφάνιση ειδών στα 4,5 δισεκατομμύρια της ζωής του βιώνει ο πλανήτης Γη σύμφωνα με μελέτη του αμερικανικού πανεπιστημίου Duke. Όπως αναφέρει η μελέτη εξαφανίζονται 100 ως 1000 είδη ανά εκατομμύριο ετησίως, ρυθμός 1000 φορές υψηλότερος από τον αυτόν που προστάζει η κανονική εξέλιξη των ειδών, χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση στα οικοσυστήματα.

Η μελέτη που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Science», εκτιμά ότι, 100 έως 1.000 είδη ανά εκατομμύριο εξαφανίζονται πια κάθε χρόνο, μερικά από τα οποία δεν έχουν καν ανακαλυφθεί από τους επιστήμονες. Μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί, κατηγοριοποιηθεί και «βαφτιστεί» περίπου 1,9 εκατ. είδη, αλλά πιστεύεται ότι υπάρχουν πολλά περισσότερα, από 5 έως 11 εκατ. Συνολικά, το 2013 ανακαλύφθηκαν 18.000 νέα είδη χλωρίδας και πανίδας και ακόμα περισσότερα μένει να αναλυφθούν στο μέλλον: οι επιστήμονες πιστεύουν ότι γύρω στα 10 εκατομμύρια είδη παραμένουν άγνωστα στον άνθρωπο, πέντε φορές περισσότερα από αυτά που γνωρίζουμε. Ωστόσο, επισημαίνουν ότι αυτά που χάνονται κάθε χρόνο είναι περισσότερα από τα νέα που ανακαλύπτουμε. «Η πλειονότητα των ανθρώπων δεν έχουν επίγνωση των διαστάσεων που έχει λάβει η κρίση βιοποικιλότητας», υπογράμμισε ο διευθυντής του IISE-Διεθνές Ινστιτούτο Αναζήτησης Ειδών (IISE) του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (SUNY), Δρ Κουέντιν Γουίλερ.

Η κυριότερη ανθρωπογενής αιτία εξαφάνισης των ειδών στην εποχή μας, είναι η καταστροφή των ενδιαιτημάτων των ζώων και των φυτών, καθώς δεν μπορούν να βρουν μέρος να ζήσουν, αφού οι άνθρωποι συνεχώς επεμβαίνουν στη φύση, συχνά με καταστροφικό (και αυτοκαταστροφικό) τρόπο. 

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον βιολόγο Στιούαρτ Πιμ του Πανεπιστημίου Duke προχώρησαν σε επικαιροποίηση (προς το χειρότερο) μιας προηγούμενης εκτίμησής τους προ εικοσαετίας, σύμφωνα με την οποία η εξαφάνιση γινόταν με ταχύτητα 100 έως 1.000 φορές μεγαλύτερη από τη φυσιολογική. Η νέα εκτίμηση, μετά και τα νεότερα στοιχεία των τελευταίων δεκαετιών, δείχνει ότι τελικά πιο σωστό είναι δυστυχώς το χειρότερο σενάριο της πολύ ταχύτερης εξαφάνισης. Για να υπολογίσουν τους ρυθμούς εξαφάνισης πριν την εμφάνιση του σύγχρονου ανθρώπου, εδώ και 200.000 χρόνια, ο επικεφαλής της μελέτης, βιολόγος Στιούαρτ Πιμ και οι συνεργάτες του επεξεργάστηκαν δεδομένα από απολιθώματα και χρησιμοποίησαν μαθηματικά μοντέλα για τις περιπτώσεις που δεν είχαν επαρκή στοιχεία. Μελετώντας το DNA των ζώων διαχρονικά, οι βιολόγοι υπολόγισαν ότι κατά μέσο όρο ένα είδος σπονδυλωτού «γεννά» ένα άλλο συγγενικό είδος κάθε 10 εκατ. χρόνια. Είναι όμως πιο δύσκολο να υπολογιστεί το αντίθετο, δηλαδή κάθε πότε εξαφανίζεται ένα είδος χωρίς ο άνθρωπος να έχει βάλει το «χεράκι» του, δηλαδή με βάση αποκλειστικά τις εξελικτικές διαδικασίες στη φύση. Αυτό που θεωρείται σίγουρο, είναι ότι προτού εμφανιστεί ο άνθρωπος ως κυρίαρχο είδος στη Γη, τα νέα είδη εμφανίζονταν με ταχύτερο ρυθμό από ό,τι τα παλαιά εξαφανίζονταν, πράγμα που οδηγούσε σταδιακά σε μεγαλύτερη βιοποικιλότητα. Σήμερα, αυτή η τάση φαίνεται πια να έχει αναστραφεί για τα καλά.

Οι επιστήμονες προς το παρόν δεν μπορούν να πουν με σιγουριά τι σημαίνει για την υγεία των οικοσυστημάτων αυτός ο αυξημένος ρυθμός εξαφάνισης των ειδών. Δεν υπάρχει ακόμη κάποιος επιστημονικός τρόπος να προβλεφτεί σε ποιό σημείο τελικά οι συσσωρευμένες εξαφανίσεις θα επιφέρουν την τελική κατάρευση ενός οικοσυστήματος. Όμως, όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, φαίνεται απίθανο να διαρκέσουν για πολύ καιρό ρυθμοί εξαφάνισης 1.000 τουλάχιστον φορές πιο γρήγοροι σε σχέση με τους αναμενόμενους από τους ρυθμούς της ίδιας της φύσης.

Στην ιστορία της Γης έχουν συμβεί πέντε μαζικές εξαφανίσεις ειδών, που εξάλειψαν τουλάχιστον τα μισά είδη. Οι εξαφανίσεις αυτές συνέβησαν πριν από 440 εκατ. χρόνια, 375 έως 359 εκατ., 252 εκατ. (η μεγαλύτερη από όλες, προκάλεσε την καταστροφή τουλάχιστον του 90% των ειδών), 201 εκατ. και 66 εκατ. χρόνια (εξαφάνιση δεινοσαύρων πιθανώς από πτώση αστεροειδούς).

Το σχετικά πάντως αισιόδοξο μήνυμα της νέας μελέτης είναι ότι ακόμη υπάρχει κάποιος χρόνος για αλλαγή πορείας, ώστε να αποτραπεί μια νέα μαζική καταστροφή στη βιοποικιλότητα του πλανήτη μας. Η νέα τεχνολογία (π.χ. δορυφορικές φωτογραφήσεις απομονωμένων περιοχών) και η ενεργός εμπλοκή των πολιτών στις προσπάθειες προστασίας των ειδών αποτελούν παράγοντες ελπίδας για το μέλλον. «Είμαστε όχι στο μέσον, αλλά στα πρόθυρα μιας έκτης μαζικής εξαφάνισης. Το αν θα την αποφύγουμε, θα εξαρτηθεί από τις πράξεις μας», δήλωσε ο Πιμ. 

Η μελέτη αυτή ακολουθεί πολλές πρόσφατες εκθέσεις που τεκμηριώνουν την ταχεία απώλεια ολόκληρων ομάδων φυτών και των ζώων. Πέρυσι, μια μελέτη της κυβέρνησης των ΗΠΑ διαπίστωσε ότι τα αμφίβια στις ΗΠΑ πεθαίνουν τόσο γρήγορα που θα μπορούσαν να εξαφανιστούν από το ήμισυ των οικοτόπων τους μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες. 

Ένα νέο βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα, "Η έκτη εξαφάνιση" της συγγραφέας Elizabeth Kolbert βουτάει βαθιά μέσα στον χρόνο και έρχεται πίσω από τις ιστορίες των αιφνίδιων μαζικών εξαφανίσεων στην ιστορία της Γης, ​​για να καταλήξει στην σύγχρονη εποχή της νέας έκτης μαζικής εξαφάνισης και της ριζική περιβαλλοντική καταστροφής που επιφέρει ο Άνθρωπος: μια εποχή που αναφέρεται από πολλούς επιστήμονες ως  "Ανθρωπόκαινος".

Επισήμως, τουλάχιστον, ζούμε στην γεωλογική περίοδο του Ολόκαινου για τα τελευταία 12.000 χρόνια. Αλλά σε ένα σύντομο δοκίμιο, "Γεωλογία της ανθρωπότητας"  ο Ολλανδός Πολ Κρούτσεν υποστήριξε ότι οι άνθρωποι έχουν αλλάξει τόσο τη γεωλογία του πλανήτη, έτσι ώστε να μπούμε σε μια εντελώς νέα γεωλογική εποχή. Ονομάζεται "Ανθρωπόκαινος" εξαιτίας των γεωλογικών αλλαγών που επιφέρει η ανθρώπινη δραστηριότητα Είναι τέτοιες οι επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στον φυσικό κόσμο μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση ώστε υπάρχουν επιστήμονες οι οποίοι εκτιμούν ότι έχει ήδη τελειώσει η Ολόκαινος εποχή η οποία κράτησε 12.000 χρόνια και έχουμε μπει σε μια νέα εποχή, την «Ανθρωπόκαινο». 

Τοποθέτηση ανεμογεννήτριας σε παρθένα βουνοκορφή: περιβαλλοντικό έγκλημα!

Ο άνθρωπος έχει μεταβάλει σχεδόν τη μισή επιφάνεια του πλανήτη, αυξάνοντας τη διάβρωση του εδάφους κατά δύο φορές σε σχέση με τους φυσιολογικούς γεωλογικούς ρυθμούς. Μόνο μέσα στη δεκαετία 1990-2000 έχει αποψιλώσει μια περιοχή τρεις φορές όση η Ιταλία. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο μετακινούμε περίπου 40 δισ. τόνους ορυκτών και μεταλλευμάτων για τον κατασκευαστικό τομέα- δέκα φορές περισσότερο από το ανάλογο έργο των παγετώνων και 40 φορές περισσότερο από το έργο του ανέμου. Για το κλίμα, ύστερα από δεκαετίες αμφισβήτησης, όλοι συμφωνούν πως έχει αλλάξει δραματικά. 

Ολες αυτές οι ριζικές αλλαγές πραγματοποιούνται κατά κύριο λόγο εξαιτίας του ανθρώπου, ο οποίος τους τελευταίους δύο αιώνες έχει προσλάβει πιο καθοριστική σημασία από αυτή που είχαν κάποτε τα ηφαίστεια, οι άνεμοι, οι σεισμοί και όλες οι άλλες γεωλογικές δυνάμεις. 

Ενας από τους σπουδαιότερους εν ζωή επιστήμονες, ο Ολλανδός Πολ Κρούτσεν (Νομπέλ Χημείας 1995) προτείνει τον ορισμό μιας νέας εποχής στην Κλίμακα του Γεωλογικού Χρόνου, της "Ανθρωποκαίνου", η οποία, κατ΄ αυτόν, ξεκίνησε πριν από περίπου δύο αιώνες, με τη Βιομηχανική Επανάσταση.  Ο Κρούτσεν γύρισε στο σπίτι από το εργαστήριό του ένα βράδυ στη μέση της μελέτης του για την τρύπα του όζοντος, και είπε δηκτικά στη σύζυγό του: "Η δουλειά πηγαίνει καλά, αλλά αυτό μοιάζει να είναι το τέλος του κόσμου. "

Ο διάσημος χημικός υποστηρίζει ότι η νέα εποχή πρέπει να ονομαστεί Ανθρωπόκαινος για να περιγράψει τις «ανθρωπογενείς» γεωλογικές αλλαγές που βρίσκονται σε εξέλιξη. Ο κ. Κρούτσεν τεκμηρίωσε μάλιστα την άποψή του με αδιάσειστα στοιχεία: όπως σημείωσε, τον 20ό αιώνα ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει αυξηθεί τέσσερις φορές, η κατανάλωση νερού εννέα, η αλιεία και η βιομηχανική παραγωγή σαράντα φορές, ενώ έχει χρησιμοποιηθεί δέκα φορές περισσότερη ενέργεια απ΄ ό,τι την προηγούμενη χιλιετία. 

Στην αρχή, οι συνάδελφοι του νομπελίστα χημικού αντιμετώπισαν την «ιερόσυλη» εισήγησή του με δυσπιστία: πώς μπορεί κανείς να τροποποιήσει ένα πραγματικά ιερό για τους γεωλόγους χρονικό, όπως την Κλίμακα του Γεωλογικού Χρόνου; 

Οι «σελίδες» του χρονικού αυτού είναι κυριολεκτικά σκαλισμένες στην πέτρα- αφού εκεί, στα απολιθώματα και στις γεωλογικές επιστρωματώσεις «διαβάζουν» οι επιστήμονες τα διάφορα στάδια της εξέλιξης, μετρώντας τα όχι σε χιλιάδες αλλά σε εκατομμύρια χρόνια. 

Αλλά τον τελευταίο καιρό αρκετοί επιστήμονες έχουν αρχίσει να πείθονται ότι οι μελλοντικοί συνάδελφοί τους οι οποίοι ύστερα από κάποιους αιώνες θα κληθούν να αναλύσουν τα γεωλογικά ευρήματα, θα μπορούν εύκολα να διακρίνουν την περίοδο «πριν» και «μετά» από την έναρξη της εντατικότερης μηχανικά υποστηριζόμενης καταστροφής του πλανήτη από τον άνθρωπο. 

Ετσι στην επικείμενη σύνοδο των 50 «σοφών» που απαρτίζουν τη Διεθνή Επιτροπή Στρωματογραφίας -Ιnternational Commission on Stratigraphy (ΙCS)-, που θα πραγματοποιηθεί τον Μάιο στην Πράγα, ίσως τεθούν για πρώτη φορά οι βάσεις για την επίσημη ανακήρυξη, πιθανότατα σε λίγα χρόνια από σήμερα, της Ανθρωπόκαινου περιόδου. 

Υπάρχουν βέβαια διαφωνίες: κάποιοι επιστήμονες λένε πως η έναρξη της «Εποχής του Ανθρώπου» πρέπει να τοποθετηθεί στο 1945, όταν πυροδοτήθηκε η πρώτη ατομική βόμβα. Η πιθανότερη όμως συμβιβαστική θεωρία είναι πως σήμερα διανύουμε ήδη τη δεύτερη φάση της Ανθρωποκαίνου (1945-2015), την οποία αποκαλούν φάση της «μεγάλης επιτάχυνσης»: είναι η περίοδος όπου η επίδραση του ανθρώπου στη φύση αυξήθηκε καταιγιστικά. 

Η ιδέα ότι ο φυσικός κόσμος όπως τον ξέρουμε γλιστρά όλο και πιο γρήγορα προς το χείλος της εξαφάνισης είναι το επίκεντρο πολλών πρόσφατων μελετών που τεκμηριώνουν την ταχεία απώλεια της βιοποικιλότητας. Η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα είναι η υψηλότερη εδώ και τουλάχιστον 800 χιλιάδες χρόνια, και οι ωκεανοί, ο οποίοι απορροφούν τεράστιες ποσότητες του εν λόγω αερίου, εμφανίζουν οξίνιση με ανησυχητικό ρυθμό. Σύμφωνα με το βιβλίο της Kolbert, αν η ανθρώπινη δραστηριότητα συνεχίσει με αυτόν τον ρυθμό, πολύ σύντομα οι ωκεανοί θα είναι 150 τοις εκατό πιο όξινοι από ό,τι ήταν το 1800, και τα θαλάσσια οικοσυστήματα που αποτελούν τη βάση της θαλάσσιας τροφικής αλυσίδας, θα συντριβούν.

Όμως, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα δεν είναι η μόνη ανθρώπινη συμβολή που οδηγούν στην φαινομενική έκτη μαζική εξαφάνιση: η πρωτοφανής μεταφορά οργανισμών μεταξύ των ηπείρων που εισάγουν ξενικούς μικροοργανισμούς όπως βακτήρια και μύκητες, και επιφέρουν νέες καταστροφικές ασθένειες σε πολλά είδη. Ταυτόχρονα χωροκατακτητικά είδη εξαπλώνονται σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Η απώλεια των βιοτόπων, που προσδιορίζεται από την νέα μελέτη καθηγητή Πιμ ως η νούμερο 1 αιτία της εξαφάνισης των ειδών, θα επιταχυνθεί καθώς ο άνθρωπος επιβαρύνει ακόμη περισσότερο το περιβάλλον. Ακόμα και μέθοδοι που θεωρητικά αναπτύχθηκαν δήθεν για να εμποδίσουν την έκλυση διοξειδίου του άνθρακα, όπως είναι τα αιολικά πάρκα, επιφέρουν τελικά καταστρεπτικά αποτελέσματα: η ανάπτυξή τους επιφέρει τεράστιο κατακερματισμό παρθένων προηγουμένως ενδιαιτημάτων, όπως είναι τα ορεινά δάση και οι βουνοκορφές. Ταυτόχρονα επιφέρουν έντονες αλλαγές στο μικροκλίμα των περιοχών χωροθέτησής τους. 

Η Kolbert τελειώνει το βιβλίο της με μια μελαγχολική νότα, παρατηρώντας ότι η πραγματικά μοναδική ικανότητα του ανθρώπου να αλλάζει τον κόσμο είναι επίσης και η ικανότητα του να μπορεί και να τον καταστρέψει. Και αυτή η καταστρεπτική ικανότητα, τονίζει η συγγραφέας "της έκτης εξαφάνισης", φαντάζει πιο πιθανόν να κυριαρχεί πάνω από όλες τις ικανότητες-ιδιότητες που κάνουν το ανθρώπινο είδος να ξεχωρίζει από όλα τα άλλα είδη στην ιστορία της γης.