Θα βρέξει Γιεν ή βόμβες;

«It's raining yen! Hallelujah, it's raining yen!»

Με σκεπτικισμό, αλλά και ειρωνεία υποδέχθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση την απόφαση της Κεντρικής Τράπεζας της Ιαπωνίας να προχωρήσει σε άκρως επιθετικές κινήσεις για την τόνωση της οικονομίας της, αποφασίζοντας να προχωρήσει σε ενέσεις ρευστότητας ύψους 1,4 τρισ. δολαρίων μέσα σε δύο χρόνια. Παραφράζοντας το γνωστό τραγούδι της δεκαετίας του ’80 "It's Raining Men", Ευρωπαίοι αναλυτές σχολίασαν ειρωνικά την απόφαση της Ιαπωνίας να «τυπώσει χρήμα», την ίδια ώρα που το Βερολίνο εκφράζει τις έντονες αντιδράσεις του. 

Ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε από το Στρασβούργο, όπου βρέθηκε μαζί με τον Γάλλο ομόλογό του, Πιερ Μοσκοβισί, δήλωσε πως η Ιαπωνία δεν πρέπει να υπολογίζει μόνο σε εργαλεία νομισματικής πολιτικής, αλλά πως πρέπει να εφαρμόσει οικονομικές και δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις. Από την πλευρά του, και ο υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας εξέφρασε την αντίθεσή του στην απόφαση της Κεντρικής Τράπεζας της Ιαπωνίας, τονίζοντας πως τέτοιες αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται έπειτα από συζητήσεις στους κόλπους της G20.

Η Ιαπωνία έχει επιλέξει έναν διαφορετικό από την Ευρωπαϊκή Ένωση "δρόμο" για την αντιμετώπιση της διεθνούς οικονομικής κρίσης: αντί της δημοσιοικονομικής λιτότητας επιλέγει να ρίχνει πληθωριστικό χρήμα στην αγορά. Η Κεντρική Τράπεζα της Ιαπωνίας, στην πρώτη συνεδρίασή της υπό τη διοίκηση του Haruhiko Kuroda, προχώρησε σε ριζική αναθεώρηση της πολιτικής της, υιοθέτησε νέο στόχο για τον ισολογισμό της και δεσμεύτηκε ότι θα διπλασιάσει τις τοποθετήσεις της σε κρατικά ομόλογα μέσα στα επόμενα δύο χρόνια.

Ο διοικητής της Τράπεζας της Ιαπωνίας, Haruhiko Kuroda δήλωσε ότι η κεντρική τράπεζα έχει πλέον δρομολογήσει όλα τα βήματα πολιτικής για να πετύχει τον στόχο του πληθωρισμού στο 2% σε δύο χρόνια, ενώ άφησε ανοιχτή την πόρτα για περαιτέρω δράση εφόσον προκύψει ανάγκη: «Η στάση μας είναι να λάβουμε όλα τα μέτρα πολιτικής που μπορεί κανείς να φανταστεί στο σημείο αυτό για να πετύχουμε τον στόχο του 2% στη σταθερότητα των τιμών σε δύο χρόνια. Είμαι πεπεισμένος ότι όλα τα βήματα που χρειάζονται για την επίτευξη του σκοπού αυτού έχουν πλέον δρομολογηθεί στο πλαίσιο του τελευταίου πακέτου μέτρων χαλάρωσης της κεντρικής τράπεζας. Εφόσον καταστεί αναγκαίο δεν θα διστάσουμε να κάνουμε προσαρμογές στη νομισματική πολιτική».

Πρόκειται για μέτρα επιθετικής χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής ώστε να βγει η Ιαπωνία από τη δεκαετή και πλέον στασιμότητα. Οι κίνδυνοι όμως, είναι αισθητοί καθώς το δημόσιο χρέος της Ιαπωνίας είναι το μεγαλύτερο στον κόσμο που ξεπερνά το 230% του ΑΕΠ.

Συγκεκριμένα, η νέα επίσημη πολιτική της Ιαπωνικής κεντρικής τράπεζας είναι να αυξηθεί ετησίως η νομισματική της βάση κατά 60 – 70 τρισ. γεν. Σε μηνιαία βάση, οι αγορές ομολόγων σχεδόν θα διπλασιαστούν από 4,2 τρισ. γεν στα 7 τρισ. γεν. Επίσης, η Τράπεζα θα αγοράζει κρατικούς τίτλους διάρκειας έως και 40 ετών, ενώ μέχρι πρότινος οι τοποθετήσεις της ήταν διάρκειας 3 – 7 ετών.

Η αντίδραση των αγορών ήταν άμεση. Δέκα λεπτά μετά την ανακοίνωση το ιαπωνικό νόμισμα από 92,90 γεν έναντι του δολαρίου υποχώρησε στα 94,10 γεν. Επίσης, ανατράπηκε το κλίμα στο χρηματιστήριο του Τόκιο. Οι αρχικές ζημίες εκμηδενίστηκαν και ο δείκτης Nikkei έκλεισε τελικά με άλμα 2,2%.

japanese yen vs us dollar.

Οι περισσότεροι διεθνείς οικονομικοί αναλυτές ανέφεραν ότι τα μέτρα της κεντρικής τράπεζας είναι καλύτερα από αυτά που προσδοκούσαν, και έπεισαν τις αγορές ότι όντως είναι αποφασισμένη να κάνει τα πάντα για την ανάπτυξη. Χαρακτήρισαν μάλιστα τα μέτρα που ανακοίνωσε η Τράπεζα σαν ένα τολμηρό πρώτο βήμα για τον Kuroda στην έναρξη της καμπάνιας του για να απαλλάξει την ιαπωνική οικονομία από τον αποπληθωρισμό στον οποίο έχει εγκλωβιστεί η Ιαπωνική Οικονομία εδώ και 15 χρόνια. Τα τελευταία τρία χρόνια το ιαπωνικό νόμισμα είχε ανατιμηθεί κατά 25%, με αποτέλεσμα να βυθιστεί σε έλλειμμα το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας. Στόχος της Ιαπωνίας πλέον είναι να αναθερμάνει την οικονομία της μέσω της πληθωριστικής υποτίμησης του νομίσματός της.

Αντιθέτως οι Ευρωπαίοι παραμένουν πιστοί στο δόγμα της δημοσιοικονομικής πειθαρχίας και συνεχίζουν να βαδίζουν στον δρόμο του αποπληθωρισμού- χωρίς να διδάσκονται από τα ιστορικά παραδείγματα.

Τυπικά, «αποπληθωρισμός» σημαίνει γενικευμένη μείωση των τιμών των εμπορευμάτων και των υπηρεσιών, σε τέτοια επίπεδα, ώστε ο γνωστός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (πληθωρισμός) να έχει αρνητικό πρόσημο, κάτι που ευνοεί την ανταγωνιστικότητα μιας οικονομίας. Για να πιάσει κανείς την άκρη του νήματος όμως, πρέπει να σκεφτεί το πώς μπορεί να επιτευχθεί η μείωση των τιμών στην αγορά, σε ένα κοινωνικοοικονομικό σύστημα, στο οποίο κινητήρια δύναμη αποτελεί το κέρδος και, άρα, οι διάφοροι κλάδοι των επιχειρηματιών δεν πρόκειται σε καμιά περίπτωση να ρίξουν τις τιμές, σε βάρος των δικών τους κερδών.

Η απάντηση είναι απλή. Οι τιμές θα πρέπει να μειωθούν, χωρίς να θιγούν τα κέρδη των επιχειρήσεων. Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Με τη μείωση άλλων παραγόντων που συμμετέχουν στη διαμόρφωση των τιμών. Σε πολύ γενικές γραμμές, οι συντελεστές, που συμμετέχουν στη διαμόρφωση των τιμών, είναι οι τιμές στις πρώτες ύλες - βοηθητικά υλικά, οι μισθοί των εργαζομένων και το κέρδος (υπεραξία) των επιχειρήσεων. Από τους τρεις αυτούς παράγοντες, που διαμορφώνουν τις τιμές των εμπορευμάτων, ο μόνος που «προσφέρεται» για περικοπή, είναι οι μισθοί, δεδομένου ότι οι δύο άλλοι, σύμφωνα πάντα με την κυρίαρχη οικονομική λογική, εμφανίζονται ως «ανελαστικοί».

Οταν, επομένως, οι Ευρωπαίοι μιλούν για αποπληθωρισμό, εννοούν αποκλειστικά τη μείωση των μισθών. Και μάλιστα σε πολύ μεγάλα επίπεδα, καθώς οι τελευταίοι θα πρέπει να απορροφήσουν κάθε αύξηση των πρώτων και βοηθητικών υλών, αλλά και, μέσω της μείωσής τους, να στηρίξουν την κερδοφορία των επιχειρήσεων. Με δεδομένο ότι ο επίσημος πληθωρισμός «τρέχει» σήμερα με 1,7%, η δημιουργία συνθηκών αποπληθωρισμού, ανάλογα με το επιδιωκόμενο επίπεδο ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, μπορεί να κυμανθεί σε διάφορα επίπεδα. Σε κάθε περίπτωση, σημαίνει άμεση, βίαιη και ραγδαία μείωση των μισθών των εργαζομένων. Για παράδειγμα, για τη μείωση του λεγόμενου κόστους παραγωγής κατά 10%, από κλάδο σε κλάδο της οικονομίας η μείωση των μισθών ισοδυναμεί με μείωση του γενικού επιπέδου των μισθών 20% και 30%!

Είναι φανερό ότι ο αποπληθωρισμός, η μείωση δηλαδή των μισθών, θα ενισχύσει σε πρώτη φάση την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Ταυτόχρονα, όμως, η ραγδαία μείωση του λαϊκού εισοδήματος θα επιδράσει στην παράταση και στο βάθεμα της οικονομικής κρίσης. Εξάλλου υπάρχει και ιστορικό προηγούμενο: «Η Ιστορία συχνά τείνει να επαναλαμβάνεται, σαν φάρσα ή σαν τραγωδία». Έτσι προειδοποιεί με άρθρο του στον Nouvel Observateur, ο Λοράν Ζοφρέν, παραλληλίζοντας την κρίση στην ευρωζώνη με το Κραχ και τη Μεγάλη Υφεση της δεκαετίας του '30.

«Ας θυμηθούμε ένα παλιό σενάριο», σημειώνει ο Λοράν Ζοφρέν: «Ενα κραχ προκαλεί μια παγκόσμια κρίση. Η ύφεση οδηγεί σε μια τεράστια ανεργία. Τα σκάνδαλα διαφθοράς πολλαπλασιάζονται. Η νομιμότητα των δημοκρατιών υπονομεύεται. Η πολιτική ζωή λαμβάνει μια βίαιη τροπή. Τα αντισυστημικά κόμματα κερδίζουν τις εκλογές. Οι ανισότητες τροφοδοτούν τη λαϊκή οργή. Οι ελίτ μειώνουν τους μισθούς με τη λιτότητα. Ο αποπληθωρισμός οξύνει την κρίση και καθιστά την κοινωνική κατάσταση ανεξέλεγκτη. Βρισκόμαστε στη δεκαετία του '30. Μια τελείως διαφορετική εποχή, δηλαδή. Ή μήπως όχι;» 

Το σενάριο των τελευταίων ετών στην Ευρώπη, γράφει ο Λοράν Ζοφρέν στον Nouvel Observateur, είναι σε κάθε περίπτωση πολύ ανησυχητικό: «Το κραχ του 2008 προκαλεί μια παγκόσμια κρίση. Η στασιμότητα που ακολουθεί οξύνει την ανεργία. Η κρίση της Κύπρου δείχνει ότι η παράνοια του χρήματος δεν έχει ακόμη αντιμετωπιστεί. Σε πολλές χώρες της νότιας Ευρώπης, η ανεργία φτάνει σε ύψη όπου δεν είχε φτάσει ποτέ μετά τη δεκαετία του '30.

Με πρότυπο τη Γερμανία, διάφορες χώρες προσπαθούν να ανακτήσουν την ανταγωνιστικότητά τους μειώνοντας τους μισθούς και να ξαναβρούν την εμπιστοσύνη των αγορών καταπολεμώντας το χρέος. Ο αποπληθωρισμός μειώνει τη ζήτηση στην Ευρώπη και φέρνει ύφεση. Τα σκάνδαλα διαφθοράς πολλαπλασιάζονται. Μόνο στη Γαλλία, παραιτήθηκε την ίδια εβδομάδα ένας υπουργός και διατάχθηκε έρευνα για έναν πρώην Πρόεδρο. Οι ελίτ έχουν χάσει το κύρος τους καθώς δείχνουν κυνισμό και αδυναμία. Τα παραδοσιακά κόμματα υποχωρούν, ενώ αυξάνεται η δύναμη ακραίων κομμάτων, μεταξύ των οποίων και ενός νεοναζιστικού στην Ελλάδα. Ολα αυτά δημιουργούν μια ασφυκτική ατμόσφαιρα που μας παραπέμπει ογδόντα χρόνια πίσω.

Θα απαντήσει κανείς ότι οι δημόσιες ελευθερίες είναι σεβαστές, ότι έχουμε διδαχθεί από τα μαθήματα της Ιστορίας, ότι η ήπειρος παραμένει ενωμένη, ότι οι σχέσεις μεταξύ των χωρών είναι ειρηνικές, ότι το κοινωνικό κράτος παίζει ένα σταθεροποιητικό ρόλο, ότι οι οικονομικές αρχές έμαθαν να αποφεύγουν το χειρότερο στηρίζοντας την ανάπτυξη. Όλα αυτά είναι αλήθεια. Η κρίση του 2010 δεν οδηγεί στο φασισμό ή στον πόλεμο. Το κακό είναι ότι δεν ξέρουμε πού ακριβώς οδηγεί.

Για να βγούμε από την κρίση, οι ελίτ πρέπει να θέσουν το εξής ερώτημα: είναι τόσο σίγουρες ότι δεν διαπράττουν τα ίδια ιστορικά λάθη με τη δεκαετία του '30; 

Ενα παράδειγμα: παρά τον πολλαπλασιασμό των σκανδάλων, οι ελίτ δεν δείχνουν ιδιαίτερη προθυμία να καταπολεμήσουν τη διαφθορά. Το αποδεικνύουν οι ετήσιες εκθέσεις της Διεθνούς Διαφάνειας.

Πιο σοβαρό ακόμα είναι ότι οι ηγέτες της Ευρώπης αναπαράγουν με τραγικό τρόπο στον οικονομικό τομέα τον μηχανισμό που λειτουργούσε τη δεκαετία του '30. 

Εφαρμόζουν έναν αποπληθωρισμό σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες στο όνομα της ανταγωνιστικότητας. Η στρατηγική αυτή όμως, που είναι αποτέλεσμα πιέσεων από τις αγορές και την Ευρώπη, οδηγεί στο αντίθετο αποτέλεσμα. Η μείωση της ζήτησης στερεί ευκαιρίες από τις επιχειρήσεις, οι οποίες αναγκάζονται να μειώσουν τη δραστηριότητά τους. Η ανεργία αυξάνεται συνεχώς. Η απελπισία των καταναλωτών μεγαλώνει και η ζήτηση μειώνεται ακόμη περισσότερο. Οι ειδικοί υποστηρίζουν, όπως και τότε, ότι η εμπιστοσύνη θα αποκατασταθεί, ότι οι θυσίες είναι χρήσιμες, ότι η ανάκαμψη θα έρθει σύντομα. Ας θυμηθούμε μόνο κάτι: όταν ξεχνάμε το παρελθόν, είμαστε καταδικασμένοι να το ξαναζήσουμε!»

Το σίγουρο είναι πως οι δύο κύριες δυνάμεις του Άξονα στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, Γερμανία και Ιαπωνία, βαδίζουν πλέον σε εντελώς διαφορετικούς δρόμους: και αργά ή γρήγορα θα έρθουν αντιμέτωπες! Το πόσο βίαιη θα είναι αυτή η σύγκρουση θα το δούμε στο μέλλον. Ίσως και πολύ πιο γρήγορα από ότι πολλοί εκτιμούν! Εξάλλου και οι κύριες δυνάμεις των τότε "Συμμάχων" ΗΠΑ, Κίνα και Ρωσία, εμφανίζονται και αυτές διχασμένες: τελικά σε αυτόν τον νέο Παγκόσμιο (οικονομικό) Πόλεμο ισχύει η παλιά αρχή "ο σώζων σωθήτω"!

Κάποιοι αναλυτές εμφανίζονται ως πραγματικές Κασσάνδρες: άμεση αναφορά σε πόλεμο έκανε πρόσφατα και  ο “guru”  του αμερικανικού hedge fund, Hayman Capital Management, Kyle Bass, ο οποίος προέβλεψε «θερμή» κατάληξη της έκρηξης του παγκόσμιου χρέους με έναν μεγάλο πόλεμο: «Όλο αυτό θα τελειώσει με πραγματικό πόλεμο», δήλωσε ο Bass.

«Δεν ξέρω ποιος θα πολεμήσει ποιον αλλά είμαι σχεδόν σίγουρος πως τα επόμενα χρόνια θα δούμε να ξεσπούν πόλεμοι και μάλιστα όχι μικροί», είπε!!!

Ο Bass στηρίζει την πρόβλεψη του στο γεγονός ότι το χρέος της πιστωτικής αγοράς έχει ανέλθει στο 340% του παγκόσμιου ΑΕΠ, επισημαίνοντας πως «ο κόσμος δεν είχε ζήσει ποτέ στο παρελθόν ειρηνικά με τέτοιο φορτίο και είναι πρακτικά αδύνατον να συμβεί κάτι άλλο πέρα από πόλεμο. Ειδικά οι ΗΠΑ μπορεί να δουν μια θερμή σύγκρουση ως απόδραση από το αδιέξοδο του χρέους». Ο ίδιος εξήγησε ακόμη  πως «ορισμένες κοινωνίες δεν θα αντέξουν τις πιέσεις τη στιγμή που χρέος τρισεκατομμυρίων δολαρίων θα πρέπει να αναδιαρθρωθεί, επιφέροντας βαριές απώλειες σε εκατομμύρια επενδυτών. Αυτό αλλάζει μόνο με πόλεμο». 

Για αυτό και ίσως είναι καλύτερο οι κ.κ. Σόιμπλε και Μοσκοβισί να φοβούνται μήπως τελικά ο ουρανός αρχίσει να βρέχει ...βόμβες και όχι Γιεν! Ή μήπως δεν φοβούνται τις βόμβες;