Τα Ρομπότ και οι Βαρόνοι της Κλεψιάς!

Robots and Robber Barons!

Του Paul Krugman.

Αναδημοσίευση από την εφημερίδα "New York Times".

Η αμερικανική οικονομία βρίσκεται ακόμη σε μεγάλη ύφεση. Ωστόσο, τα κέρδη των μεγάλων εταιρειών παραμένουν ψηλά, σε σημεία ρεκόρ. Πώς είναι αυτό δυνατόν; Είναι απλό: την ώρα που οι μισθοί και οι εργατικές αποζημιώσεις είναι χαμηλα, αυξήθηκε το μερίδιο των κερδών ως προς το εθνικό εισόδημα. Η «πίτα» δεν μεγαλώνει έτσι όπως έπρεπε, αλλά το κεφάλαιο κάνει ό,τι μπορεί για να εξασφαλίσει ένα όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κομμάτι της πίτας, εις βάρος των εργαζομένων. 

Επιστρέψαμε τόσο πίσω λοιπόν, ώστε πραγματικά να μιλάμε για την αντίθεση μεταξύ του κεφαλαίου έναντι του κόσμου της εργασίας; Μήπως αυτή η ανάλυση φαντάζει πραγματικά ντεμοντέ, και καθαρά μαρξιστική, για τα δεδομένα της σύγχρονης οικονομίας στην εποχή της πληροφορικής; Λοιπόν, αυτό που πολλοί άνθρωποι πίστευαν μέχρι σήμερα!

Είναι αλήθεια πως οι μεγαλοεπιχειρηματίες, οι μάνατζερ και οι χρηματιστές εξακολουθούν να βγάζουν πολλά χρήματα, σαν κοινοί κλέφτες ληστές (κάτι που συμβαίνει επειδή, όπως μάθαμε τα τελευταία χρόνια, κάποιοι απ' αυτούς είναι όντως κλέφτες), αλλά το μισθολογικό χάσμα ανάμεσα στους εργάτες χωρίς πτυχίο και στους πτυχιούχους εργαζόμενους -το οποίο μεγάλωσε πολύ κατά τις δεκαετίες του '80 και του '90- δεν άλλαξε και πολύ.

Όντως, πολλοί απόφοιτοι πανεπιστημίων εξακολουθούσαν να έχουν στάσιμα εισοδήματα, πολύ πριν ξεσπάσει η κρίση. Αυξητικά, τα κέρδη των εταιρειών μεγάλωναν εις βάρος των εργαζομένων, ακόμη κι αυτών που υποτίθεται πως είχαν τις ικανότητες να πάρουν με επιτυχία το τιμόνι της οικονομίας.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Υπάρχουν δυο ικανοποιητικές εξηγήσεις, αμφότερες αληθείς σε κάποιο βαθμό. Η μια είναι πως η πρόοδος της τεχνολογία σταδιακά έφερε την εργασία σε χειρότερη θέση. Η δεύτερη είναι πως αντιμετωπίζουμε τις επιπτώσεις μιας ραγδαίας αύξησης της εξουσίας των μονοπωλίων.

Σκεφτείτε τις δυο αυτές δυνάμεις σαν δυο ρομπότ στη μια πλευρά, και σαν δυο βαρόνους της κλεψιάς στην άλλη πλευρά.

Σχετικά με τα ρομπότ, δεν υπάρχει αμφιβολία πως σε μερικές σημαίνουσες βιομηχανίες, η τεχνολογία έχει αντικαταστήσει εργάτες σε όλες σχεδόν τις ειδικότητες. Για παράδειγμα, ένας από τους λόγους που μια υψηλής τεχνολογίας κατασκευαστική εταιρεία επέστρεψε στις ΗΠΑ είναι το γεγονός πως το πιο ακριβό κομμάτι ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, η μητρική κάρτα (motherboard), φτιάχνεται αποκλειστικά από ρομπότ. Οπότε δεν υπάρχει πλέον κανένας λόγος αυτή η motherboard να κατασκευάζεται εκτός ΗΠΑ, στην Ασία, με φθηνά εργατικά χέρια.

Ένα πρόσφατο βιβλίο, το «Race Against The Machine» (Αγώνας Ενάντια στη Μηχανή) από δυο καθηγητές του πανεπιστημίου ΜΙΤ, του Ερικ Μπρίνγιολφσον και του Αντριου Μάκαφι, ισχυρίζεται πως αυτές οι μεταβολές στην εργασία συμβαίνουν και σε άλλους τομείς, όπως τον χώρο της μετάφρασης και της νομικής έρευνας. Αυτό που κάνει εντύπωση είναι πως η τεχνολογία και τα κομπιούτερ καταστρέφουν την αγορά εργασίας ακόμη και σε τομείς που απαιτούνται υψηλές δεξιότητες και είναι εξαιρετικά καλά αμειβόμενοι, συνεπώς αυτή η αλλαγή δεν επηρεάζει αποκλειστικά τους χειρώνακτες εργάτες.

Μπορεί όντως η καινοτομία και η τεχνολογική πρόοδος να πλήξει μεγάλα κομμάτια του αμερικανικού εργατικού δυναμικού; Η αλήθεια είναι ότι μπορεί. Πολλοί οικονομολόγοι είχαν φτάσει στο συμπέρασμα αυτό εδώ και δυο αιώνες. Είναι κάτι που ισχυρίστηκε ο διαπρεπής οικονομολόγος του 19ου αιώνα, Ντέιβιντ Ρικάρντο, σε ένα βιβλίο του το 1817, όπου παρουσίασε τη θεωρία ότι οι τεχνολογίες της Βιομηχανικής Επανάστασης θα έκαναν περισσότερο κακό παρά καλό στους εργάτες της εποχής- και πολλοί είναι αυτοί που και σήμερα υποστηρίζουν ότι συμβαίνει κάτι παρόμοιο.

Σχετικά με τους βαρόνους της κλεψιάς, τώρα. Δεν αναφερόμαστε και πολύ στη δύναμη του μονοπωλίου αυτές τις ημέρες. Η επιβολή της πολιτικής της κυβέρνησης Ρόναλντ Ρίγκαν απέναντι στις εταιρικές συμπράξεις/συγχωνεύσεις (anti-trust), κατέρρευσε τη δεκαετία του ΄80, και ποτέ της δεν επανέκαμψε.

Ωστόσο, οι οικονομολόγοι Μπάρι Λιν και Φίλιπ Λόνγκμαν από το ίδρυμα New America Foundation, υποστηρίζουν, σωστά κατά τη γνώμη μου, ότι ο αυξανόμενος συγκεντρωτισμός των επιχειρήσεων ενδέχεται να είναι ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στη στασιμότητα της ζήτησης εργασίας, καθώς οι εταιρείες αυτές χρησιμοποιούν την μονοπωλιακή τους δύναμη για να αυξήσουν τις τιμές χωρίς οι εργαζόμενοί τους να αποκομίσουν κάποιο κέρδος απ' αυτό.

Αυτή η αλλαγή ήδη συντελείται και θα έχει σημαντικές επιπτώσεις. Όπως για παράδειγμα γίνεται μια προσπάθεια να μειωθεί ο φόρος εισοδήματος των μεγάλων εταιρειών στις ΗΠΑ. Ομως είναι όντως αυτό που πραγματικά θέλουμε; Ή, αντίστοιχα, η προσπάθεια που γίνεται να μειωθεί ή να καταργηθεί εντελώς ο φόρος κληρονομιάς. Μα αυτό θέλουμε; Στις εποχές που ζούμε, να κάνουμε ολοένα και πιο εύκολο για κάποιον να κληρονομεί μεγάλες ποσότητες πλούτου;

Αυτή η συζήτηση δεν έχει καλά καλά ξεκινήσει. Κι είναι η ώρα να την κάνουμε σοβαρά, προτού τα ρομπότ και οι βαρόνοι της κλεψιάς κάνουν την κοινωνία μας αγνώριστη.