.jpg)
Συμπληρώνεται ακριβώς ένας αιώνας από τον θρυλικό ξεσηκωμό των αγροτών στον θεσσαλικό κάμπο στις 6 Μαρτίου (19 με το νέο ημερολόγιο) 1910. Η εξέγερση του Κιλελέρ, όπως έχει περάσει στην ιστορία, και τα όσα ακολούθησαν με τη διανομή των τσιφλικιών, αποτελούν τομή στον μετασχηματισμό της Ελλάδας τον 20ό αιώνα.
Η «επανάσταση» των κολίγων, με τους 12 νεκρούς και τους δεκάδες τραυματίες, σηματοδοτεί την απελευθέρωση του αγροτικού κόσμου από τον ζυγό των τσιφλικάδων. Εως τότε οι γαιοκτήμονες εμφανίζονταν ανίκητοι και αδιασάλευτη η κοινωνική δομή της χώρας.
Εκείνα τα συνταρακτικά γεγονότα για το πανελλήνιο 100 χρόνια μετά δεν έχουν μετατραπεί σε μουσειακό αντικείμενο, ούτε τα σκεπάζει η στάχτη. Σαν «αναμμένα κάρβουνα» λειτούργησαν στους πολύμορφους αγροτικούς αγώνες από τότε έως σήμερα. Και όχι μόνο. Αλλά και ευρύτερα όπως τα τραγούδησε από τη δεκαετία του 1970 ο Δ. Σαββόπουλος: «Πυρκαγιά, πυρκαγιά/ μες στο μυαλό μου πυρκαγιά/ πυρκαγιά στη Θεσσαλία/ και στα δώδεκα χωριά...»
Ο θεσσαλικός κάμπος «βράζει»!
Η ΑΦΕΤΗΡΙΑ: Τον Σεπτέμβριο του 1909 θα ακουσθούν οι πρώτοι συγχρονισμένοι βρυχηθμοί των «λευκών σκλάβων». Από τις αρχές του αιώνα, άλλωστε, η Θεσσαλία κοχλάζει. Η δολοφονία του Μαρίνου Αντύπα (1907) σηματοδοτεί την επικείμενη έκρηξη. Καθώς οι προσδοκίες για λύση του αγροτικού προβλήματος, που έφερε το «Κίνημα στο Γουδί», αρχίζουν να εξανεμίζονται, το πρώτο μεγάλο συλλαλητήριο γίνεται στην Καρδίτσα το 1909. Μια εφημερίδα της πόλης (Θεσσαλιώτις) αποτυπώνει εμβληματικά την κατάσταση: «Ενας νεκρός κόσμος ανέστη χθες (16 Σεπτεμβρίου), ο κόσμος των σκλάβων! Ηκούσατε το ολύμπιον και παντοδύναμον ΘΕΛΩ. Εμπρός! » Τα αδιαπραγμάτευτα αιτήματα (απαλλοτρίωση τσιφλικιών και διανομή στους καλλιεργητές) διαμορφώνονται σε συσκέψεις τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς.
Η ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ: Το 1910 ξεκινά με πρωτοφανή ένταση και δυναμισμό. Στις 20 Ιανουαρίου στην Καρδίτσα γίνεται το πιο μεγαλειώδες έως τότε συλλαλητήριο. Η αγροτιά οργανώνεται σ΄ ευρύτερη κλίμακα και αποφασίζεται η σύγκληση Πανθεσσαλικού Συνεδρίου. Η 7η Φεβρουαρίου μπορεί να θεωρηθεί ως η πιο μεγάλη μέρα προς την εξέγερση. Συγκροτούνται πάνδημα συλλαλητήρια σ΄ όλες τις πόλεις του θεσσαλικού κάμπου. Δημιουργείται αντιπροσωπευτική Πανθεσσαλική Επιτροπή Αγώνα. Τα μέλη της, απογοητευμένα από τις αοριστολογίες του αθηναϊκού κράτους, κλιμακώνουν τον αγροτικό αγώνα με τοπικά και πανθεσσαλικό συλλαλητήριο στη Λάρισα.
ΣΤΗΝ ΕΥΘΕΙΑ: Στις 27 Φεβρουαρίου οι αγρότες διαδηλώνουν δυναμικά στα Φάρσαλα, τον Τίρναβο, την Αγιά κι αλλού.
Η Καρδίτσα γνωρίζει τη μεγαλοπρεπέστερη συγκέντρωση (το πλήθος υπολογίζεται σε 8-12.000, ενώ πολλοί συμμετέχουν με τους γκράδες τους!) Στη σιδηροδρομική γραμμή, όπου έσπευσαν πλήθη, για να σταματήσουν το τρένο από τον Βόλο, σημειώνονται τα πρώτα βίαια επεισόδια. Εκεί πέφτει ο πρώτος νεκρός (πρόκειται για τον Χρ. Σάλτα από το Ανώγειο, που χτυπήθηκε από χωροφύλακα). Η συνέχεια έχει προδιαγραφεί: είτε θα προωθούνταν ο νόμος για τις απαλλοτριώσεις είτε θα επέρχονταν η σύγκρουση. Η κυβέρνηση Δραγούμη, δέσμια των μεγαλοτσιφλικάδων, ετοιμάστηκε για το δεύτερο, ενώ η σημαία του αγώνα μεταφερόταν από την Καρδίτσα στη Λάρισα για το πανθεσσαλικό συλλαλητήριο στις 6 Μαρτίου.
Ξέσπασμα.Εκείνα τα συνταρακτικά γεγονότα για το πανελλήνιο 100 χρόνια μετά δεν έχουν μετατραπεί σε μουσειακό αντικείμενο, ούτε τα σκεπάζει η στάχτη. Σαν «αναμμένα κάρβουνα» λειτούργησαν στους πολύμορφους αγροτικούς αγώνες από τότε έως σήμερα. Και όχι μόνο. Αλλά και ευρύτερα όπως τα τραγούδησε από τη δεκαετία του 1970 ο Δ. Σαββόπουλος: «Πυρκαγιά, πυρκαγιά/ μες στο μυαλό μου πυρκαγιά/ πυρκαγιά στη Θεσσαλία/ και στα δώδεκα χωριά...»
Ο θεσσαλικός κάμπος «βράζει»!
Η ΑΦΕΤΗΡΙΑ: Τον Σεπτέμβριο του 1909 θα ακουσθούν οι πρώτοι συγχρονισμένοι βρυχηθμοί των «λευκών σκλάβων». Από τις αρχές του αιώνα, άλλωστε, η Θεσσαλία κοχλάζει. Η δολοφονία του Μαρίνου Αντύπα (1907) σηματοδοτεί την επικείμενη έκρηξη. Καθώς οι προσδοκίες για λύση του αγροτικού προβλήματος, που έφερε το «Κίνημα στο Γουδί», αρχίζουν να εξανεμίζονται, το πρώτο μεγάλο συλλαλητήριο γίνεται στην Καρδίτσα το 1909. Μια εφημερίδα της πόλης (Θεσσαλιώτις) αποτυπώνει εμβληματικά την κατάσταση: «Ενας νεκρός κόσμος ανέστη χθες (16 Σεπτεμβρίου), ο κόσμος των σκλάβων! Ηκούσατε το ολύμπιον και παντοδύναμον ΘΕΛΩ. Εμπρός! » Τα αδιαπραγμάτευτα αιτήματα (απαλλοτρίωση τσιφλικιών και διανομή στους καλλιεργητές) διαμορφώνονται σε συσκέψεις τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς.
Η ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ: Το 1910 ξεκινά με πρωτοφανή ένταση και δυναμισμό. Στις 20 Ιανουαρίου στην Καρδίτσα γίνεται το πιο μεγαλειώδες έως τότε συλλαλητήριο. Η αγροτιά οργανώνεται σ΄ ευρύτερη κλίμακα και αποφασίζεται η σύγκληση Πανθεσσαλικού Συνεδρίου. Η 7η Φεβρουαρίου μπορεί να θεωρηθεί ως η πιο μεγάλη μέρα προς την εξέγερση. Συγκροτούνται πάνδημα συλλαλητήρια σ΄ όλες τις πόλεις του θεσσαλικού κάμπου. Δημιουργείται αντιπροσωπευτική Πανθεσσαλική Επιτροπή Αγώνα. Τα μέλη της, απογοητευμένα από τις αοριστολογίες του αθηναϊκού κράτους, κλιμακώνουν τον αγροτικό αγώνα με τοπικά και πανθεσσαλικό συλλαλητήριο στη Λάρισα.
ΣΤΗΝ ΕΥΘΕΙΑ: Στις 27 Φεβρουαρίου οι αγρότες διαδηλώνουν δυναμικά στα Φάρσαλα, τον Τίρναβο, την Αγιά κι αλλού.
Η Καρδίτσα γνωρίζει τη μεγαλοπρεπέστερη συγκέντρωση (το πλήθος υπολογίζεται σε 8-12.000, ενώ πολλοί συμμετέχουν με τους γκράδες τους!) Στη σιδηροδρομική γραμμή, όπου έσπευσαν πλήθη, για να σταματήσουν το τρένο από τον Βόλο, σημειώνονται τα πρώτα βίαια επεισόδια. Εκεί πέφτει ο πρώτος νεκρός (πρόκειται για τον Χρ. Σάλτα από το Ανώγειο, που χτυπήθηκε από χωροφύλακα). Η συνέχεια έχει προδιαγραφεί: είτε θα προωθούνταν ο νόμος για τις απαλλοτριώσεις είτε θα επέρχονταν η σύγκρουση. Η κυβέρνηση Δραγούμη, δέσμια των μεγαλοτσιφλικάδων, ετοιμάστηκε για το δεύτερο, ενώ η σημαία του αγώνα μεταφερόταν από την Καρδίτσα στη Λάρισα για το πανθεσσαλικό συλλαλητήριο στις 6 Μαρτίου.
Η εξέγερση της 6 Μαρτίου ήταν το αποκορύφωμα των κινητοποιήσεων, που είχαν προηγηθεί. Δεν ήταν απλώς ένα ξέσπασμα, αλλά οργανωμένη κινητοποίηση. Οι αγρότες ήταν έτοιμοι να προσέλθουν στα συλλαλητήρια ένοπλοι. Αλλά οι επικεφαλής του κινήματος και οι δήμαρχοι της περιοχής επέβαλαν να μην είναι οπλισμένοι.
Κατά μήκος της γραμμής Βόλου-Λάρισας θα εξελιχθεί η πρώτη φάση της εξέγερσης. Το πρωινό τρένο εκείνου του Σαββάτου, που μεταφέρει στρατό και χωροφύλακες για την ενίσχυση των δυνάμεων στη Λάρισα, θα πραγματοποιήσει ένα δρομολόγιο θανάτου.
Οι κυβερνητικές εντολές ήταν να μη διακοπεί η σιδηροδρομική συγκοινωνία και να διατηρηθεί η τάξη «πάση θυσία» ( μαρτυρία του νομάρχη Λάρισας Π. Αργυρόπουλου, που εκτέλεσε και την εντολή).
Στον σταθμό του Κιλελέρ λίγες εκατοντάδες αγρότες θα επιχειρήσουν να επιβιβαστούν χωρίς εισιτήριο για να πάνε στο συλλαλητήριο της Λάρισας. Θα σημειωθούν τα πρώτα επεισόδια. Λίγο πιο κάτω, σε απόσταση 800 μέτρων, θα επαναληφθούν οι ίδιες σκηνές με περισσότερους αγρότες. Οι στρατιωτικές δυνάμεις θ΄ ανοίξουν πυρ και θα χυθεί το πρώτο αίμα (2 ή 4 νεκροί και 15 τραυματίες).
Καθώς το τρένο συνεχίζει την πορεία του στον σταθμό Τσουλάρ (Μελία), τα επεισόδια παίρνουν μεγαλύτερη έκταση. Αλλοι δύο αγρότες θα πέσουν νεκροί, ενώ άλλοι 15 θα τραυματισθούν.
Οταν οι διαδηλωτές στη Λάρισα πληροφορούνται τα γεγονότα στο Κιλελέρ και το Τσουλάρ αλλά την απαγόρευση εισόδου στην πόλη άλλων αγροτών από την πύλη Φαρσάλων, χιλιάδες θα σπεύσουν εκεί.
Τότε ακριβώς διαδραματίζεται η δεύτερη φάση της εξέγερσης. Ιππικό, στρατός και χωροφύλακες συγκρούονται με τους αγρότες, που αντιστέκονται άοπλοι, χρησιμοποιώντας πέτρες και ξύλα. Για δύο ώρες η ευρύτερη περιοχή, έως την κεντρική πλατεία της Λάρισας, φαντάζει σαν πεδίο μάχης. Τα θύματα θα ήταν πολλά, αλλά οι στρατιώτες απέφευγαν να χτυπήσουν στο «ψαχνό». Ετσι, ο απολογισμός ήταν δύο αγρότες νεκροί και αρκετοί τραυματίες.
Γύρω στις 3 μ.μ. οι Αρχές αναγκάστηκαν να επιτρέψουν, τελικά, τη συγκρότηση του συλλαλητηρίου στην πλατεία, με τον όρο να διεξαχθεί «εν άκρα τάξει» και χωρίς μαύρες σημαίες!
ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ - ΣΚΗΝΕΣ ΤΡΟΜΟΥ ΣΤΑ ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΑ:
Κατά μήκος της γραμμής Βόλου-Λάρισας θα εξελιχθεί η πρώτη φάση της εξέγερσης. Το πρωινό τρένο εκείνου του Σαββάτου, που μεταφέρει στρατό και χωροφύλακες για την ενίσχυση των δυνάμεων στη Λάρισα, θα πραγματοποιήσει ένα δρομολόγιο θανάτου.
Οι κυβερνητικές εντολές ήταν να μη διακοπεί η σιδηροδρομική συγκοινωνία και να διατηρηθεί η τάξη «πάση θυσία» ( μαρτυρία του νομάρχη Λάρισας Π. Αργυρόπουλου, που εκτέλεσε και την εντολή).
Στον σταθμό του Κιλελέρ λίγες εκατοντάδες αγρότες θα επιχειρήσουν να επιβιβαστούν χωρίς εισιτήριο για να πάνε στο συλλαλητήριο της Λάρισας. Θα σημειωθούν τα πρώτα επεισόδια. Λίγο πιο κάτω, σε απόσταση 800 μέτρων, θα επαναληφθούν οι ίδιες σκηνές με περισσότερους αγρότες. Οι στρατιωτικές δυνάμεις θ΄ ανοίξουν πυρ και θα χυθεί το πρώτο αίμα (2 ή 4 νεκροί και 15 τραυματίες).
Καθώς το τρένο συνεχίζει την πορεία του στον σταθμό Τσουλάρ (Μελία), τα επεισόδια παίρνουν μεγαλύτερη έκταση. Αλλοι δύο αγρότες θα πέσουν νεκροί, ενώ άλλοι 15 θα τραυματισθούν.
Οταν οι διαδηλωτές στη Λάρισα πληροφορούνται τα γεγονότα στο Κιλελέρ και το Τσουλάρ αλλά την απαγόρευση εισόδου στην πόλη άλλων αγροτών από την πύλη Φαρσάλων, χιλιάδες θα σπεύσουν εκεί.
Τότε ακριβώς διαδραματίζεται η δεύτερη φάση της εξέγερσης. Ιππικό, στρατός και χωροφύλακες συγκρούονται με τους αγρότες, που αντιστέκονται άοπλοι, χρησιμοποιώντας πέτρες και ξύλα. Για δύο ώρες η ευρύτερη περιοχή, έως την κεντρική πλατεία της Λάρισας, φαντάζει σαν πεδίο μάχης. Τα θύματα θα ήταν πολλά, αλλά οι στρατιώτες απέφευγαν να χτυπήσουν στο «ψαχνό». Ετσι, ο απολογισμός ήταν δύο αγρότες νεκροί και αρκετοί τραυματίες.
Γύρω στις 3 μ.μ. οι Αρχές αναγκάστηκαν να επιτρέψουν, τελικά, τη συγκρότηση του συλλαλητηρίου στην πλατεία, με τον όρο να διεξαχθεί «εν άκρα τάξει» και χωρίς μαύρες σημαίες!
ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ - ΣΚΗΝΕΣ ΤΡΟΜΟΥ ΣΤΑ ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΑ:
«Αι σφαίραι διασχίζουν τον αέραν...»!
Οι δύο πιο σημαντικές πηγές για την εξέγερση του Κιλελέρ είναι τα ρεπορτάζ των εφημερίδων «Θεσσαλία» και «Πανθεσσαλική». Από την πρώτη αντιγράφουμε αποσπάσματα για τα γεγονότα της ημέρας, αφού η επαφή με τις πηγές είναι ο καλύτερος τρόπος για την κατανόηση της ιστορίας:
«...Από 9ης π.μ. ήρξαντο οι χωρικοί προσερχόμενοι, συσσωματωμένοι εις μεγάλας ομάδας, πεζοί και έφιπποι, με ερυθράς και μαύρας σημαίας, μεταξύ των οποίων, κάπου-κάπου, διεκρίνετο και καμμιά γαλανόλευκος. Τα εθνικά μας χρώματα δεν είχον θέσιν, βεβαίως, εις την συνάθροισιν που την διείπεν η ερυθρά αγανάκτησις και η μαυρίλα της απελπισίας και της φρικώδους καταπτώσεως εις ην ευρίσκονται οι γεωργικοί πληθυσμοί.
Οι προσερχόμενοι διέσχιζον τας οδούς της πόλεως ζητωκραυγάζοντες υπέρ της απελευθερώσεως των και της απαλλοτριώσεως της Θεσσαλικής γης...
Ζητωκραυγάζοντες και επευφημούμενοι, προχωρούν εις την πλατείαν εν πλήρη τάξει...
Ενώ όμως μέχρι της στιγμής ταύτης άκρα ησυχία επεκράτει , απαισία διάδοσις ήλθε να ενσπείρει την κατάπληξιν του συγκεντρωθέντος κόσμου...»
Ο ρεπόρτερ αναφέρεται στο αιματοκύλισμα του Κιλελέρ και του Τσουλάρ, το οποίο περιγράφει αναλυτικά. Σε συνέχεια γράφει για το ιππικό, που εμπόδιζε τους αγρότες των Φαρσάλων να μπουν στη Λάρισα.
«Τότε όλος εκείνος ο όγκος ορμά, τρέχων εις την Πύλην των Φαρσάλων, όπως απελευθερώση τους χωρικούς και τους παραλάβη μαζί του... (Εκεί) ίλη ιππικού υπό τον Φ. Πηχεών, εμποδίζει με προτεταμένα και γεμισμένα όπλα τους εκ Νεμπεγλέρ (Nίκαια) χωρικούς να εισέλθουν, καίτοι ήσαν άοπλοι?
Πανδαιμόνιο.
Εν τω μεταξύ καταφθάνουν και οι εντός της πόλεως, οίτινες εκ των νώτων καταλαμβάνοντες τους ιππείς, ορμούν να διασπάσουν την γραμμήν. Επικρατεί πανδαιμόνιον. Ο διοικητής της ίλης διατάσσει τους ιππείς να ξιφουλκήσουν και να επελάσουν...Οι δύο πιο σημαντικές πηγές για την εξέγερση του Κιλελέρ είναι τα ρεπορτάζ των εφημερίδων «Θεσσαλία» και «Πανθεσσαλική». Από την πρώτη αντιγράφουμε αποσπάσματα για τα γεγονότα της ημέρας, αφού η επαφή με τις πηγές είναι ο καλύτερος τρόπος για την κατανόηση της ιστορίας:
«...Από 9ης π.μ. ήρξαντο οι χωρικοί προσερχόμενοι, συσσωματωμένοι εις μεγάλας ομάδας, πεζοί και έφιπποι, με ερυθράς και μαύρας σημαίας, μεταξύ των οποίων, κάπου-κάπου, διεκρίνετο και καμμιά γαλανόλευκος. Τα εθνικά μας χρώματα δεν είχον θέσιν, βεβαίως, εις την συνάθροισιν που την διείπεν η ερυθρά αγανάκτησις και η μαυρίλα της απελπισίας και της φρικώδους καταπτώσεως εις ην ευρίσκονται οι γεωργικοί πληθυσμοί.
Οι προσερχόμενοι διέσχιζον τας οδούς της πόλεως ζητωκραυγάζοντες υπέρ της απελευθερώσεως των και της απαλλοτριώσεως της Θεσσαλικής γης...
Ζητωκραυγάζοντες και επευφημούμενοι, προχωρούν εις την πλατείαν εν πλήρη τάξει...
Ενώ όμως μέχρι της στιγμής ταύτης άκρα ησυχία επεκράτει , απαισία διάδοσις ήλθε να ενσπείρει την κατάπληξιν του συγκεντρωθέντος κόσμου...»
Ο ρεπόρτερ αναφέρεται στο αιματοκύλισμα του Κιλελέρ και του Τσουλάρ, το οποίο περιγράφει αναλυτικά. Σε συνέχεια γράφει για το ιππικό, που εμπόδιζε τους αγρότες των Φαρσάλων να μπουν στη Λάρισα.
«Τότε όλος εκείνος ο όγκος ορμά, τρέχων εις την Πύλην των Φαρσάλων, όπως απελευθερώση τους χωρικούς και τους παραλάβη μαζί του... (Εκεί) ίλη ιππικού υπό τον Φ. Πηχεών, εμποδίζει με προτεταμένα και γεμισμένα όπλα τους εκ Νεμπεγλέρ (Nίκαια) χωρικούς να εισέλθουν, καίτοι ήσαν άοπλοι?
Πανδαιμόνιο.
Τι εγένετο την στιγμήν εκείνην είναι απερίγραπτον. Αι σφαίραι διασχίζουν τον αέρα, οι χωρικοί τρέχουν τήδε κακείσε (εδώ κι εκεί), αναζητούντες πέτρες και ξύλα δια να αμυνθούν. Τέλος, κατόπιν αγρίας πάλης, διασπάται η γραμμή των ιππέων και οι χωρικοί τελείως εξαγριωμένοι εισέρχονται εις την πόλιν, αφήσαντες επί του πεδίου της μάχης τον Α. Μπατάλαν και θανασίμως τραυματισθέντα άλλον ένα...»
Η μάχη δεν είχε, όμως, τελειώσει ακόμη. Καθώς οι αγρότες σπεύδουν προς την πλατεία για να ενωθούν με τους άλλους «το ιππικόν κάμνει νέα επέλασιν δια να τους εμποδίσει. Οι χωρικοί, εξαγριωθέντες πλέον, την υποδέχονται δια λιθοβολισμού.
Φωναί, κακόν, πανδαιμόνιον. Τη στιγμήν αυτήν τραυματίζονται πολλοί...
Οι χωρικοί προχωρούν... αλαλάζοντες, θραύουν υαλοπίνακας και εισορμούν εις την πλατείαν Θέμιδος, ζητωκραυγάζοντες υπέρ της ελευθερίας και του δικαίου των. Το ιππικόν επελαύνει πάλιν κατά του αόπλου λαού και προσπαθεί να το διαλύση, αλλά ούτος δια πυκνού λιθοβολισμού, αμύνεται σθεναρά. Γενικός αναβρασμός και έξαψις επικρατεί. Η πόλις στρατοκρατείται και διατελεί εν τρομοκρατία. Τα καταστήματα όλα είμαι κλειστά, οι δε πλείστοι των κατοίκων έσπευσαν να κλεισθούν εις τας οικίας των...»
Οι νεκροί και οι τραυματίες στις μάχες.
Η επίσημη εκδοχή.
Ο αριθμός των νεκρών στην εξέγερση δεν είναι γνωστός. Αλλωστε καμιά έρευνα ποτέ δεν έγινε. Ο πρωθυπουργός Στέφανος Δραγούμης μετά το αιματοκύλισμα έκανε λόγο στη Βουλή για 5 νεκρούς. Η εφημερίδα «Πατρίς» με φιλοτσιφλικάδικες διαθέσεις γράφει για 8.
Τραγικός απολογισμός.
Τραγικός απολογισμός.
Από τις περιγραφές όσων πήραν μέρος στους τέσσερις τόπους όπου χύθηκε αίμα (Κιλελέρ, Τσουλάρ, Πύλη Φαρσάλων και Λάρισα) προκύπτει ότι οι νεκροί, με τον θάνατο αργότερα τραυματιών, ήταν 12 -ίσως περισσότεροι και από 18, ενώ οι τραυματίες ξεπερνούσαν τους 50.
Τα γνωστά ονόματα.
Τα γνωστά ονόματα.
Τα ονόματα των νεκρών αγροτών της εξέγερσης σπανίως αναφέρονται. Τα γνωστά και διασταυρωμένα είναι μόλις τέσσερα (Αντώνης Δημητρίου και Στέφανος Ακριβούσης ή Ευαγγέλου στο Κιλελέρ, Αθανάσιος Μπουκουβάλας ή Σαρτζελαριώτης στο Τσουλάρ και Αποστόλης Μπατάλας στην Πύλη Φαρσάλων).
Το συλλαλητήριο της Λάρισας.
Μετά το αιματοκύλισμα στο Κιλελέρ, το Τσουλάρ, την Πύλη Φαρσάλων και την πόλη της Λάρισας οι αγρότες πραγματοποίησαν ειρηνικά το συλλαλητήριο τους στην πλατεία Θέμιδος. Με ψήφισμα που ενέκριναν και έστειλαν στη Βουλή και την κυβέρνηση ζητούσαν: 1) την άμεση ψήφιση νόμου για την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών και τη διανομή τους, 2) την οικονομική ενίσχυση του Γεωργικού Ταμείου μέσω του οποίου θα γινόταν η εξαγορά των τσιφλικιών, 3) εκφράζανε βαθιά θλίψη και οδύνη για την «άδικον επίθεσιν κατά του φιλησύχου και νομοταγούς λαού», θύματα της οποίας «υπήρξαν άοπλοι και αθώοι λευκοί σκλάβοι της Θεσσαλίας».
Πανελλήνια αλληλεγγύη.
Κίνημα συμπαράστασης και αλληλεγγύης υψώθηκε σ΄ όλη τη χώρα μετά το αιματοκύλισμα των αγροτών. Μεγάλο εργατοϋπαλληλικό συλλαλητήριο συγκροτήθηκε την επομένη στον Βόλο, ενώ οργισμένες συγκεντρώσεις αγροτών έγιναν σε πολλά χωριά. Ο «πρωθυπουργός του αίματος», όπως χαρακτηρίστηκε τότε ο Στ. Δραγούμης, η κυβέρνηση και ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος προσπάθησαν με τρομοκρατία και διώξεις να σταματήσουν τη συνέχιση των αγροτικών αγώνων. Παράλληλα συγκρότησαν επιτροπή για «μελέτη του αγροτικού». Οι ηγέτες του αγροτικού κινήματος κινήθηκαν προς κατευνασμό των πνευμάτων. Αλλά πολύ γρήγορα θα ξεκινήσει νέος κύκλος αγώνων...
Τα «Μικρά» Κιλελέρ μετά τη μεγάλη εξέγερση !
Το συλλαλητήριο της Λάρισας.
Μετά το αιματοκύλισμα στο Κιλελέρ, το Τσουλάρ, την Πύλη Φαρσάλων και την πόλη της Λάρισας οι αγρότες πραγματοποίησαν ειρηνικά το συλλαλητήριο τους στην πλατεία Θέμιδος. Με ψήφισμα που ενέκριναν και έστειλαν στη Βουλή και την κυβέρνηση ζητούσαν: 1) την άμεση ψήφιση νόμου για την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών και τη διανομή τους, 2) την οικονομική ενίσχυση του Γεωργικού Ταμείου μέσω του οποίου θα γινόταν η εξαγορά των τσιφλικιών, 3) εκφράζανε βαθιά θλίψη και οδύνη για την «άδικον επίθεσιν κατά του φιλησύχου και νομοταγούς λαού», θύματα της οποίας «υπήρξαν άοπλοι και αθώοι λευκοί σκλάβοι της Θεσσαλίας».
Πανελλήνια αλληλεγγύη.
Κίνημα συμπαράστασης και αλληλεγγύης υψώθηκε σ΄ όλη τη χώρα μετά το αιματοκύλισμα των αγροτών. Μεγάλο εργατοϋπαλληλικό συλλαλητήριο συγκροτήθηκε την επομένη στον Βόλο, ενώ οργισμένες συγκεντρώσεις αγροτών έγιναν σε πολλά χωριά. Ο «πρωθυπουργός του αίματος», όπως χαρακτηρίστηκε τότε ο Στ. Δραγούμης, η κυβέρνηση και ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος προσπάθησαν με τρομοκρατία και διώξεις να σταματήσουν τη συνέχιση των αγροτικών αγώνων. Παράλληλα συγκρότησαν επιτροπή για «μελέτη του αγροτικού». Οι ηγέτες του αγροτικού κινήματος κινήθηκαν προς κατευνασμό των πνευμάτων. Αλλά πολύ γρήγορα θα ξεκινήσει νέος κύκλος αγώνων...
Τα «Μικρά» Κιλελέρ μετά τη μεγάλη εξέγερση !
Εκείνο το πραγματικά μεγάλο Σάββατο της 6ης Μαρτίου 1910, σημάδεψε ανεξίτηλα την αγροτική Ελλάδα. Κι όχι μόνο. Η προειδοποίηση ή και απειλή για «νέο Κιλελέρ», από τότε έως σήμερα, έρχεται και ξανάρχεται, σε κάθε κρίσιμη καμπή.
Τα γεγονότα στο Κιλελέρ, το Τσουλάρ (Μελία) και τη Λάρισα, όπως συνήθως γράφεται, δεν είχαν συνέχεια. Η εξέγερση εμφανίζεται σαν ξέσπασμα και περίπου αυθόρμητη με τέλος το συλλαλητήριο της Λάρισας το απόγευμα της ίδιας μέρας. Αυτό δεν είναι ακριβές.
Βεβαίως, άμεση συνέχεια, σε μεγάλη και πανθεσσαλική κλίμακα, δεν υπήρξε. Αλλά η οργή και η αγανάκτηση ξεχείλιζαν στις περιοχές των κολίγων τις αμέσως επόμενες μέρες. Δεν ήταν μόνο οι συγκεντρώσεις στη μνήμη των θυμάτων, που έγιναν σε πολλά χωριά, ούτε η παλλαϊκή συγκέντρωση στις 8 Μαρτίου στον Βόλο.
Ιδού πώς απέδιδε την κατάσταση η εφημερίδα «Αναγέννησις» των Τρικάλων, αντίθετη με την εξέγερση: «Αι πανταχόθεν καταφθάνουσαι ειδήσεις παρουσιάζουν την θεσσαλικήν πεδιάδα ως ηφαίστειον έτοιμο να εκραγή...».
Ενας από τους Θεσσαλούς βουλευτές περιέγραφε παρόμοια την κατάσταση στη Βουλή τη μεθεπομένη: «Οι ιδιοκτήται, οι επιστάται και οι αγροφύλακες εγκατέλειψαν τα χωρία των τα οποία περιήλθον εις χείρας των χωρικών. Ουδέν άροτρον εργάζεται σήμερον. Τα ορόσημα αφηρέθησαν...».
Στις αναμνήσεις του ο Π. Αργυρόπουλος (νομάρχης της Λάρισας κατά το αιματοκύλισμα) είναι κι αυτός αποκαλυπτικός με τον τρόπο του. Γράφει ότι την επόμενη μέρα, που ήταν προγραμματισμένο συλλαλητήριο στα Φάρσαλα, «είχε συγκεντρωθεί μια διλοχία, οι δε διαδηλωτές μόλις ανήρχοντο εις 259 άτομα. Εξ άλλου είχε διαδοθή ότι αυτήν την ημέραν θα εγένετο επίθεσις εις τα Ορφανά επί της σιδηροδρομικής γραμμής Λαρίσης - Φαρσάλων... Εδωσα προσωπικώς ρητήν διαταγήν εις τον επικεφαλής του αποσπάσματος, που επεβιβάζετο εις το τραίνον προς ασφάλειαν του συρμού, να κάμη χρήσιν των όπλων εάν το απαιτούσαν αι περιστάσεις...».
Τα «επαναστατικά κέντρα» μετά το Κιλελέρ στρατοκρατούνταν. Παρ' όλα αυτά σημειώνονται σποραδικές πυρπολήσεις σε «κονάκια» τσιφλικάδων, καταστροφές τηλεγραφικών γραμμών, κυκλοφορούν φήμες για βιαιοπραγίες σε βάρος επιστατών, ένοπλα αγροτικά κινήματα κ.λπ.
Διώξεις.
Βεβαίως, άμεση συνέχεια, σε μεγάλη και πανθεσσαλική κλίμακα, δεν υπήρξε. Αλλά η οργή και η αγανάκτηση ξεχείλιζαν στις περιοχές των κολίγων τις αμέσως επόμενες μέρες. Δεν ήταν μόνο οι συγκεντρώσεις στη μνήμη των θυμάτων, που έγιναν σε πολλά χωριά, ούτε η παλλαϊκή συγκέντρωση στις 8 Μαρτίου στον Βόλο.
Ιδού πώς απέδιδε την κατάσταση η εφημερίδα «Αναγέννησις» των Τρικάλων, αντίθετη με την εξέγερση: «Αι πανταχόθεν καταφθάνουσαι ειδήσεις παρουσιάζουν την θεσσαλικήν πεδιάδα ως ηφαίστειον έτοιμο να εκραγή...».
Ενας από τους Θεσσαλούς βουλευτές περιέγραφε παρόμοια την κατάσταση στη Βουλή τη μεθεπομένη: «Οι ιδιοκτήται, οι επιστάται και οι αγροφύλακες εγκατέλειψαν τα χωρία των τα οποία περιήλθον εις χείρας των χωρικών. Ουδέν άροτρον εργάζεται σήμερον. Τα ορόσημα αφηρέθησαν...».
Στις αναμνήσεις του ο Π. Αργυρόπουλος (νομάρχης της Λάρισας κατά το αιματοκύλισμα) είναι κι αυτός αποκαλυπτικός με τον τρόπο του. Γράφει ότι την επόμενη μέρα, που ήταν προγραμματισμένο συλλαλητήριο στα Φάρσαλα, «είχε συγκεντρωθεί μια διλοχία, οι δε διαδηλωτές μόλις ανήρχοντο εις 259 άτομα. Εξ άλλου είχε διαδοθή ότι αυτήν την ημέραν θα εγένετο επίθεσις εις τα Ορφανά επί της σιδηροδρομικής γραμμής Λαρίσης - Φαρσάλων... Εδωσα προσωπικώς ρητήν διαταγήν εις τον επικεφαλής του αποσπάσματος, που επεβιβάζετο εις το τραίνον προς ασφάλειαν του συρμού, να κάμη χρήσιν των όπλων εάν το απαιτούσαν αι περιστάσεις...».
Τα «επαναστατικά κέντρα» μετά το Κιλελέρ στρατοκρατούνταν. Παρ' όλα αυτά σημειώνονται σποραδικές πυρπολήσεις σε «κονάκια» τσιφλικάδων, καταστροφές τηλεγραφικών γραμμών, κυκλοφορούν φήμες για βιαιοπραγίες σε βάρος επιστατών, ένοπλα αγροτικά κινήματα κ.λπ.
Διώξεις.
Παραλλήλως, η κυβέρνηση Δραγούμη, έχοντας τη σύμφωνη γνώμη του Στρατιωτικού Συνδέσμου, που ουσιαστικά ασκούσε την εξουσία, αλλά και των βασικών κομμάτων της αντιπολίτευσης, εξαπέλυσε μαζικές διώξεις.
Η καθηγήτρια Καίτη Αρώνη-Τσίχλη, που έχει ασχοληθεί με το αγροτικό ζήτημα, σημειώνει: «Λόγω των συνεχιζόμενων αθρόων συλλήψεων, όπου οι χωροφύλακες συλλαμβάνανε κρυμμένους χωρικούς σε σπίτια, στάβλους, αχυρώνες και όπου αλλού, οι ηγέτες του αγροτικού κινήματος είχαν επιδοθεί σε μια προσπάθεια κατευνασμού...».
Προς την ίδια κατεύθυνση βοήθησαν, άλλωστε, και οι καταρρακτώδεις βροχές που έπεφταν επί τριήμερο.
Αλλά ακόμη έναν μήνα μετά το αιματοκύλισμα, ο μεγαλοτσιφλικάς Χρηστάκης Ζωγράφος τηλεγραφούσε στην κυβέρνηση:
«Πληροφορούμαι... ότι πρόκειται να ανακληθώσιν τα εν Θεσσαλία (στρατιωτικά) αποσπάσματα... Πιστεύω, μόλις ληφθεί μέτρον τοιούτον, θα έχωμεν κρούσματα αναρχίας τα οποία δυσκόλως θα δυνηθή και πάλιν να καταστείλη η πολιτεία. Ενεκα τούτου παρακαλώ να αναβληθή κ.λπ. κ.λπ.»
Για το αιματοκύλισμα απαγγέλθηκαν κατηγορίες, πολλοί συνελήφθησαν και προφυλακίστηκαν. Τελικά, σε δύο δίκες (Ιούνιος 1910) παραπέμφθηκαν πάνω από 60 και ανάμεσά τους οι περισσότεροι ηγέτες των αγροτών.
Παρά τις λυσσώδεις προσπάθειες των διωκτικών αρχών οι ένορκοι δύο Κακουργιοδικείων (Χαλκίδα, Λαμία) αθώωσαν τους κατηγορούμενους.
«Μυστικά» μνημόσυνα υπέρ των πεσόντων...
Η καθηγήτρια Καίτη Αρώνη-Τσίχλη, που έχει ασχοληθεί με το αγροτικό ζήτημα, σημειώνει: «Λόγω των συνεχιζόμενων αθρόων συλλήψεων, όπου οι χωροφύλακες συλλαμβάνανε κρυμμένους χωρικούς σε σπίτια, στάβλους, αχυρώνες και όπου αλλού, οι ηγέτες του αγροτικού κινήματος είχαν επιδοθεί σε μια προσπάθεια κατευνασμού...».
Προς την ίδια κατεύθυνση βοήθησαν, άλλωστε, και οι καταρρακτώδεις βροχές που έπεφταν επί τριήμερο.
Αλλά ακόμη έναν μήνα μετά το αιματοκύλισμα, ο μεγαλοτσιφλικάς Χρηστάκης Ζωγράφος τηλεγραφούσε στην κυβέρνηση:
«Πληροφορούμαι... ότι πρόκειται να ανακληθώσιν τα εν Θεσσαλία (στρατιωτικά) αποσπάσματα... Πιστεύω, μόλις ληφθεί μέτρον τοιούτον, θα έχωμεν κρούσματα αναρχίας τα οποία δυσκόλως θα δυνηθή και πάλιν να καταστείλη η πολιτεία. Ενεκα τούτου παρακαλώ να αναβληθή κ.λπ. κ.λπ.»
Για το αιματοκύλισμα απαγγέλθηκαν κατηγορίες, πολλοί συνελήφθησαν και προφυλακίστηκαν. Τελικά, σε δύο δίκες (Ιούνιος 1910) παραπέμφθηκαν πάνω από 60 και ανάμεσά τους οι περισσότεροι ηγέτες των αγροτών.
Παρά τις λυσσώδεις προσπάθειες των διωκτικών αρχών οι ένορκοι δύο Κακουργιοδικείων (Χαλκίδα, Λαμία) αθώωσαν τους κατηγορούμενους.
«Μυστικά» μνημόσυνα υπέρ των πεσόντων...
Πολιτική διαμαρτυρία κατά της πολιτείας!
Το Κιλελέρ αμέσως μετά το αιματοκύλισμα γίνεται λάβαρο των ακτημόνων. Αχνιζε ακόμη το αίμα των θυμάτων, όταν άρχισε να γράφεται η αρχή του θρύλου, που θα το περιβάλλει από τότε.
Τέλη Μαρτίου 1910, μια μυστική-παράνομη συνέλευση αγροτών της Καρδίτσας «απεφάσισε να τελεσθή εν Κουρτεσίω (χωριό της περιοχής) την Μεγάλην Πέμπτην (15 Απριλίου) μνημόσυνον υπέρ των πεσόντων...».
Ο φλογερός ομιλητής, σ΄ εκείνη την πρώτη εκδήλωση μνήμης, ήταν προφητικός: «Το Κιλελέρ και η Καρδίτσα θα μείνουν ιστορικοί σταθμοί για τον τόπο μας. Κάτι σαν τη Βηθλεέμ της Ιουδαίας. Η αγροτιά με τα βασανισμένα κορμιά των δουλευτάδων της, των άκακων και ειρηνικών φτωχών παιδιών της έστησε τον απροσμέτρητο τύμβο, πανύψυλο μαυσωλείο της ελευθερίας των σκλάβων χωρικών...».
Από τον επόμενο χρόνο η σημαία του Κιλελέρ θα κυματίζει. Θα υψωθεί για πρώτη φορά στις 7 Μαρτίου 1911. Σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής, ό,τι έγινε εκείνη τη μέρα στον «ερημικό σταθμό του Κιλελέρ είναι αδύνατον να περιγραφεί. Από πολλών ετών ωνειροπωλείτο η αφύπνισις του Θεσσαλού αγρότου και η αποτίναξις της βαρβάρου δουλοπαροικίας». Σήμερα προσθέτει, το όνειρο, που θεωρούνταν απραγματοποίητο από τους περισσότερους, συντελείται.
«Υπερδισχίλιοι αγρόται συν γυναιξί και τέκνοις, συνεχίζουν τα ρεπορτάζ, καθηγίασαν την έναρξιν της χειραφετήσεως του Θεσσαλού αγρότου. Δεν ήταν ένα τυπικό μνημόσυνο «υπέρ αναπαύσεως των ψυχών» όσων δολοφονήθηκαν. «Ελαβε χαρακτήρα πολιτικής διαμαρτυρίας κατά της πολιτείας», που ανέχεται τον 20ό αιώνα δούλους!
Ιδρυση συλλόγων.
Το Κιλελέρ αμέσως μετά το αιματοκύλισμα γίνεται λάβαρο των ακτημόνων. Αχνιζε ακόμη το αίμα των θυμάτων, όταν άρχισε να γράφεται η αρχή του θρύλου, που θα το περιβάλλει από τότε.
Τέλη Μαρτίου 1910, μια μυστική-παράνομη συνέλευση αγροτών της Καρδίτσας «απεφάσισε να τελεσθή εν Κουρτεσίω (χωριό της περιοχής) την Μεγάλην Πέμπτην (15 Απριλίου) μνημόσυνον υπέρ των πεσόντων...».
Ο φλογερός ομιλητής, σ΄ εκείνη την πρώτη εκδήλωση μνήμης, ήταν προφητικός: «Το Κιλελέρ και η Καρδίτσα θα μείνουν ιστορικοί σταθμοί για τον τόπο μας. Κάτι σαν τη Βηθλεέμ της Ιουδαίας. Η αγροτιά με τα βασανισμένα κορμιά των δουλευτάδων της, των άκακων και ειρηνικών φτωχών παιδιών της έστησε τον απροσμέτρητο τύμβο, πανύψυλο μαυσωλείο της ελευθερίας των σκλάβων χωρικών...».
Από τον επόμενο χρόνο η σημαία του Κιλελέρ θα κυματίζει. Θα υψωθεί για πρώτη φορά στις 7 Μαρτίου 1911. Σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής, ό,τι έγινε εκείνη τη μέρα στον «ερημικό σταθμό του Κιλελέρ είναι αδύνατον να περιγραφεί. Από πολλών ετών ωνειροπωλείτο η αφύπνισις του Θεσσαλού αγρότου και η αποτίναξις της βαρβάρου δουλοπαροικίας». Σήμερα προσθέτει, το όνειρο, που θεωρούνταν απραγματοποίητο από τους περισσότερους, συντελείται.
«Υπερδισχίλιοι αγρόται συν γυναιξί και τέκνοις, συνεχίζουν τα ρεπορτάζ, καθηγίασαν την έναρξιν της χειραφετήσεως του Θεσσαλού αγρότου. Δεν ήταν ένα τυπικό μνημόσυνο «υπέρ αναπαύσεως των ψυχών» όσων δολοφονήθηκαν. «Ελαβε χαρακτήρα πολιτικής διαμαρτυρίας κατά της πολιτείας», που ανέχεται τον 20ό αιώνα δούλους!
Ιδρυση συλλόγων.
Το μήνυμα που στάλθηκε, ότι οι αγρότες ήταν ανάγκη να ιδρύσουν παντού γεωργικούς συλλόγους, «διότι οι μικροί και οι αδύνατοι μόνον διά της οργανώσεως επιτυγχάνουν».
Τότε αποφασίστηκε ν' ανεγερθεί «στήλη εις τους πεσόντας και έρανοι προς συνδρομήν και περίθαλψιν των οικογενειών τους».
Τα χρόνια των πολέμων και οι ανώμαλες καταστάσεις, που ακολούθησαν, δεν επέτρεψαν να καθιερωθεί μια πανθεσσαλική και πανελλήνια επέτειος για την εξέγερση. Αν και συνήθως τοπικά οι αγρότες τιμούσαν το «Μεσολόγγι των κολλίγων» του Θεσσαλικού Κάμπου.
Στα μετεμφυλιακά και προδικτατορικά χρόνια, αναλόγως των συγκυριών και της «στάθμης» του αγροτικού κινήματος η επέτειος του Κιλελέρ διατηρούσε την τοπική ακτινοβολία της. Παρά τις προσπάθειες να διαγραφεί η μνήμη του, όπως αυτές συμπυκνώνονται στη μετονομασία του χωριού από... το κακόηχο τουρκικό Κιλελέρ στο ελληνοπρεπές Κυψέλη (η ονομασία θα επανέλθει τα μεταδικτατορικά χρόνια).
Είναι χαρακτηριστικό ότι λόγος ουσιαστικός για το μνημείο των πεσόντων θα ξαναγίνει ύστερα από 45 ολόκληρα χρόνια! Στις εκδηλώσεις του 1956 θα αποφασισθεί η ανέγερση απέριττου μνημείου. Ακόμη και γι' αυτό χρειάστηκαν αγώνες. Οπως ακόμη απαιτούνται για τη λειτουργία, επιτέλους, ενός μουσείου, που ακόμη εκκρεμεί σήμερα.
Τα μεταπολιτευτικά χρόνια η επέτειος του Κιλελέρ θα αποτελεί ένα από τα κορυφαία γεγονότα των αγώνων για να «φύγει η Δεξιά», ενώ επί των πρώτων κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ θα γίνει και «θεσμική» γιορτή...
Οι δίκες στη Λαμία και τη Χαλκίδα.
Τότε αποφασίστηκε ν' ανεγερθεί «στήλη εις τους πεσόντας και έρανοι προς συνδρομήν και περίθαλψιν των οικογενειών τους».
Τα χρόνια των πολέμων και οι ανώμαλες καταστάσεις, που ακολούθησαν, δεν επέτρεψαν να καθιερωθεί μια πανθεσσαλική και πανελλήνια επέτειος για την εξέγερση. Αν και συνήθως τοπικά οι αγρότες τιμούσαν το «Μεσολόγγι των κολλίγων» του Θεσσαλικού Κάμπου.
Στα μετεμφυλιακά και προδικτατορικά χρόνια, αναλόγως των συγκυριών και της «στάθμης» του αγροτικού κινήματος η επέτειος του Κιλελέρ διατηρούσε την τοπική ακτινοβολία της. Παρά τις προσπάθειες να διαγραφεί η μνήμη του, όπως αυτές συμπυκνώνονται στη μετονομασία του χωριού από... το κακόηχο τουρκικό Κιλελέρ στο ελληνοπρεπές Κυψέλη (η ονομασία θα επανέλθει τα μεταδικτατορικά χρόνια).
Είναι χαρακτηριστικό ότι λόγος ουσιαστικός για το μνημείο των πεσόντων θα ξαναγίνει ύστερα από 45 ολόκληρα χρόνια! Στις εκδηλώσεις του 1956 θα αποφασισθεί η ανέγερση απέριττου μνημείου. Ακόμη και γι' αυτό χρειάστηκαν αγώνες. Οπως ακόμη απαιτούνται για τη λειτουργία, επιτέλους, ενός μουσείου, που ακόμη εκκρεμεί σήμερα.
Τα μεταπολιτευτικά χρόνια η επέτειος του Κιλελέρ θα αποτελεί ένα από τα κορυφαία γεγονότα των αγώνων για να «φύγει η Δεξιά», ενώ επί των πρώτων κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ θα γίνει και «θεσμική» γιορτή...
Οι δίκες στη Λαμία και τη Χαλκίδα.
Η πιο γνωστή πτυχή της μετα-Κιλελέρ εποχής είναι οι δύο μεγάλες δίκες που έγιναν στα Κακουργιοδικεία της Χαλκίδας και της Λαμίας. Η διαδικασία προκάλεσε το πανελλήνιο ενδιαφέρον και για ημέρες απασχολούσε τον Τύπο. Ακόμη αγγλικές, γερμανικές και ιταλικές εφημερίδες ασχολήθηκαν με αυτές. Παραπέμφθηκαν, τελικά, ως πρωταίτιοι 37 για τα συλλαλητήρια στην Καρδίτσα (δίκη Χαλκίδας) και 25 για τις συμπλοκές σε Κιλελέρ - Τσουλάρ και Λάρισα (δίκη Λαμίας).
Οι δύο δίκες άρχισαν και τελείωσαν ταυτόχρονα (19-23 Ιουνίου 1910). Οι ένορκοι αθώωσαν πανηγυρικά όλους τους κατηγορούμενους, διερμηνεύοντας το κοινό περί δικαίου αίσθημα.
Οι εισαγγελικές αγορεύσεις (και οι δύο κατήγοροι ζήτησαν την ενοχή των κατηγορουμένων) εκφράζουν εύγλωττα τις δύο βασικές αντιθέσεις που διατρέχουν τις αντιλήψεις στους κόλπους της εξουσίας και εξηγούν, έως έναν βαθμό, την πορεία του ζητήματος των απαλλοτριώσεων των τσιφλικιών:
«Δικαία η εξέγερσις των Θεσσαλών, αλλά διαφωνώ ως προς τον χρόνον και τον τρόπον», υποστήριξε ο εισαγγελέας στη Λαμία. Ο στρατός πυροβολώντας «ενήργησε καλώς, διότι προσεκλήθη να προστατέψει την έννομον τάξιν».
«Ο Θεσσαλός διατελεί εις αρχέγονον κατάστασιν. Παρασύρεται ευκόλως. Θορυβώδες συλλαλητήριον Θεσσαλών σημαίνει απόλυσιν πέντε χιλιάδων άρκτων», είπε ο «πολιτισμένος» εισαγγελέας της Χαλκίδας. Πεισμένος ότι «ετελέσθη το έγκλημα της στάσεως» ζήτησε την τιμωρία των κατηγορουμένων, διότι «εάν αθωωθούν θα αδικηθή η Πατρίς»!
Δύο μήνες αργότερα αρκετές από τις «αρκούδες» θα εκλεγούν βουλευτές (ο Γεωργικός Συνδυασμός των Θεσσαλών θα κατακτήσει 46 έδρες στη Βουλή). Αρκετοί από αυτούς θα δώσουν αργότερα τη μάχη στην αναθεωρητική Βουλή (1911 επί κυβέρνησης Βενιζέλου), ώστε στο Σύνταγμα να περιληφθεί η μαγική φράση ότι για «δημοσία ωφέλεια» και τα τσιφλίκια είναι, πια, απαλλοτριώσιμα.
Ο ιστορικός Γ. Κορδάτος, που πρώτος ασχολήθηκε με το Κιλελέρ, θα εκτιμά, κάνοντας τον απολογισμό της εξέγερσης, ότι «η αγροτική μεταρρύθμιση δεν ήταν δώρο στους αγρότες από το Κόμμα των Φιλελευθέρων, όπως γράφουν και λένε. Δεν επιβλήθηκε εκ των άνω, αλλά εκ των κάτω».
Η αναγκαστική απαλλοτρίωση άργησε 13 χρόνια.
Οι δύο δίκες άρχισαν και τελείωσαν ταυτόχρονα (19-23 Ιουνίου 1910). Οι ένορκοι αθώωσαν πανηγυρικά όλους τους κατηγορούμενους, διερμηνεύοντας το κοινό περί δικαίου αίσθημα.
Οι εισαγγελικές αγορεύσεις (και οι δύο κατήγοροι ζήτησαν την ενοχή των κατηγορουμένων) εκφράζουν εύγλωττα τις δύο βασικές αντιθέσεις που διατρέχουν τις αντιλήψεις στους κόλπους της εξουσίας και εξηγούν, έως έναν βαθμό, την πορεία του ζητήματος των απαλλοτριώσεων των τσιφλικιών:
«Δικαία η εξέγερσις των Θεσσαλών, αλλά διαφωνώ ως προς τον χρόνον και τον τρόπον», υποστήριξε ο εισαγγελέας στη Λαμία. Ο στρατός πυροβολώντας «ενήργησε καλώς, διότι προσεκλήθη να προστατέψει την έννομον τάξιν».
«Ο Θεσσαλός διατελεί εις αρχέγονον κατάστασιν. Παρασύρεται ευκόλως. Θορυβώδες συλλαλητήριον Θεσσαλών σημαίνει απόλυσιν πέντε χιλιάδων άρκτων», είπε ο «πολιτισμένος» εισαγγελέας της Χαλκίδας. Πεισμένος ότι «ετελέσθη το έγκλημα της στάσεως» ζήτησε την τιμωρία των κατηγορουμένων, διότι «εάν αθωωθούν θα αδικηθή η Πατρίς»!
Δύο μήνες αργότερα αρκετές από τις «αρκούδες» θα εκλεγούν βουλευτές (ο Γεωργικός Συνδυασμός των Θεσσαλών θα κατακτήσει 46 έδρες στη Βουλή). Αρκετοί από αυτούς θα δώσουν αργότερα τη μάχη στην αναθεωρητική Βουλή (1911 επί κυβέρνησης Βενιζέλου), ώστε στο Σύνταγμα να περιληφθεί η μαγική φράση ότι για «δημοσία ωφέλεια» και τα τσιφλίκια είναι, πια, απαλλοτριώσιμα.
Ο ιστορικός Γ. Κορδάτος, που πρώτος ασχολήθηκε με το Κιλελέρ, θα εκτιμά, κάνοντας τον απολογισμό της εξέγερσης, ότι «η αγροτική μεταρρύθμιση δεν ήταν δώρο στους αγρότες από το Κόμμα των Φιλελευθέρων, όπως γράφουν και λένε. Δεν επιβλήθηκε εκ των άνω, αλλά εκ των κάτω».
Η αναγκαστική απαλλοτρίωση άργησε 13 χρόνια.
Στην ιδιόμορφη Βουλή του 1910, παρά τις δριμύτατες καταγγελίες των Θεσσαλών βουλευτών, η ευθύνη για τα επεισόδια αποδόθηκε στους ακτήμονες καλλιεργητές. Για το «θεαθήναι» συγκροτήθηκε και μία επιτροπή για να(?) μελετήσει το ζήτημα της απαλλοτρίωσης των τσιφλικιών.
Το πρώτο βήμα.
Το πρώτο βήμα.
Μετά την αναθεώρηση του Συντάγματος το 1911 και τη δυνατότητα πλέον απαλλοτρίωσης των τσιφλικιών για «δημοσία ωφέλεια», το πρώτο δειλό βήμα για την απαλλοτρίωση θα γίνει το 1915 (απαγόρευση έξωσης κολίγων) και το δεύτερο το 1917 (δυνατότητα απαλλοτρίωσης για μεγάλα τσιφλίκια).
Η τελική λύση.
Η τελική λύση.
Η λύση της απαλλοτρίωσης θα δοθεί τελικά το 1923 από την «επαναστατική κυβέρνηση» Πλαστήρα. Τότε δημοσιεύτηκε διάταγμα περί καθολικής απαλλοτριώσεως, το οποίο αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία στηρίχτηκε η έκδοση σειράς νόμων που ψηφίστηκαν αργότερα για να γίνουν οι απαλλοτριώσεις.
Παλλαϊκός χαρακτήρας.
Παλλαϊκός χαρακτήρας.
Ο πιο σημαντικός γιορτασμός του Κιλελέρ τα προδικτατορικά χρόνια θα γίνει το 1966. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης έδωσαν πανδημοκρατικό χαρακτήρα στις εκδηλώσεις, που διοργάνωσαν οι αγροτικοί φορείς της περιοχής. Δεκάδες χιλιάδες πολίτες (10.000-15.000 κατά την κυβέρνηση, υπερδιπλάσιοι κατά τις εφημερίδες) απαίτησαν, μαζί με την ικανοποίηση των αγροτικών αιτημάτων, δημοκρατικές λύσεις για τα αδιέξοδα στα οποία είχε οδηγήσει τη χώρα το συντηρητικό μπλοκ εξουσίας. Η ηγεσία της αντιπολίτευσης (Ενωση Κέντρου, ΕΔΑ) ήταν παρούσα, ενώ η κυβέρνηση των αποστατών, υπό τον Στεφανόπουλο, απούσα.
Η καθιέρωση της επετείου.
Η καθιέρωση της επετείου.
Ο γιορτασμός της επετείου θα καθιερωθεί στα μέσα της δεκαετίας του 1950. Σταθμός της περιόδου αποτελεί η 50ή επέτειος της εξέγερσης. Ο γιορτασμός διοργανώνεται το 1960 από την Ενωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Λάρισας-Τιρνάβου-Αγιάς. Εκείνη τη χρονιά θα σημειωθεί και μία κωμικοτραγική απόπειρα πολιτικής εκμετάλλευσης από την ΕΡΕ. Ο Κ. Καραμανλής θα επιχειρηθεί να εμφανισθεί ως συνεχιστής «των αγωνιστών του Κιλερέρ»! Εμποδίζονταν , όμως, απ' όσους τον... συκοφαντούσαν και δημαγωγούσαν για το έργο της κυβέρνησης! Το ίδιο «έργο», που σε λίγο θα... ολοκλήρωνε, ως πολιτικός μεγαλοτσιφλικάς, με τις εκλογές βίας και νοθείας...
Τ. Κατσιμάρδος.
Τ. Κατσιμάρδος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου