Με όπλο τις λέξεις...

«Για να σιωπήσουν τα όπλα, πρέπει να μιλήσουν οι ιδέες, και πρέπει να μιλήσουν δυνατά, πιο δυνατά κι από τις σφαίρες».

(Υποδιοικητής Marcos σε επιστολή που έγραψε τον Αύγουστο του 1994 στον Μεξικανό συγγραφέα Carlos Fuentes).

Ο εκπρόσωπος του μεξικανικού ανταρτικού κινήματος των Ζαπατίστας (EZLN) Subcomandante Insurgente Marcos είναι ο «άνθρωπος με τα πολλά ονόματα», γνωστός επίσης και ως Delegado Cero (Αντιπρόσωπος Μηδέν). Αυτό που σε πολλούς δεν είναι γνωστό είναι πως ο Υποδιοικητής Μάρκος είναι πέρα από γνήσιος επαναστάτης και ένας πηγαίος συγγραφέας.

Από το 1992 μέχρι το 2006 ο Υποδιοικητής Μάρκος δημοσίευσε περισσότερα από 200 κείμενα και 21 βιβλία πολιτικής και φιλοσοφίας. Το πιο γνωστό βιβλίο του τιτλοφορείται "La Historia de los Colores" και είναι ένα βιβλίο για παιδιά, που βασίζεται στη μυθολογία των Μάγιας και διδάσκει την ανεκτικότητα. Μολονότι η πολιτική φιλοσοφία του Μάρκος χαρακτηρίζεται συχνά ως «μαρξιστική», θα μπορούσε ωστόσο να χαρακτηριστεί και ως «ανθρωπιστική» καθώς επικεντρώνεται στην αντιμετώπιση της αδικίας κατά των ανθρώπων από το Κράτος και την πλουτοκρατική ελίτ, δίνοντας έτσι στην ιδεολογία των Ζαπατίστας και μια έντονη αναρχική χροιά. Το στυλ γραφής του Μάρκος, που χαρακτηρίζεται από ειρωνεία και ρομαντισμό, κρατάει συχνά αποστάσεις από τις οδυνηρές καταστάσεις απέναντι στις οποίες διαμαρτύρεται. Ένα βιβλίο του, που κυκλοφόρησε το 2002, φέρει τον χαρακτηριστικό τίτλο "Our Word is Our Weapon" (Τα Λόγια μας Είναι τα Όπλα μας), εκφράζοντας την ανάγκη του Μάρκος να επισημάνει πως «οι ιδέες είναι πιο δυνατές από τις σφαίρες».

Το βιβλίο του "Ιστορίες του γερο-Αντόνιο" κυκλοφορεί σε μετάφραση του Γιώργου Καρατζά από τις εκδόσεις "Ροές". 

Στην παρουσίαση του βιβλίου διαβάζουμε:

"Τι συμβαίνει όταν ο νεαρός διανοούμενος, που ήρθε από την πόλη στη ζούγκλα για να γίνει αντάρτης, συναντά τον σοφό Ινδιάνο γέροντα; Πού οδηγείται η μεξικανική επαναστατική αριστερά όταν αντί για «προλεταριάτο» ανακαλύπτει τους ιθαγενείς της Τσιάπας; Και πού βαδίζει ο Ζαπάτα, έχοντας γίνει ένα με τον Βοτάν, τον αρχαίο θεό των Μάγιας;

Οι ιστορίες αυτού του βιβλίου είναι σαν τα παλιά παραμύθια που αφηγείται ένας σοφός γέρος ή σαν τους πανάρχαιους μύθους των Μάγιας – ξεπήδησαν όμως από την πένα του πρώην πανεπιστημιακού καθηγητή Φιλοσοφίας και τωρινού «Υποδιοικητή» του αντάρτικου στρατού των Ζαπατίστας, του περίφημου Subcomandante Marcos. Ο αναγνώστης θα βρει σε αυτές ό,τι ο ίδιος επιθυμεί: στοιχεία μυθολογίας, φιλοσοφικές θέσεις, πολιτικά κείμενα, αλληγορίες πλασμένες με μαγευτική ευστροφία, αναμνήσεις απ’ το αντάρτικο ή, απλώς, κάποια παραμύθια από μια μακρινή χώρα...

O Subcomandante Marcos, κάνοντας οικονομία στις σφαίρες, βομβαρδίζει τον κόσμο με διηγήματα, παραμύθια, χιουμοριστικές αφηγήσεις και πολιτικούς λόγους που πολλές φορές μοιάζουν περισσότερο με ποιήματα."

Στο πολύτιμο πνευματικό καταφύγιο του ιστότοπου "Πανδοχείο" διαβάζουμε και αναδημοσιεύουμε τη παρουσίαση του βιβλίου αυτού:

"Μου δίδαξε ο γέρο – Αντόνιο πως κάποιος είναι τόσο μεγάλος όσο ο εχθρός που διάλεξε να παλέψει, κι ότι κάποιος είναι τόσο μικρός όσο μεγάλος είναι ο φόβος που τον διακατέχει. «Διάλεξε ένα μεγάλο εχθρό, κι αυτό θα σ’ αναγκάσει να μεγαλώσεις για να μπορέσεις να τον αντιμετωπίσεις. Μίκρυνε το φόβο σου, γιατί, αν μεγαλώσει, εσύ θα γίνεις μικρός» μου είπε ο γερο – Αντόνιο ένα βροχερό μαγιάτικο απόγευμα, την ώρα εκείνη που βασιλεύουν το ταμπάκο και το λόγος. Η κυβέρνηση τον τρέμει τον λαό του Μεξικού, γι’ αυτό έχει τόσους στρατιώτες και αστυνομικούς. Έχει ένα φόβο πολύ μεγάλο. Κατά συνέπεια, η ίδια είναι πολύ μικρή. Εμείς φοβόμαστε τη λήθη, που πάμε να τη μικρύνουμε με πόνο και αίμα. Γι’ αυτό είμαστε μεγάλοι." [σ. 79]

Ο Υποδιοικητής Μάρκος έχει διπλή ιδιότητα: είναι ο στρατιωτικός του αντάρτικου και ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης του νεοζαπατιστικού κινήματος αλλά και ο επιφορτισμένος με την επικοινωνία των εξεγερμένων ιθαγενικών κοινοτήτων με τον έξω κόσμο. Η δεύτερη ιδιότητά του είναι η πιο γνωστή: αντί για σφαίρες – που παραμένουν πάντως σε ετοιμότητα –πυροβολεί με κείμενα, ποιήματα, διηγήματα, παραμύθια. Ο πρωτότυπος λόγος του συνδυάζει τα εκφραστικά μέσα των ιθαγενών, αγαπημένα του ποιήματα και στίχους τραγουδιών, κινηματογραφικές ατάκες, χιούμορ και αυτοσαρκασμό κ.ά. και οτιδήποτε άλλο κρίνεται κατάλληλο για να αποδώσει την πραγματικότητα των ιθαγενών και να κάνει γνωστά τα αιτήματά τους σε όλο τον κόσμο.

Ο Μάρκος χρησιμοποιεί κάθε μέσο για να φτάσει παντού η φωνή τους (βιβλία, περιοδικά, διαδίκτυο, τηλεόραση, ραδιόφωνο, τηλεφωνικές συνδέσεις με κινηματογράφους), μένοντας πιστός στον συμβολισμό της εικόνας: το πηλίκιο με τα κόκκινα αστέρια ως μακρά ιστορία του αντάρτικου, ο ασύρματος ως στρατιωτική οργάνωση, το παραδοσιακό κόκκινο μαντήλι ως χαρακτήρας ιθαγένειας, η μαύρη κουκούλα ως σήμα των Ζαπατίστας. Ύστερα από διάφορες τραγελαφικές «αποκαλύψεις» από τους απανταχού εχθρούς του, όσοι αγωνιούσαν μπορούν πλέον να πιστεύουν πως διαθέτουν τα πλήρη στοιχεία της ταυτότητάς του και να αναζητούν κρυμμένα μηνύματα στις ακαδημαϊκές του μελέτες. Η απάντησή του εξίσου γνωστή: «Άκουσα ότι ανακάλυψαν κι άλλον Μάρκος, κι ότι είναι από το Ταμπίκο. Τουλάχιστον αυτός ο καινούργιος Υποδιοικητής Μάρκος είναι όμορφος; Γιατί τελευταία όλο κακάσχημους μου βάζουν και μου καταστρέφουν όλη τη γυναικεία αλληλογραφία.»

Εννοείται πως οι έσχατες προσπάθειες απαξίωσής του βασίστηκαν στις γνωστές ταυτότητες, ξεχνώντας πως κρίνουν με βάση τη δική τους κομπλεξική απαρέσκεια και πως ο Μάρκος ακριβώς είναι όλες οι καταπιεσμένες μειονότητες. Ή, σύμφωνα με τα λόγια του: Σχετικά με όσα λέγονται για το αν ο Μάρκος είναι ομοφυλόφιλος: «Ο Μάρκος είναι γκέι στο Σαν Φρανσίσκο, μαύρος στη Νότια Αφρική, Ασιάτης στην Ευρώπη, Παλαιστίνιος στο Ισραήλ, ροκάς στην πανεπιστημιούπολη, Εβραίος στη Γερμανία, συνήγορος του πολίτη στο Υπουργείο Άμυνας, φεμινιστής σε πολιτικά κόμματα, ειρηνιστής στο Βοσνίας, νοικοκυρά ένα Σάββατο βράδυ σε οποιαδήποτε γειτονιά οποιασδήποτε πόλης οποιουδήποτε Μεξικού, γυναίκα μόνη στο μετρό μετά τις δέκα το βράδυ, γιατρός χωρίς ιατρείο, Ζαπατίστα του Νοτιοανατολικού Μεξικού…»[σ. 13 – 14].

Κάθε μια από τις Ιστορίες αποτελεί μέρος κάποιου από τα ανακοινωθέντα του EZLN [Εθνοαπελευθερωτικού Ζαπατιστικού Στρατού], που αρχικά δημοσιεύτηκαν στον τύπο ή στο διαδίκτυο και στη συνέχεια συμπεριλήφθηκαν στην πολύτομη συγκεντρωτική έκδοση με όλα τα σχετικά κείμενα. Είναι όμως εξαιρετικά ενδιαφέρον το γεγονός ότι αυτές οι ιστορίες έχουν διαφορετικές αναγνώσεις: από τη μια σε άμεση συνάρτηση με συγκεκριμένα πολιτικά κείμενα σε μια δεδομένη πολιτική συγκυρία, από τη άλλη αυτόνομα και αυτοτελώς, όπως δημοσιεύονται εδώ, συνεπώς με διαχρονικό μήνυμα και καθαρά λογοτεχνική αξία.

«Δικαιοσύνη δεν είναι να τιμωρείς, είναι να ξαναδίνεις στον καθένα αυτό που του αξίζει, και ο καθένας αξίζει αυτό που ο καθρέφτης του επιστρέφει: τον εαυτό του. Εκείνου που έδωσε θάνατο, εξαθλίωση, εκμετάλλευση, αλαζονεία, υπεροψία, του αξίζει μια καλή δόση πόνου και θλίψης για το δρόμο του. […] Δημοκρατία είναι να οδηγούν όλες οι σκέψεις σε μια καλή συμφωνία. Όχι να σκέφτονται όλοι το ίδιο, αλλά όλες οι σκέψεις ή η πλειονότητα των σκέψεων να ψάχνουν και να φτάνουν σε μια κοινή συμφωνία, που να ’ναι καλή για την πλειοψηφία, χωρίς να εξαλείφει αυτούς που ’ναι λιγότεροι. Να υπακούει ο λόγος του διοικητή το λόγο της πλειοψηφίας, να έχει το σκήπτρο του λόγο συλλογικό και όχι μόνο μια θέληση.» [σ. 76]

Η φωνή των Τσιάπας ήταν για πάντα αποκλεισμένη από το δημόσιο λόγο ήδη από την εποχή της κατάκτησης· το πολύ να φιλτραριζόταν σε γραπτά ανθρωπολόγων και λογοτεχνών ή σε αφηγήματα προφορικής μνήμης. Σε κάθε περίπτωση αποτελούσαν απλώς την πρώτη ύλη, μεταπλασμένη αργότερα από τους επιστήμονες. Σταδιακά νεαροί μεταφραστές συγκέντρωσαν τις γνώμες των πληθυσμών για τη γη, την αγορά, την δικαιοσύνη και την κουλτούρα και οι αυτόχθονες κοινότητες διαπίστωσαν την πλήρη μεταξύ τους ταύτιση. Για πρώτη φορά οι ινδιάνικες φωνές άρχισαν να χρησιμοποιούν τον γραπτό λόγο και τον διάλογο. Τα υπόλοιπα ανήκουν στην Ιστορία που γράφεται στις ελεύθερες κοινότητες.

«Οι άντρες και οι γυναίκες και τα παιδιά συγκεντρώθηκαν στο σχολείο της κοινότητας για να δουν μες στην καρδιά τους εάν είναι η ώρα να ξεκινήσουμε τον πόλεμο για την ελευθερία, και χωρίστηκαν σε 3 ομάδες, δηλαδή σε γυναίκες, παιδιά και άντρες για να συζητήσουν, και μετά συγκεντρωθήκαμε άλλη μια φορά στο σχολείο και κατέληξε η σκέψη της πλειοψηφίας ότι πρέπει να ξεκινήσει πια ο πόλεμος γιατί το Μεξικό έχει αρχίσει να πουλιέται στους ξένους και ότι την πείνα την αντέχουμε, αλλά δεν ανεχόμαστε να μην είμαστε πια Μεξικάνοι…» [σ. 36]

Στις ιστορίες του γερο – Αντόνιο συνυπάρχουν και συνδιαλέγονται η αυτοχθονική με την μιγαδική φαντασία, η ινδιάνικη μυθολογία και τα εφόδια της δυτικής κουλτούρας, η προϊσπανική φαντασία και η σύγχρονη φιλοσοφία, το χιούμορ και η παρωδία, ο σαμανισμός με την μοντέρνα γλώσσα, ο μυθικός λόγος με την οικεία κουβέντα, η προφορικότητα με την γραφή, ευτυχώς πολύ μακριά από το παραδοσιακό, ατσαλάκωτο λόγο της Αριστεράς. Όλα εντάσσονται στον αρχετυπικό διάλογο και εδώ μιλάει η αναμνησιακή και υπερβατική συνείδηση της κοινότητας.

«Είναι καλύτερα να αποχαιρετάς όταν φτάνεις. Έτσι δεν πονά τόσο όταν φεύγει κανείς» μου λέει ο γερο – Αντόνιο δίνοντάς μου το χέρι για να μου πει ότι φεύγει, δηλαδή ότι έρχεται. Από τότε ο γερο – Αντόνιο, όταν έρχεται, χαιρετά μ’ ένα «αντίο» και αποχαιρετά κουνώντας το χέρι κι απομακρυνόμενος μ’ ένα «έρχομαι». [σ. 72]

Ο καθένας με τις λέξεις του. Άλλες ξέφυγαν από το στόμα ενός γνωστού τραπεζίτη, εξέχοντος μέλους του ισχυρότερου κοινωνικού τομέα, κυνικού εκπροσώπου του οικονομικού κεφαλαίου: «Το πρόβλημα της μεξικανικής οικονομίας λέγεται υποδιοικητής Μάρκος». Άλλες διατυπώθηκαν από το … «πρόβλημα» σε συνομιλία του με τον συγγραφέα Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν: «Κανένας δεν μας έβλεπε όσο είμαστε ακάλυπτοι, τώρα όλοι ασχολούνται». Και κάποιες μένουν ως ιδανικό απόσταγμα ενός αγώνα: «Ενώ θα μπορούσα να τα έχω όλα για να μην έχω τίποτα, αποφάσισα να μην έχω τίποτα για να τα έχω όλα».

«Αντί να παθιάζεται με την ξενοφοβία, ο γερο – Αντόνιο προσπαθούσε να βγάλει ό,τι καλύτερο από τον καθένα, χωρίς να δίνει σημασία στη γη που τον είχε γεννήσει. Αναφερόμενος σε καλούς ανθρώπους άλλων εθνών, ο γερο – Αντόνιο χρησιμοποιούσε τον όρο «διεθνείς», και τη λέξη «ξένοι» τη χρησιμοποιούσε μονάχα για τους αλλότριους στην καρδιά, ανεξάρτητα από το αν ήταν του ίδιου χρώματος, γλώσσας ή φυλής. «Καμιά φορά, μέχρι και στο ίδιο αίμα υπάρχουν ξένοι», έλεγε… »[σ. 148]

Μα τελικά ποιος είναι αυτός ο επαναστάτης των ονείρων; Ποιο πρόσωπο κρύβεται πίσω από την μπαλακλάβα (μάσκα του σκι); Σε ποιον ανήκει αυτή η φωνή που ξεχύθηκε μέσα από τις ζούγκλες του Μεξικού και απλώθηκε σε όλον τον πλανήτη;

Ο ίδιος υποστηρίζει πως «ονομάζεται Μάρκος Μόντες ντε λα Σέλβα, γιος του γερο-Αντόνιο και της δόνια Χουανίτα, αδερφός του γιου Αντόνιο, της Ραμόνα και της Σουζάνα, θείος της Τονίτα, του Μπέτο, της Έβα και του Εριμπέρτο», ότι «γεννήθηκε σε ένα αντάρτικο στρατόπεδο που λεγόταν ‘Κρύα Νερά’, στη ζούγκλα της Λακαντόνα, στην Τσιάπας, τον Αύγουστο του 1984…» ότι «από τότε που γεννήθηκε έχει συνωμοτήσει ενάντια στις σκιές που σκεπάζουν τον ουρανό των Μεξικανών…» και ότι «…πριν γεννηθεί, κι ενώ μπορούσε να τα έχει όλα για να μην έχει τίποτα, αποφάσισε να μην έχει τίποτα για να τα έχει όλα…».

Κατά καιρούς, τον έχουν κατηγορήσει για διάφορα πράγματα. Ο ίδιος, απαντά:
«Οι λευκοί τον κατηγορούν ότι είναι μαύρος. Ένοχος.
Οι μαύροι τον κατηγορούν ότι είναι λευκός. Ένοχος.
Οι απευθείας απόγονοι των Ισπανών τον κατηγορούν ότι είναι ιθαγενής. Ένοχος.
Οι ιθαγενείς προδότες τον κατηγορούν ότι είναι μιγάς. Ένοχος.
Οι φαλλοκράτες τον κατηγορούν ότι είναι φεμινιστής. Ένοχος.
Οι φεμινιστές τον κατηγορούν ότι είναι φαλλοκράτης. Ένοχος.
Οι κομμουνιστές τον κατηγορούν ότι είναι αναρχικός. Ένοχος.
Οι αναρχικοί τον κατηγορούν ότι είναι ορθόδοξος κομμουνιστής. Ένοχος.
Οι αγγλόφωνοι τον κατηγορούν ότι είναι ισπανόφωνος. Ένοχος.
Οι αντισημίτες τον κατηγορούν ότι είναι υπέρ των Εβραίων. Ένοχος.
Οι Εβραίοι τον κατηγορούν ότι είναι υπέρ των Αράβων. Ένοχος.
Οι Ευρωπαίοι τον κατηγορούν ότι είναι Ασιάτης. Ένοχος.
Αυτοί που θέλουν να γίνουν κυβέρνηση τον κατηγορούν ότι θέλει να κάνει πάντα αντιπολίτευση. Ένοχος.
Οι ρεφορμιστές τον κατηγορούν ότι είναι ακραίος. Ένοχος.
Οι ακραίοι τον κατηγορούν ότι είναι ρεφορμιστής. Ένοχος.
Η ‘ιστορική πρωτοπορία’ τον κατηγορεί ότι απευθύνεται στην κοινωνία των πολιτών και όχι στο προλεταριάτο. Ένοχος.
Η κοινωνία των πολιτών τον κατηγορεί ότι ενοχλεί την ησυχία της. Ένοχος.
Το Χρηματιστήριο τον κατηγορεί ότι του χαλάει το μεσημεριανό. Ένοχος.
Η κυβέρνηση τον κατηγορεί ότι προκαλεί αύξηση στην κατανάλωση των φαρμάκων για το έλκος στα υπουργεία. Ένοχος.
Οι σοβαροί τον κατηγορούν ότι κάνει πλάκα. Ένοχος.
Οι πλακατζήδες τον κατηγορούν ότι είναι σοβαρός. Ένοχος.
Οι μεγάλοι τον κατηγορούν ότι είναι παιδί. Ένοχος.
Τα παιδιά τον κατηγορούν ότι είναι μεγάλος. Ένοχος.
Οι ορθόδοξοι αριστεροί τον κατηγορούν ότι δεν καταδικάζει τους ομοφυλόφιλους και τις λεσβίες. Ένοχος.
Οι θεωρητικοί τον κατηγορούν ότι είναι πρακτικός. Ένοχος.
Οι πρακτικοί τον κατηγορούν ότι είναι θεωρητικός. Ένοχος.
Όλοι τον κατηγορούν για ότι τους έρθει στο κεφάλι. Ένοχος.»

«Σχετικά με όσα ακούγονται για το αν ο Μάρκος είναι ομοφυλόφιλος: Ο Μάρκος είναι γκέι στο Σαν Φρανσίσκο, μαύρος στη Νότια Αμερική, ασιάτης στην Ευρώπη, μεξικανός των ΗΠΑ στο Σαν Ισίδρο, αναρχικός στην Ισπανία, Παλαιστίνιος στο Ισραήλ, ιθαγενής στους δρόμους του Σαν Κριστομπάλ, αλητοπαρέα στη Νέζα, ροκάς στην πανεπιστημιούπολη, εβραίος στη Γερμανία, συνήγορος του πολίτη στο Υπουργείο Άμυνας, φεμινιστής σε πολιτικά κόμματα, κομμουνιστής στη μεταψυχροπολεμική εποχή, κρατούμενος στη Σινταλάπα, ειρηνιστής στη Βοσνία, ιθαγενής Μαπούτσε στις Άνδεις, δάσκαλος του συνδικάτου CNTE, καλλιτέχνης χωρίς γκαλερί ούτε πορτοφόλι, νοικοκυρά ένα Σάββατο βράδυ σε οποιαδήποτε γειτονιά οποιασδήποτε πόλης οποιουδήποτε Μεξικού, αντάρτης στο Μεξικό του τέλους του 20ου αιώνα, απεργός στη Συνομοσπονδία Εργατών Μεξικού, ρεπόρτερ που κλείνει ‘τρύπες’ στις μεσαίες σελίδες, φαλλοκράτης στο φεμινιστικό κίνημα, γυναίκα μόνη στο μετρό μετά τις 10 το βράδυ, συνταξιούχος που διαμαρτύρεται στην κεντρική πλατεία, αγρότης χωρίς γη, περιθωριακός εκδότης, φοιτητής, διαφωνών με το νεοφιλελευθερισμό, συγγραφέας χωρίς βιβλία ούτε αναγνώστες, και βέβαια Ζαπατίστα του Νοτιοανατολικού Μεξικού.

Τελικά ο Μάρκος είναι ένα οποιοδήποτε ανθρώπινο ον, σε αυτό τον κόσμο. Ο Μάρκος είναι όλες οι καταπιεσμένες μειονότητες που αντιστέκονται, εκρήγνυνται και λένε ‘Φτάνει πιά!’. Όλες οι μειονότητες την ώρα που πρέπει να μιλήσουν, και όλες οι πλειονότητες την ώρα που πρέπει να σωπάσουν και να υπομείνουν. Όλοι οι αποκλεισμένοι που αναζητούν ένα λόγο, το λόγο τους, αυτό που ξαναδίνει την πλειοψηφία στους αιώνια διασπασμένους –εμάς. Ότι ενοχλεί την εξουσία και τις καθησυχασμένες συνειδήσεις –αυτό είναι ο Μάρκος».

«…Χαμηλώστε τη φωνή σας και ακούστε, γιατί υπάρχει μια άλλη φωνή τώρα που δεν έχει έρθει να κλέψει ή να επιβάλει, αλλά για να κάνει κάτι πολύ πιο σοβαρό: να πάρει τη θέση σας. Η φωνή αυτή είναι η δική μας φωνή. Η φωνή εκείνων που έχουν το χρώμα της γης». 
(Απόσπασμα από την ομιλία του Μάρκος κατά την άφιξη των Ζαπατίστας στην πόλη του Μεξικού)