9/2/13

Η τυραννία της πολιτικής οικονομίας!

Του Dani Rodrik,
καθηγητή Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο "John F. Kennedy School of Government" του Χάρβαρντ.
Αναδημοσίευση από το "The Project Syndicate".

Υπήρχε μια εποχή που εμείς οι οικονομολόγοι μέναμε μακριά από την πολιτική. Θεωρούσαμε ότι δουλειά μας ήταν να περιγράφουμε πώς λειτουργούν οι οικονομίες της αγοράς, πότε αποτυγχάνουν και πώς καλοσχεδιασμένες πολιτικές μπορούν να ενισχύουν την αποτελεσματικότητά τους. 
Μετά κάποιοι από εμάς έγιναν πιο φιλόδοξοι. Απογοητευμένοι επειδή πολλές από τις συμβουλές μας δεν εισακούγονταν, στρέψαμε τα αναλυτικά εργαλεία μας στη συμπεριφορά των ίδιων των πολιτικών και των γραφειοκρατών. Αρχίσαμε να εξετάζουμε την πολιτική συμπεριφορά χρησιμοποιώντας το ίδιο πλαίσιο εννοιών που χρησιμοποιούμε για να αναλύουμε τις αποφάσεις καταναλωτών και παραγωγών σε μια οικονομία της αγοράς. Αντιμετωπίσαμε τα πολιτικά συστήματα σαν αγορές στις οποίες οι ψήφοι και η πολιτική επιρροή διαπραγματεύονται για οικονομικά οφέλη.
Ένα εμφανές όφελος ήταν ότι μπορούσαμε τώρα να εξηγήσουμε γιατί πολιτικοί έκαναν τόσα πολλά πράγματα που παραβίαζαν τον οικονομικό ορθολογισμό. Και βρήκαμε την απάντηση σε δύο λέξεις: κατεστημένα συμφέροντα. 
Γιατί αποκλείονται από τον πραγματικό ανταγωνισμό τόσες πολλές βιομηχανίες; Επειδή οι βιομήχανοι έχουν στην τσέπη τους τους πολιτικούς, και άλλα παρόμοια. Γιατί οι κυβερνήσεις θέτουν φραγμούς στο διεθνές εμπόριο; Επειδή τα τραστ του εμπορίου  έχουν οργανωμένα συμφέροντα και πολιτική επιρροή, ενώ οι καταναλωτές είναι ανοργάνωτοι. Γιατί πολιτικές ελίτ μπλοκάρουν τις μεταρρυθμίσεις που θα τονώσουν την οικονομική ανάπτυξη και την ευμάρεια; Επειδή η ανάπτυξη και η ευμάρεια θα μπορούσε να υπονομεύσει την κυριαρχία τους στην πολιτική εξουσία. Γιατί υπάρχουν οικονομικές κρίσεις; Επειδή οι ​​τράπεζες καθορίζουν την χάραξη πολιτικής, έτσι ώστε να μπορούν να αναλαμβάνουν υπερβολικούς κινδύνους σε βάρος του γενικού κοινού.
Για να αλλάξουμε τον κόσμο, πρέπει να τον κατανοήσουμε. Και αυτός ο τρόπος της ανάλυσης έμοιαζε να μας μεταφέρει σε ένα υψηλότερο επίπεδο κατανόησης των οικονομικών και πολιτικών αποτελεσμάτων.
Αλλά υπήρχε ένα βαθύ παράδοξο σε όλα αυτά. Οσο περισσότερο ισχυριζόμασταν ότι εξηγούσαμε τόσο λιγότερο χώρο αφήναμε για να βελτιωθούν τα πράγματα. Αν η συμπεριφορά των πολιτικών καθορίζεται από τα κατεστημένα συμφέροντα με τα οποία διασυνδέονται, τότε οι εκκλήσεις των οικονομολόγων για πολιτικές μεταρρυθμίσεις είναι καταδικασμένες να μην εισακουστούν ποτέ. Όσο πιο ολοκληρωμένη γίνεται η κοινωνική επιστήμη μας, τόσο πιο άσχετη καταλήγει να γίνεται η ανάλυση της πολιτικής μας.
Εδώ είναι όπου η αναλογική συσχέτιση μεταξύ των ανθρωπιστικών και των φυσικών επιστημών καταρρέει. Εξετάστε ως παράδειγμα τη σχέση μεταξύ της θεωρητικής επιστήμης και της εφαρμοσμένης μηχανικής. Όσο η κατανόηση των επιστημόνων στους  νόμους της φύσης εξελίσσεται, τόσο οι μηχανικοί μπορούν να δημιουργήσουν καλύτερες γέφυρες και κτίρια. Οι βελτιώσεις στις φυσικές επιστήμες ενισχύουν, αντί να εμποδίζουν, την ικανότητά μας να διαμορφώσουμε το φυσικό περιβάλλον μας. 
Η σχέση όμως ανάμεσα στην πολιτική οικονομία και την ανάλυση της πολιτικής δεν είναι καθόλου έτσι. Με την ενδογενή συμπεριφορά των πολιτικών, η πολιτική οικονομία αποδυναμώνει τους πολιτικούς αναλυτές. Είναι σαν να έρθουν οι φυσικοί με θεωρίες που δεν εξηγούν μόνο τα φυσικά φαινόμενα, αλλά επίσης διαπιστώνουν και ποιες γέφυρες και ποια κτίρια θα οικοδομήσουμε. Σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα υπήρχε οποιαδήποτε ανάγκη για σχολές πολιτικών μηχανικών. Αν σας φαίνεται ότι κάτι δεν πάει καλά με μια τέτοια συλλογιστική, είστε σε καλό δρόμο.
Η αλήθεια είναι ότι τα σύγχρονα πλαίσια για την πολιτική οικονομία μας είναι γεμάτα με άρρητες υποθέσεις για το σύστημα των ιδεών στις οποίες βασίζεται η λειτουργία των πολιτικών συστημάτων. Μόλις γίνουν ρητές αυτές οι υποθέσεις, ο αποφασιστικός ρόλος των κατεστημένων συμφερόντων εξαφανίζεται. Ο πολιτικός σχεδιασμός, η πολιτική ηγεσία και ο ανθρώπινος παράγοντας επιστρέφουν στο προσκήνιο. 
Υπάρχουν τρεις τρόποι με τους οποίους οι ιδέες καθορίζουν συμφέροντα. 
Πρώτον, οι ιδέες διαμορφώνουν το πώς οι πολιτικές ελίτ καθορίζουν τον εαυτό τους και τους στόχους που επιδιώκουν - χρήμα, τιμή, κύρος, μακροβιότητα στην εξουσία, ή απλώς μια θέση στην Iστορία. Αυτά τα ζητήματα ταυτότητας καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο επιλέγουν να δράσουν. 
Δεύτερον, οι ιδέες διαμορφώνουν τις απόψεις που έχουν οι πολιτικοί παίκτες για τον τρόπο με τον οποίον λειτουργεί ο κόσμος. Ισχυρά επιχειρηματικά συμφέροντα ασκούν άλλες πιέσεις όταν πιστεύουν, ας πούμε, ότι μια δημοσιονομική πολιτική θα οδηγήσει σε πληθωρισμό και άλλες όταν θεωρούν ότι θα δημιουργήσει υψηλότερη ζήτηση. 
Τρίτον και πιο σημαντικό: οι ιδέες διαμορφώνουν τις στρατηγικές που οι πολιτικοί παίκτες πιστεύουν ότι μπορούν να ακολουθήσουν. Παραδείγματος χάριν, ένας τρόπος για να παραμείνουν στην εξουσία οι ελίτ είναι να καταπιέσουν κάθε οικονομική δραστηριότητα. Αλλά ένας άλλος είναι να ενθαρρύνουν την οικονομική ανάπτυξη, διαφοροποιώντας ταυτοχρόνως την ίδια την οικονομική βάση τους, δημιουργώντας, ας πούμε, νέες συμμαχίες.
Αν διευρύνεις το φάσμα των εφικτών στρατηγικών (αυτό που κάνει ο καλός πολιτικός σχεδιασμός και οι καλές ηγεσίες), αλλάζεις ριζοσπαστικά τις συμπεριφορές και τα αποτελέσματα. 
Πράγματι, αυτό είναι που εξηγεί κάποιες από τις πιο εκπληκτικές στροφές στις οικονομικές επιδόσεις στις πρόσφατες δεκαετίες, όπως η έκρηξη της ανάπτυξης στη Νότια Κορέα και στην Κίνα (στη δεκαετία του 1960 και στα τέλη της δεκαετίας του '70, αντιστοίχως). 
Και στις δύο περιπτώσεις οι μεγαλύτεροι νικητές ήταν κατεστημένα συμφέροντα (το επιχειρηματικό κατεστημένο της Κορέας και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας). Η μεταρρύθμιση δεν έγινε επειδή αναδιαμορφώθηκε η πολιτική εξουσία, αλλά επειδή εμφανίστηκαν νέες στρατηγικές. 
Συχνά η οικονομική αλλαγή συμβαίνει όχι όταν ηττώνται τα κατεστημένα συμφέροντα, αλλά όταν χρησιμοποιούνται διαφορετικές στρατηγικές για την επιδίωξη αυτών των συμφερόντων. 
Η πολιτική οικονομία παραμένει, αναμφίβολα, σημαντική. Χωρίς μια σαφή κατανόηση για το ποιος κερδίζει και ποιος χάνει από το status quo, είναι δύσκολο να καταλάβουμε την υπάρχουσα πολιτική μας. Αλλά η υπερβολική εστίαση στα κατεστημένα συμφέροντα εύκολα μπορεί να στρέψει την προσοχή μας μακριά από την κρίσιμη συνεισφορά που μπορεί να έχουν η ανάλυση πολιτικής και η πολιτική επιχειρηματικότητα. 
Οι πιθανότητες για οικονομική αλλαγή περιορίζονται όχι μόνο από την πραγματικότητα της πολιτικής εξουσίας, αλλά και από τη φτώχεια των ιδεών μας!

Δεν υπάρχουν σχόλια: