70 χρόνια από την ίδρυση του ΕΑΜ!

Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ!

Το κείμενο του Δημήτρη Γληνού, που πρωτοκυκλοφόρησε στη φασιστοκρατούμενη Ελλάδα το Σεπτέμβρη του 1942 με πρωτοβουλία του ΕΑΜ, αποτελεί ένα εξαιρετικό μάθημα Ιστορίας και ταυτόχρονα ένα φλογερό σάλπισμα αγώνα για την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση του λαού μας. Μπορεί να πέρασαν 70 χρόνια από τότε, αλλά πόσο επίκαιρο φαντάζει σήμερα για τον λαό μας,  το κάλεσμα του Δημήτρη Γληνού μέσα από  την μοναδική μπροσούρα-βιβλιαράκι «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ»!  Θα έλεγε κανείς πως το βιβλιαράκι αυτό  που στα χρόνια της κατοχής ήταν το αλφαβητάρι του Αγώνα  για  χιλιάδες  αγωνιστές, σήμερα γίνεται  ένας Παιάνας για  την Αξιοπρέπεια και τα Όνειρα του Λαού μας. 

"Ο σημερινός αγώνας του λαού μας στο περιεχόμενό του δεν μπορεί να είναι τίποτ' άλλο παρά απελευθερωτικός. Πρόκειται να κατακτήσουμε τη λευτεριά μας, να διώξουμε τους ξένους επιδρομείς από τη χώρα μας, να υπερασπίσουμε τα δικαιώματά μας στη ζωή και τον πολιτισμό. Πρόκειται ν' ανοίξουμε το δρόμο για μιαν ελεύτερη, πολιτισμένη κι ευτυχισμένη Ελλάδα. Αυτός είναι ο πρώτος, ο υπέρτατος, ο μόνος σκοπός που μας προβάλλεται σήμερα επιτακτικά όσο ποτέ.

Στη μορφή του, ο σημερινός αγώνας δεν μπορεί παρά να είναι παλλαϊκός, ν' αγκαλιάσει όλα τα στρώματα του λαού, και τον εργάτη και τον αστό και τον αγρότη και τον διανοούμενο. Και μ' αυτή την έννοια της παλλαϊκότητας, ο αγώνας αυτός χαρακτηρίζεται σαν αγώνας εθνικός. Ο σημερινός, λοιπόν, αγώνας που βγαίνει από τα πράγματα και την ψυχική διάθεση όλου του λαού, είναι αγώνας εθνικοαπελευθερωτικός, και μόνο αν έτσι κατανοηθεί και οργανωθεί μπορεί να φέρει το ποθητό αποτέλεσμα..." (Από την μπροσούρα «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ»)

***

Στις 27 Σεπτέμβρη 1941, μέσα στο θεοσκότεινο εκείνο ορίζοντα της σκλαβωμένης Ελλάδας ιδρύθηκε το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, το ΕΑΜ. Πέρασαν από τότε 70 χρόνια κι η μέρα αυτή μένει πάντα στου λαού το ημερολόγιο κορυφαίο ιστορικό γεγονός, που στέκεται επάξια δίπλα στο Εικοσιένα, λαμπρή σελίδα μέσα στη νεότερη Ιστορία μας. Το ΕΑΜ δεν μπήκε στη νεότερη Ιστορία μας σαν ένα απλό γεγονός, μια ηρωική παρένθεση. Ηρθε σαν κοσμογονική μεγάλη, ηφαιστειακή ώρα, που όργωσε κατάβαθα την Ελλάδα. Εσπειρε σπόρο λευτεριάς. Κι έπλασε νέους καινούριους κόσμους. Το ΕΑΜ αντάμωσε τον κάθε αγωνιστή, τον κάθε πατριώτη σε κρίσιμες ώρες. Στάθηκε γι' αυτόν μέσα στη χιτλεροφασιστική Κατοχή, το στήριγμα, η απαντοχή κι η ελπίδα.                        Ο Κ. Καραγιώργης, ο τότε διευθυντής του «Ριζοσπάστη» γράφοντας για την περίοδο της Κατοχής, παρατηρεί πως «η εθνική σκλαβιά της Ελλάδας κατρακύλησε τη χώρα σε βάραθρο. Βάραθρο οικονομικό, κοινωνικό, ηθικό. Το κατρακύλισμα υπήρξε πιο εύκολο, γιατί η Κατοχή ήρθε σαν φυσιολογική συνέχεια και συνέπεια της τεταρτοαυγουστιανής δικτατορίας που δε ήταν τίποτε άλλο από μια εγχώρια φασιστική κατοχή και μια ιδεώδης πέμπτη φάλαγγα του Χίτλερ και του Μουσολίνι». Αλλά η 4η Αυγούστου μαζί με την ξένη κατοχή έβγαλαν, είτε το ήθελαν είτε όχι όλο το νεοελληνικό πρόβλημα. Μπήκε στο προσκήνιο ορμητική και λαίμαργη, κυνική και ασυνείδητη η ίδια η χρηματιστική ολιγαρχία του τόπου κι ήταν αυτή που διεύθυνε μέσα από το γραφείο του Μεταξά και το παλάτι του Γλύξμπουργκ την πολιτική της χώρας. «Πουθενά αλλού» γράφει ο Κ. Καραγιώργης, «δεν πλήρωσε λαός πιο ακριβά αυτή την οικονομική συνεργασία και δεν είναι διόλου σχήμα λόγου η φράση ότι οι λίρες και οι ράβδοι χρυσού, που θησαύρισε με το σωρό η ελληνική χρηματιστική ολιγαρχία τον καιρό της Κατοχής, είναι ζυμωμένες με τη σάρκα και τα κόκαλα εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας...». Ο Οικονομικός δοσιλογισμός σαν φαινόμενο υπήρξε η αποκορύφωση και συμπλήρωση του εκμεταλλευτικού παρελθόντος της ελληνικής κεφαλαιοκρατίας... Αυτήν ακριβώς την κρίσιμη στιγμή ο λεγόμενος «παλαιός πολιτικός κόσμος» παρουσίασε την αποσυνθετική του κρίση και χρεοκοπία του σε όλη τους τη μεγαλοπρέπεια. Η ηγεσία του ΕΑΜ προσπάθησε με κάθε τρόπο και υπομονή να πετύχει το πιο ευρύ μέτωπο Αντίστασης και αγώνα. Οι πόρτες του ΕΑΜ ήταν  διάπλατες σε κάθε πατριώτη, αλλά και σε κάθε κόμμα που ένιωθε πως ήταν χρέος να πάρει μέρος στον αγώνα για το διώξιμο του ξένου καταχτητή. Όσοι είχαν ευαίσθητη πατριωτική χορδή τ' άκουσαν. Και χωρίς να χάσουν ούτε μια στιγμή στρατεύτηκαν στον αγώνα. Είναι πασίγνωστες οι απαντήσεις και γενικά η στάση την οποία τήρησαν τα αστικά κόμματα. Άλλα απ' αυτά γύρισαν τις πλάτες. Άλλα «λούφαξαν». Άλλα από αυτά τροφοδοτούσαν κι ευλογούσαν τους Γερμανοτσολιάδες. Ετσι μένει αιώνιο στίγμα η πλήρης λιποταξία τους από τον εθνικό απελευθερωτικό αγώνα. Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση άλλη λύση δεν υπήρχε παρά να περάσουν αποφασιστικά στο προσκήνιο οι καθ' αυτό λαϊκές δυνάμεις. Τα κόμματα, που ίδρυσαν το ΕΑΜ, με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, θα πει κάποτε σε μια μεγάλη επετειακή εκδήλωση ο Σταύρος Κανελλόπουλος, δε σκέφτηκαν μικρόψυχα, συμφεροντολογικά. «Μήνες ολόκληρους χτυπήσαμε όλες τις πόρτες. Εξαντληθήκαμε σε μακροχρόνιες και κουραστικές συζητήσεις με τα τότε αστικά κόμματα. Κάναμε υποχωρήσεις, τους δώσαμε το προβάδισμα... Αρνήθηκαν, δεν πίστευαν στον αγώνα. Δεν πίστευαν στις αστείρευτες δυνάμεις του λαού μας. Μας συμβούλευαν υπομονή...» «Είναι συκοφαντία» -υπογράμμιζε ο Στ. Κανελλόπουλος- «ότι τα κόμματα του ΕΑΜ και ιδιαίτερα το ΚΚΕ θέλησαν να μονοπωλήσουν τον απελευθερωτικό αγώνα. Οι πόρτες του ΕΑΜ ήταν ανοιχτές μέχρι τέλους για κάθε κόμμα, κάθε οργάνωση, κάθε πατριώτη. Και με το πρώτο διάγγελμα του ΕΑΜ και όταν δημιουργήθηκε η ΠΕΕΑ και το Εθνικό Συμβούλιο... Δε μας άκουσαν...».

Το ΕΑΜ ξεπήδησε μέσ' απ' την εθνική δυστυχία, το χάος της φασιστικής Κατοχής και το θανάσιμο κίνδυνο από τον ξένο κατακτητή, σαν έκφραση της θέλησης του λαού να ζήσει να λευτερωθεί και ν' ανοίξει το δρόμο για μια ανεξάρτητη δημοκρατική Ελλάδα, στην οποία ο ίδιος ο λαός της θα είναι ο μόνος αδιαφιλονίκητος κυρίαρχος, αφέντης.

Φοβερό ανείπωτο το δράμα της πείνας. Η λεηλασία της παραγωγής από τους εισβολείς έφερνε την απελπισία. Και φυσικά και το θάνατο, ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις. Κι είναι ακριβώς αποφασιστικής σημασίας η παρέμβαση, να βάλει τον αγώνα της επιβίωσης. Μια από τις πρώτες προκηρύξεις του ΕΑΜ, στις 10 Οκτώβρη 1941, έδινε κιόλας αυτό το μήνυμα και προσκλητήριο στον αγώνα. «...Μέρες φριχτές, μέρες τρομερής δοκιμασίας περνάμε...». Και πρόσθετε: «... Ακόμα πιο φριχτές κι απαίσιες μας περιμένουν. Από μας εξαρτάται να ζήσουμε ξανά λεύτεροι. Ο αγώνας δε θα 'ναι εύκολος, μα το έπαθλό του, αξίζει κάθε θυσία. Θα 'ναι το έπαθλο μια νέα Ελλάδα...».

Το ΕΑΜ μας έσωσε από την πείνα... Ετσι το σμίλεψε στο πασίγνωστο ποίημά του ο λαός, για να κρατήσει στην εθνική μνήμη το θαρραλέο εκείνον αγώνα που οργάνωσε σ' εκείνα τα χρόνια με όλα τα μέσα, τον αγώνα της επιβίωσης. Αυτό ήταν το πρώτο, το κατεπείγον χρέος, για ν' αντιμετωπιστεί η πείνα και να σωθεί ο λαός από το λιμό που μας απειλούσε.

Το ΕΑΜ, η ΕΑΜική μαχόμενη Ελλάδα συνταίριαξε μοναδικά τον αγώνα της επιβίωσης και τον αγώνα της λευτεριάς ενάντια στους χιτλεροφασίστες κατακτητές. Μεγάλες, λαμπρές σελίδες οι αγώνες του ΕΑΜ για να ματαιωθεί η επιστράτευση, η επέκταση της βουλγάρικης κατοχής και ο αγώνας ενάντια στην τρομοκρατία. Κεφάλαιο μοναδικό η πνοή του ΕΑΜ που φύσηξε κι αναμόρφωσε τη βουνίσια Ελλάδα. «Το ΕΑΜ έκανε έτσι πράξη την εθνική ενότητα απ' τα κάτω, ενώ για τα αστικά κόμματα θα μένει στίγμα αιώνιο η απραξία, η λιποταξία τους από τον αντιστασιακό αγώνα».

Η ιδρυτική πράξη του ΕΑΜ.

Στις πρώτες μέρες του Ιουλίου του 1941 το ΚΚΕ διοργάνωσε την 6η του Ολομέλεια. Μια από τις αποφάσεις αυτής της Ολομέλειας ήταν «...να οργανώσει τις δυνάμεις της λαϊκής εξέγερσης για την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση της Ελλάδας». Με βάση αυτή την απόφαση της Ολομέλειας, το ΚΚΕ εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία μεταξύ των καλούσε «... τον ελληνικό λαό, όλα τα κόμματα και τις οργανώσεις του σ' ένα εθνικό μέτωπο της απελευθέρωσης». Μετά από αυτή την απόφαση, η ηγεσία του ΚΚΕ άρχισε τις επαφές με τους αρχηγούς των υπολοίπων κομμάτων. Η αρχική όμως προσπάθεια δεν έφερε καμιά θετική ανταπόκριση. Όλοι έκριναν ως μη απαραίτητη, ως και μάταιη (λόγω της στρατιωτικής δύναμης της Ναζιστικής Γερμανίας) μια τέτοια αντιστασιακή κίνηση. Η ηττοπάθεια, με κάποιες εξαιρέσεις, και η άρνηση να προχωρήσουν σε οργανωμένη αντίσταση ήταν το συναίσθημα που διακατείχε τότε τους αρχηγούς όλων των κομμάτων 

Χαρακτηριστική είναι η συνάντηση που είχε ο Θανάσης Χατζής και ο δημοσιογράφος του Ριζοσπάστη Κώστας Βιδάλης (που δολοφονήθηκε στη Λάρισα από τους άνδρες του αντικομμουνιστή Σούρλα), με τον αρχηγό του κόμματος των Συντηρητικών Φιλελευθέρων, Στυλιανό Γονατά, όπως αναφέρεται στο τετράτομο έργο του πρώτου «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε»: ο Γονατάς φέρεται να τους είπε ότι «...αυτό είναι καθαρή τρέλα» και τους προειδοποίησε ότι αν προχωρήσουν στην ίδρυση αυτής της οργάνωσης, θα καλέσει τους αξιωματικούς να οργανώσουν στρατιωτικά τμήματα, κάτω από τον Τσολάκογλου, για να συντρίψουν την «ανταρσία» αυτή, όπως τη χαρακτήρισε.

Στα μέσα του Ιουλίου του 1941, το ΚΚΕ έκανε μια δεύτερη προσπάθεια επαφών. Η Κεντρική Επιτροπή του κόμματος συναντήθηκε με όλους τους πολιτικούς αρχηγούς και συζήτησε μαζί τους. Το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο, με εξαίρεση τρία κόμματα που δέχθηκαν να συμπορευτούν με την απόφαση του ΚΚΕ: το Σοσιαλιστικό Κόμμα, το Αγροτικό Κόμμα και η Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας. Οι αντιπροσώποι των τεσσάρων αυτών κομμάτων αποφάσισαν να προχωρήσουν στην ίδρυση του «Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου».

Στις 27 Σεπτεμβρίου του 1941 σε μια μικρή οικία, λίγο πιο πάνω από το τέρμα της οδού Ιπποκράτους, οι τέσσερις αντιπρόσωποι συναντήθηκαν μυστικά και υπέγραψαν το Ιδρυτικό της οργάνωσης. 

"1. Από τους αντιπροσώπους των κάτωθι υπογραφομένων κομμάτων ιδρύεται το Εθνικόν Απελευθερωτικόν Μέτωπο της Ελλάδας (ΕΑΜ).

Εις το ΕΑΜ γίνεται ισοτίμως δεκτόν και παν άλλο κόμμα ή οργάνωσις που δέχεται τας αρχάς του παρόντος Ιδρυτικού ώς και να εργασθή δια την επιτυχίαν των σκοπών του ΕΑΜ.

Προκειμένου να γίνει δεκτή εις το ΕΑΜ οιαδήποτε οργάνωσις, δεν εξετάζεται το παρελθόν ή αι αντιλήψεις των σχετικώς με την μελλοντικήν ανασυγκρότησιν της ελευθέρας και ανεξαρτήτου Ελλάδος, αλλά η πίστις των εις την ανάγκην του Εθνικού Απελευθερωτικού Αγώνος, η τιμιότης των απέναντι αυτού και η αποδοχή των αρχών του ΕΑΜ που περιλαμβάνονται εις το παρόν Ιδρυτικόν.

2. Σκοπός του Εθνικού Μετώπου είναι:

α) Η απελευθέρωσις του Έθνους μας από τον σημερινόν ξένον ζυγόν και η απόκτησις της πλήρους ανεξαρτησίας της χώρας μας.

β) Ο σχηματισμός προσωρινής κυβερνήσεως του ΕΑΜ αμέσως μετά την εκδίωξιν των ξένων κατακτητών, μοναδικός σκοπός της οποίας θα είναι η προκήρυξις εκλογών δια συντακτικήν 

εθνοσυνέλευσιν, με βάσιν την αναλογικήν ίνα ο λαός αποφανθή κυριαρχικώς επί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του.

γ) Η κατοχύρωσις του κυριαρχικού τούτου δικαιώματος του Ελληνικού Λαού, όπως αποφανθή περί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του, από πάσαν αντιδραστικήν απόπειραν, 

ήτις θα τείνη να επιβάλη εις τον λαόν λύσεις αντιθέτους προς τας επιθυμίας του και η εκμηδένισις δι’ όλων των μέσων του ΕΑΜ και των οργάνων που το αποτελούν, πάσης 

τοιαύτης αποπείρας.

3. Δια την πραγματοποίησιν των ως άνω σκοπών του το ΕΑΜ θα ασχοληθή:

α) Με όλα τα ζητήματα που απασχολούν καθημερινώς τον Ελληνικόν Λαόν υπό τας συνθήκας της ξενικής κατοχής και με την καθοδήγησιν του αγώνος του Ελληνικού Λαού εις την διεκδίκησιν των πάσης φύσεως αιτημάτων του, καθώς και την αντιμετώπισιν της εις βάρος του ασκούμενης ληστείας από τους ξένους κατακτητάς.

β) Με την διατήρησιν ακμαίου του απελευθερωτικού πνεύματος του Ελληνικού Λαού.

γ) Με την συνεχή αποκάλυψην του ρόλου της σημερινής κυβερνήσεως των προδοτών ή κάθε άλλης αντιστοίχου εις το μέλλον.

δ) Με την εξασφάλισιν κατά το δυνατόν μιας συνεργασίας με τους άλλους λαούς, οι οποίοι αγωνίζονται κατά των δυνάμεων του Άξονος και του συντονισμού του αγώνος του 

Ελληνικού Λαού με τον αγώνα των άλλων ως άνω Λαών.

ε) Με την οργάνωσιν των λαϊκών δυνάμεων επί τη βάσει του εσωτερικού οργανισμού-κανονισμού, ο οποίος αποτελεί παράρτημα του παρόντος ιδρυτικού.

στ) Με την ενέργειαν εράνων, είσπραξιν συνδρομών κλπ. από τους Έλληνας πατριώτας προς τον σκοπόν να εξασφαλίση τα αναγκαία δια την διεξαγωγήν του Εθνικοαπελευθερωτικού 

αγώνος μέσα.

4. Τα υπογράφοντα το παρόν ιδρυτικόν κόμματα ή τα προσχωρούντα εις αυτό, αναλαμβάνουν να υποστηρίξουν δι’ όλων των δυνάμεων τον αγώνα του ΕΑΜ και την 

πραγματοποίησιν των σκοπών του.

5. Το ΕΑΜ χωρίς να παύση να τείνη εις το να συγκεντρώση πέριξ αυτού ολόκληρον τον Ελληνικόν Λαόν δια της συγκεντρώσεως εντός των κόλπων του όλων των οργανώσεων 

που εκπροσωπούν καθ’ οιονδήποτε τρόπον τμήματα του Ελληνικού Λαού, συγκροτείται επί τη βάσει των πλέον αυστηρών συνωμοτικών κανόνων. Τούτο σημαίνει:

α) Ότι τηρείται αυστηρώς μυστική η συμμετοχή των οιωνδήποτε κομμάτων ή οργανώσεων που το αποτελούν ή προσχωρούν εις αυτό.

β) Ότι τα πρόσωπα που αποτελούν την Κεντρικήν του Επιτροπήν, τας κατά τόπους επιτροπάς πόλεων, συνοικισμών, επαγγελμάτων, επιχειρήσεων κλπ. καθώς και τας ομάδας της βάσεως, δεν γίνονται εις ουδένα άλλον γνωστά, πλην των μελών τα οποία 

συμμετέχουν εις εκάστην Επιτροπήν.

γ) Ότι το ΕΑΜ διεξάγει συνεχώς και δια παντός μέσου αγώνα εναντίον πάσης παραβάσεως των συνωμοτικών κανόνων και λαμβάνει εκάστοτε τα επιβαλλόμενα μέτρα εναντίον εκείνων, 

οίτινες παραβιάζουν τα συνομωτικά μέτρα. Ούτω το ΕΑΜ παρουσιάζεται δημόσια και πάντοτε απρόσωπον και ως απλούς εκφραστής των Εθνικοαπελευθερωτικών επιδιώξεων και 

καθοδηγητής των αντιστοίχων αγώνων του Ελληνικού Λαού.

6. Εις ουδένα αντιπρόσωπον κόμματος ή οργανώσεως, με τον οποίον το ΕΑΜ διαπραγματεύεται την προσχώρησιν της οργανώσεώς του ίνα αντιπροσωπευθή εις το ΕΑΜ ανακοινούνται οτιδήποτε σχετικώς με τας οργανώσεις, κόμματα κλπ. άτινα μετέχουν εις το ΕΑΜ προ της ανακοινώσεως εκ μέρους του ως άνω αντιπροσώπου ότι η οργάνωσίς του προσχωρεί εις το ΕΑΜ και ότι αυτός δέχεται να συμμετάσχει εις το αντίστοιχον 

όργανον του ΕΑΜ δι’ ο προορίζεται.

7. Μεταξύ των κομμάτων και οργανώσεων αίτινες συνεργάζονται εις το ΕΑΜ διατηρείται δι’ όλον το διάστημα του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνος η μεγαλυτέρα αλληλοβοήθεια 

και αλληλοϋποστήριξις δια παν ζήτημα το οποίον σχετίζεται με τον γενικόν απελευθερωτικόν αγώνα και τον ειδικώτερον εθνικοαπελευθερωτικόν αγώνα κάθε χωριστού κόμματος. Επίσης και αι συνεργαζόμεναι ως άνω οργανώσεις χρησιμοποιούν τας 

αντιστοίχους επιρροάς των δια την άμβλυσιν κάθε μέτρου που στρέφεται κατά του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνος από τους εχθρούς του Έθνους, εντοπίους προδότας ή ξένους κατακτητάς.

Εν Αθήναις τη 28η Σεπτεμβρίου 1941

Δια το ΚΚΕ 

Λευτέρης Αποστόλου  

Δια το ΣΚΕ 

Χρήστος Χωμενίδης 

Δια την ΕΛΔ

Ηλίας Τσιριμώκος 

Δια το Αγρ. Κόμ.

Απόστολος Βογιατζής"

Οι αρχηγοί των κομμάτων που δεν δέχτηκαν να συμμετάσχουν στην ίδρυση του ΕΑΜ, βρέθηκαν προ τετελεσμένου γεγονότος. Υπήρξαν ποικίλες αντιδράσεις. Το μεγαλύτερο τμήμα του αστικού πολιτικού κόσμου της εποχής ανήκει στους «απόντες» του αγώνα. Ο Θ. Σοφούλης, αρχηγός των «Φιλελευθέρων», ο Γ. Καφαντάρης, των «Προοδευτικών», ο Ι. Σοφιανόπουλος, του «Αγροτικού Κόμματος», ο Γ. Παπανδρέου, του «Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος», ο Παν. Κανελλόπουλος, του «Εθνικού Ενωτικού Κόμματος», ο Κ. Καραμανλής, του «Λαϊκού Κόμματος», απείχαν ουσιαστικά, ορισμένοι και τυπικά, ενώ ο Στυλ. Γονατάς, υπαρχηγός του «Κόμματος των Φιλελευθέρων», καθοδήγησε την ίδρυση των «Ταγμάτων Ασφαλείας» του Ι. Ράλλη. Ο Γ. Καφαντάρης, σε πρόταση που του έγινε από το ΚΚΕ να προσχωρήσει στην Αντίσταση, απάντησε: «Οι Ελληνες να μη νοιάζονται, το ζήτημα θα το λύσουν οι σύμμαχοι» (δηλαδή οι Εγγλέζοι). Την ίδια στάση κράτησαν στις προτάσεις του ΚΚΕ και άλλοι. Στον Γ. Παπανδρέου, στον οποίο έγινε πρόταση να ηγηθεί του ΕΑΜ, ανήκει το επίσης κατηγορηματικό «όχι», που έδωσε ως απάντηση. Εξάλλου από τη Νίκαια της Γαλλίας, όπου είχε μετεγκατασταθεί, ο Ν. Πλαστήρας καλούσε το λαό με επιστολή του να συνεργαστεί με τους κατακτητές! Παραθέτουμε απόσπασμα από το σχετικό γράμμα του Ν. Πλαστήρα: «Είμαι της γνώμης ότι πρέπει να γίνει κυβέρνησις φιλογερμανική, για να καταστήσωμεν ολιγώτερον οδυνηράν την ήτταν. Αυτό πρέπει να γίνη και αν ακόμη θα ηξεύραμε ότι ο πόλεμος θα ετελείωνε και μετά τινας μόνον μήνας με τελείαν ήτταν του άξονος (όπερ απίθανον)»!

Το ΕΑΜ όμως προχώρησε στην πραγματοποίηση των σχεδίων του. Στις 10 Οκτωβρίου του 1941 έκανε την επίσημη εμφάνισή του με ένα Διάγγελμα-Μανιφέστο «προς τον ελληνικό λαό, προς όλους τους Έλληνες που η καρδιά τους χτυπάει για το ξεσκλάβωμα της πατρίδας...», όπως έγραφε. Καλούσε σε ξεσηκωμό, ένταξη στο ΕΑΜ και πόλεμο εναντίον του στρατού κατοχής: «...Ο αγώνας δεν θα είναι εύκολος, μα το έπαθλό του αξίζει κάθε θυσία. Και το έπαθλο αυτό θα είναι μια Νέα Ελλάδα, ελεύθερη και ανεξάρτητη, κτήμα του λαού της...». Πολύ σύντομα κάτω από τις τάξεις του βρίσκεται μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Ελλάδας.

"Ορισμένα κόμματα συνειδητοποίησαν καθαρά τα συνθήματα που βγαίνουνε σήμερα και από τις αντικειμενικές συνθήκες και από τη διάθεση του λαού να παλέψει για τη ζωή του και τη σωτηρία του.

Και τα κόμματα αυτά συγκροτήσανε πριν από ένα χρόνο το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, σα μια κοινή αφετηρία και κοινό στάδιο δράσης για όλη την πολιτική ηγεσία και καθοδήγηση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Από τη στιγμή που διαπιστώνεται πως ο εθνικός απελευθερωτικός αγώνας επιβάλλεται αναπόδραστα από τις σημερινές αντικειμενικές συνθήκες της χώρας μας και ανταποκρίνεται στην αγωνιστική διάθεση όλου του λαού, από τη στιγμή που διαπιστώνεται πως ο αγώνας αυτός είναι παλλαϊκός και ομαδικός και δεν μπορεί να πετύχει παρά μόνο με την ενότητα στους σκοπούς, στην οργάνωση και στην καθοδήγησή του, βγαίνει επιτακτικό το χρέος, από τη μια μεριά, για όλο το λαό να ενταχθεί σε μιαν ενιαία εθνική ενότητα, αφήνοντας για την ώρα κατά μέρος κάθε διαφορά πολιτική ή ιδεολογική, που πηγάζει από τα μερικότερα συμφέροντα των κοινωνικών τάξεων, όταν για όλους τους Ελληνες και για όλες τις κοινωνικές τάξεις προβάλλει τώρα το υπέρτατο συμφέρον να σωθούν, να κατακτήσουν και να διατηρήσουν τη λευτεριά τους.

Μπροστά σ' αυτό το υπέρτατο παλλαϊκό συμφέρον, υποχωρούν όλα τ' άλλα για τούτην τη στιγμή. Αρα, κάθε Ελληνας έχει την υποχρέωση ν' αφήσει κατά μέρος όλα τα άλλα και να μπει στη γραμμή του αγώνα. Πλάι σ' όλα τ' άλλα αδέρφια του, γιατί μόνο η ένωση μπορεί να φέρει τη νίκη.

Παράλληλα τώρα μ' αυτό, από τους ίδιους όρους, βγαίνει, από την άλλη μεριά, και το χρέος για όλα τα πολιτικά κόμματα και για όλους τους πολιτικούς αρχηγούς, όσοι είναι σύμφωνοι για την ανάγκη και τους σκοπούς του εθνικού απελευθερωτικού αγώνα, να συγκροτήσουνε την ενιαία πολιτική και καθοδήγηση του αγώνα μέσα στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο.

Ποια κόμματα και ποιοι πολιτικοί αρχηγοί μπορεί να μην είναι σύμφωνοι για την ανάγκη και τους σκοπούς του εθνικού απελευθερωτικού αγώνα; Οι προδότες και οι φασίστες μόνο. Υπάρχουν άλλοι που πιστεύουν πως ο λαός πρέπει να δεχτεί μοιρολατρικά τη σκλαβιά ή να περιμένει να τον σώσουν άλλοι από τη σκλαβιά; Ας το δηλώσουν. Μα, κι αν δεν το δηλώσουν το ίδιο συμπέρασμα θα βγει από τη στάση τους απέναντι στον αγώνα και απέναντι στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο..."(Από την μπροσούρα «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ»)

***

Η πάλη του ΕΑΜ!

"Έλληνες - Ελληνίδες - Νέα Γενιά

Ενωθείτε - Οργανωθείτε - Αγωνισθείτε!

Παραμερίστε ό,τι σας χωρίζει. Ο σκοπός είναι ιερός.

Θυμηθείτε τους αγωνιστές του 1821.

Έλληνες αξιωματικοί - υπαξιωματικοί - έφεδροι πολεμιστές.

Προσφέρετε τις γνώσεις σας, την πείρα, τη δοκιμασμένη τόλμη σας στην οργάνωση των εθνικών δυνάμεων.

Ακολουθήστε το παράδειγμα του Κολοκοτρώνη, του Υψηλάντη, του Μιαούλη, του Καραϊσκάκη, του Οικονόμου.

Έλληνες αξιωματικοί - αξιωματικοί - αστυφύλακες - χωροφύλακες. Μην υπηρετείτε την κυβέρνηση των προδοτών, μη γινόσαστε όργανα των κατακτητών.

Έλληνες ιερείς, οδηγηθείτε από το παράδειγμα του Παπαφλέσσα.

Έλληνες αγρότες, κρύψτε την παραγωγή σας, μην την παραδίνετε στους κατακτητές. Ούτε ένα σπειρί σιτάρι στον εχθρό. Έλληνες αστοί - μικροαστοί, βοηθήστε οικονομικά τον αγώνα. Βιοτέχνες - δημόσιοι υπάλληλοι - διανοούμενοι - εργάτες, οργανωθείτε σε επιτροπές, αρνηθείτε υπηρεσία στον εχθρό. Ενώστε τις δυνάμεις σας στον ιερό αγώνα!

Νέοι και νέες, δώστε στον απέραντο ενθουσιασμό σας το ηρωικό σας πνεύμα, την αυτοθυσία σας στον αγώνα του ΕΑΜ.

Εμπρός για τον νέο εθνικό ξεσηκωμό!

Οι μέρες που έρχονται θα είναι δύσκολες, φρικτές. Αλλά η νίκη θα στεφανώσει τον κοινό μας αγώνα".

Το Διάγγελμα του ΕΑΜ 10-10-1941

Παλλαϊκή ήταν η ανταπόκριση σ' αυτό το εθνικό προσκλητήριο. Αναμφισβήτητα οι ιδρυτές του ΕΑΜ δεν θα μπορούσαν να συλλάβουν τότε τον χείμαρρο της εθνικής ανάτασης που θα πλημμύριζε τις καρδιές όλων των Ελλήνων.

Απ' άκρη σ' άκρη της πατρίδας μας, στα χωριά, στις πολιτείες, στις γειτονιές, στα εργοστάσια, "σε πόλεις, κάμπους και βουνά" οι Έλληνες, οι Ελληνίδες οργανώνονται στο ΕΑΜ, στον ΕΛΑΣ, στην ΕΠΟΝ, στην Εθνική Αλληλεγγύη. Οργανώνονται και αγωνίζονται για την πατρίδα, για τη λευτεριά, για μια καλύτερη ζωή. Χτυπάνε τον φασισμό με κάθε μέσο. Δίνουν πρόθυμα το αίμα τους, τη ζωή τους.

Ποτέ άλλοτε στην πατρίδα μας μια τέτοια οργάνωση, ένα τέτοιο κίνημα δεν είχε τόσο μαζικό, τόσο αυθόρμητο, τόσο παλλαϊκό χαρακτήρα. Ποτέ άλλοτε δεν επικαλέστηκε τόσο δημιουργικό έργο.

"Τι πρέπει να κάνεις; Να τι πρέπει να κάνεις. Πρώτα πρώτα, δεν πρέπει ποτέ, για κανένα λόγο, για καμιά περίπτωση να μείνεις μόνος, ξεκομμένος από το σύνολο, άτομο ξεμοναχιασμένο. Ενώσου με τους άλλους. Ενώσου με τους συναδέλφους σου, τους συντρόφους σου, τους συντεχνίτας σου. Εμπα στην οργάνωσή σου, στο σωματείο σου, στο συνεταιρισμό σου, στην ένωσή σου, στο επαγγελματικό σωματείο και γίνε μέλος ενεργητικό. Παίρνε μέρος σ' όλους τους αγώνες, στις συζητήσεις για τα καθημερινά ζητήματα, προστάτευε τα δικαιώματά σου στη ζωή, για να εξασφαλιστεί η ζωή σου, η συντήρηση η δική σου και των δικών σου.

Επειτα αναζήτησε γύρω σου τους φίλους και γνωστούς σου που μπορείτε να καταρτίσετε μια ομάδα του ΕΑΜ, ΕΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΑΜΝ, Εθνικής Αλληλεγγύης κτλ. Οργανωθείτε στην ομάδα αυτή, βγάλτε γραμματέα και συνδεθείτε με την τοπική επιτροπή.

Διάβαζε τα δημοσιογραφικά όργανα της οργάνωσής σου και διάδινέ τα γύρω σου. Δίνε ταχτικά τη συνδρομή σου και παίρνε μέρος όσο μπορείς γενικότερα στους εράνους.

Σκόρπιζε γύρω σου τα συνθήματα της καθημερινής πάλης και γενικότερα τα συνθήματα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Φρονημάτιζε και δυνάμωνε τους γύρω σου, εμψύχωνε τους δισταχτικούς, τους δειλούς και κοίταξε με κάθε τρόπο να πλατύνεις την οργάνωσή σου. Παίρνε μέρος ενεργητικό στους αγώνες, στις διαδηλώσεις, στις απεργίες, σε κάθε ομαδική εκδήλωση. Δείχνε απόλυτη αλληλεγγύη με όλους τους συναγωνιστές. Ξεσκέπαζε και κυνήγα τους προδότες και τους χαφιέδες. Ξεσκέπαζε όλους τους διασπαστές της απελευθερωτικής πάλης. Προφύλαττε τις γυναίκες από την επαφή με τους ξένους, από τη διαφθορά και την εκπόρνεψη. Σε κάθε στιγμή, κάνε το χρέος σου και μην αφήνεις ποτέ να περάσει μια μέρα χωρίς να ρωτήσεις τον εαυτό σου: Τι έκαμα σήμερα για τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα; Σε τι έβλαψα τους εχθρούς, σε τι βοήθησα το λαό μας να λυτρωθεί;"(Από την μπροσούρα «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ»)

Το βιβλιαράκι-μπροσούρα «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ», του μεγάλου δάσκαλου Δημήτρη Γληνού, που εκδόθηκε το Σεπτέμβρη του 1942, είναι η καλύτερη, η πιο εμπεριστατωμένη και συμπυκνωμένη, καθαρή εξήγηση  του τι σημαίνει η συγκρότηση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου, ποιες είναι οι κινητήριες δυνάμεις του, οι βασικές γραμμές του προγράμματός του, οι άξονες της δράσης του. Με μια έννοια σφραγίζει σαν πλατφόρμα το ξεκίνημα της διαμόρφωσης μιας ολόκληρης γενιάς, της πιο φωτεινής από τη συγκρότηση νεοελληνικού κράτους, της γενιάς της Εθνικής Αντίστασης, του αντιφασιστικού  και λαϊκοδημοκρατικού αγώνα, ενός αγώνα που σφράγισε τη σύγχρονη ιστορία της χώρας μας..

Στα επτά κεφάλαια του κειμένου αυτού, ο «δάσκαλος» περιγράφει με εξαιρετική ενάργεια την πραγματικότητα της κατοχικής Ελλάδας στο σύνολό της, ξεσκεπάζει τη φύση του φασισμού και τους κινδύνους της «Νέας Τάξης Πραγμάτων» για τους λαούς όλης της Ευρώπης, ενώ, ταυτόχρονα, εμψυχώνει και ενοποιεί το λαό μας πάνω στη βάση της διαχρονικής παλλαϊκής αντίστασης ενάντια σε κάθε ξένο εισβολέα και ντόπιο υποτακτικό και συνεργάτη του.

Αποκαλύπτοντας τους συνεργάτες των φασιστών, αλλά και τους ριψάσπιδες και «φρόνιμους» αστούς πολιτικούς, που στην καλύτερη των περιπτώσεων έσπερναν στο λαό τη μοιρολατρία, ο Δημήτρης Γληνός καλούσε σε παλλαϊκή οργάνωση της αντίστασης με ενότητα σκοπών, οργάνωσης και καθοδήγησης.

Ενσωματώνοντας, όμως, στη λαϊκή πάλη και όλες τις προηγούμενες «ανολοκλήρωτες» επαναστάσεις, ο Δημήτρης Γληνός καλούσε ταυτόχρονα σε «ολοκλήρωσή» τους και υπέρβασή τους, καθώς, όπως σημείωνε, «ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας δεν μπορεί να σταματήσει με την απολύτρωση της χώρας από τους ξένους κατακτητές, γιατί δεν αρκεί να καταχτηθεί η λευτεριά, πρέπει και να στερεωθεί και να κατοχυρωθεί. Και αυτό δε μπορεί να γίνει αλλιώς, παρά αν ο λαός κρατήσει στα χέρια του τη λευτεριά του και εξασκεί τα κυριαρχικά του δικαιώματα απεριόριστα και στον καιρό της ειρήνης».

Η προοπτική αυτή που έθετε στο κείμενό του ο Δημήτρης Γληνός καθιστά τις γραμμές αυτού του κειμένου, όχι μόνο εξαιρετικά σημαντικές, αλλά και ιδιαίτερα επίκαιρες, καθώς το κάλεσμα και η στράτευση στον παλλαϊκό αγώνα, για την οργάνωση της λαϊκής αντίστασης και αντεπίθεσης, είναι η πρώτη προϋπόθεση για το νικηφόρο αποτέλεσμά του.

Τι Είναι Και Τι Θέλει το ΕΑΜ  Το βιβλίο προλογίζει, το Νοέμβρη του 1944, ο Γιάννης Ζέβγος, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, της ΚΕ του ΕΑΜ και Υπουργός Γεωργίας στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, ενώ παρατίθεται και ο λόγος του ίδιου στο πολιτικό μνημόσυνο για το Δ. Γληνό που διοργάνωσε το Εθνικό Συμβούλιο (η εθνοσυνέλευση της Ελεύθερης Ελλάδας στα βουνά) στις 21 του Μάη του 1944.