Ο Ρήγας του ελληνικού διαφωτισµού!

Στα τέλη του 18ου αιώνα κυριαρχούν στην ελληνική σκέψη η αρχαιότητα και η φωτισµένη Ευρώπη. Πάνω σ’ αυτούς τους δύο πόλους έλξης στρέφεται το ενδιαφέρον του Ρήγα και αυτοί κατά συνέπεια επηρεάζουν στο µέγιστο την προσωπικότητά του. Πηγή έµπνευσης για όλα τα προοδευτικά πνεύµατα της εποχής είναι η Γαλλική Επανάστα­ση, η οποία θορυβεί τη συντηρητική παραδοσια­κή Ευρώπη, η οποία στο πρόσωπό της αντικρίζει µε φρίκη όλες αυτές τις νέες ιδέες που χαρίζουν ελπίδα στους υπόδουλους λαούς αλλά και στα τεράστια λαϊκά στρώµατα που έχουν κάθε λό­γο να µην είναι ευτυχισµένα µε την άθλια µοίρα που τους επιφυλάσσουν τα αυταρχικά καθεστώ­τα της εποχής.

Συνεπαρµένος από αυτά τα νέα ρεύµατα ιδεών, ο Ρήγας Βελεστινλής διαµορφώνει τη δική του φωνή και τις προσωπικές πολιτικές του απόψεις, που τον καθιέρωσαν ως ένα από τα λαµπρότερα, εναργέστερα και ευγενέστερα πνεύµατα του νε­ότερου Ελληνισµού. Ο Ρήγας σαν ανήσυχο πνεύµα ήταν αυτός που θα εκτιµούσε τη δυναµική που αναπτυσσόταν µετά τη Γαλλική Επανάσταση στις κοινωνίες της Ευρώπης. Τα επαναστατικά προστάγµατα της εποχής του δεν ήταν κάτι αυτονόη­το για τις επικρατούσες κυρίαρχες ιδεολογίες.

Ωστόσο ο ρόλος των πνευµατικών ανθρώπων είναι ή να υποδέχονται πρώτοι τις νέες ιδέες ή να τις υπερασπίζονται τελευταίοι. Το έργο του Ρήγα εντάσσεται µέσα σε εκείνα που συγκρότησαν το ρεύµα του Νεοελληνικού Διαφωτισµού, και τέ­τοιο είναι και «Η Νέα Πολιτική Διοίκησις», το επα­ναστατικό φυλλάδιο του 1779, το οποίο και απο­τελεί το κατ’ εξοχήν πολιτικό του κείµενο.

Πρόκειται για ένα κείµενο στο οποίο, δίχως δυ­σκολία, γίνονται φανερές οι επιδράσεις του ευ­ρωπαϊκού φιλελεύθερου Διαφωτισµού, όπως αυ­τές αποτυπώνονται µέσα από την πατριωτική του προσήλωση και αγωνία για την Ελλάδα.

Στα προλεγόµενα που παρατάσσει ο Ρήγας στο έργο του δεν φαίνεται να συµµερίζεται τις κατο­πινές απόψεις των νεωτεριστών που επικαλούνται την ανυπαρξία του Ελληνισµού:
«Δεν διακόπηκε τίποτα αυτά τα τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς στην Οθωµανική Αυτοκρατορία». Αντίθετα η αυτοκρα­τορία ήταν πηγή προνοµίων, ευηµερίας και ελευθεριοτήτων!

Υπέρ των νόμων και της πατρίδος ελευθερία, ισοτιμία, αδελφότης!

Ο λαός, απόγονος των Ελλήνων, οπού κατοικεί την Ρούµελην, την Μικράν Ασίαν, τας Μεσογεί­ους Νήσους, την Βλαχοµπογδανίαν, και όλοι όσοι στενάζουν υπό την δυσφορωτάτην τυραννίαν του οθωµανικού βδελυρωτάτου δεσποτισµού, ή εβιάσθησαν να φύγουν εις ξένα βασίλεια διά να γλυ­τώσουν από τον δυσβάστακτον και βαρύν αυτού ζυγόν, όλοι λέγω, Χριστιανοί και Τούρκοι, χωρίς κανέναν ξεχωρισµόν θρησκείας (επειδή όλοι πλά­σµατα Θεού είναι και τέκνα του πρωτοπλάστου), στοχαζόµενοι ότι ο τύραννος, επονοµαζόµενος Σουλτάνος, κατέπεσεν ολοτελώς εις τας βρωµε­ράς θηλυµανείς ορέξεις του, επερικυκλώθη από ευνούχους και αιµοβόρους αµαθεστάτους αυλι­κούς, αλησµόνησε και κατεφρόνησε την ανθρω­πότητα, εσκληρύνθη η καρδία του κατά της αθωότητος, και το πλέον ωραιότερον βασίλειον του κόσµου, οπού εκθειάζεται πανταχόθεν από τους σοφούς, κατήντησεν εις µίαν βδελυράν αναρχίαν τόσον, ώστε κανένας, οποιασδήποτε τάξεως και θρησκείας, δεν θα είναι σίγουρος µήτε διά την ζωήν του, µήτε διά την τιµήν του, µήτε διά τα υποστατικά του. Ο πλέον ήσυχος, ο πλέον αθώος, ο πλέον τίµιος πολίτης κινδυνεύει κάθε στιγµήν να γίνη ελεεινή θυσία της τυραννικής φαντασίας ή των άγριων τοποτηρητών και αναξίων µεγιστά­νων του τυράννου, ή τέλος (όπερ και συνεχεστέρως συµβαίνει) των κακοτρόπων θηριωδεστάτων µιµητών του, χαιρόντων εις το ατιµώρητον κρίµα, εις την σκληροτάτην απανθρωπότητα, εις την φονοκτονίαν, χωρίς καµίαν εξέτασιν, χωρίς καµίαν κρίσιν.

(Ουρανέ, εσύ είσαι απροσωπόληπτος µάρτυς των τοιούτων κακουργηµάτων. Ήλιε, εσύ βλέπεις καθηµερινώς τα τοιαύτα θηριώδη τολµήµατα. Γη, εσύ ποτίζεσαι αδιακόπως από τα ρείθρα των αθώ­ων αιµάτων. Ποίος έχει στόµα να µε ειπή το ενα­ντίον; Ποίος είναι εκείνος ο τίγρης, ο οµόψηφος των τοσούτων ανοµηµάτων; Ας έβγη εις το παρόν, και διά πολέµιόν του µάρτυρα θέλει αποκτήσει όλην την κτίσιν, ήτις αγλώσσως γογγά διά τους αδίκως ώδε εκχυσοµένους ρύακας των ανθρωπί­νων αιµάτων).

Ο µέχρι τούδε λέγω δυστυχής ούτος λαός, βλέ­ποντας ότι όλαι του αι θλίψεις, αι οδύναι, τα κα­θηµερινά δάκρυά του, ο αφανισµός του, προέρ­χονται από την κακήν και αχρειεστάτην διοίκησιν, από την στέρησιν καλών νόµων, απεφάσισεν ενανδριζόµενος µίαν φοράν να ατενίση προς τον ουρανόν, να εγείρη ανδρείως τον καταβεβαρηµένον τράχηλόν του και, ενοπλίζοντας εµµανώς τους βραχίονάς του µε τα άρµατα της εκδικήσεως και της απελπισίας, να εκβοήση µεγαλοφώ­νως ενώπιον πάσης της οικουµένης, µε βροντώδη κραυγήν, τα ιερά και άμωμα δίκαια οπού θεόθεν τω εχαρίσθησαν διά να ζήση ησύχως επά­νω εις την γην. Όθεν διά να ημπορούν ομοθυ­μαδόν όλοι οι κάτοικοι να συγκρίνωσι πάντοτε με άγρυπνον όμμα τα κινήματα της διοικήσεως και των διοικούντων με σκοπόν της κοινωνικής αυτών νομοθεσίας, εκτινάζοντες ανδρικώς τον ουτιδανόν ζυγόν του δεσποτισμού και εναγκαιζόμενοι την πολύτιμον ελευθερίαν των ενδόξων προπατόρων των, να μην αφεθώσι ουδέποτε να καταπατώνται ως σκλάβοι εις το ωσάν λαμπρόν καθρέπτην εμπροστά εις τα όμματιά του τα θε­μέλια της ελευθερίας, της σιγουρότητος και της ευτυχίας του, να γνωρίζουν εμφανέστατα οι κριταί ποίον είναι το δυσαναπόφευκτον χρέος των προς τους κρινομένους ελευθέρους κατοίκους και οι νομοθέται και πρώτοι της διοικήσεως τον ευθύτατον κανόνα, καθ’ ον πρέπει να ρυθμίζεται και να αποβλέπη το επάγγελμά των προς ευδαιμονίαν των πολιτών, κηρύττεται λαμπροφανώς η ακόλουθος δημοσία φανέρωσις των πολυτίμων δικαίων του ανθρώπου και του ελευθέρου κατοί­κου τούτου του βασιλείου.

Ιδού μερικά άρθρα:

Δίκαια του ανθρώπου:

1 Όλοι οι άνθρωποι, Χριστιανοί και Τούρκοι, κατά φυσικόν λόγον είναι Ίσοι. Όταν πταίση τινάς, οποιασδήποτε θρησκείας και αν είναι, οποιασδήποτε καταστάσεως, ο νόμος είναι ο αυτός διά το πταίσμα και αμετάβλητος· ήγουν δεν παιδεύεται ο πλούσιος ολιγότερον και ο πτωχός περισσότερον διά το αυτό σφάλμα, αλ­λά ίσια ίσια.

2 Ο νόμος είναι εκείνη η ελευθερία απόφασις οπού με την συγκατάθεσιν όλου του λαού έγινεν· ήγουν όλοι θέλομεν ότι ο φονεύς να φο­νεύεται, αυτός λέγεται νόμος, και είναι ο ίδιος δι’ όλους μας εις το να παιδεύση και πάλιν άλ­λος οπού υπερασπίζεται, ήγουν όλοι θέλομεν να εξουσιάζωμεν τα υποστακτικά μας, κανένας λοι­πόν δεν έχει την άδειαν να μας πάρη δυναστικώς τίποτες. Αυτός είναι νόμος, επειδή μονάχοι μας τον δεχόμεθα και τον θέλομεν. Ο νόμος έχει πά­ντοτε να προστάζη ό,τι πράγμα είναι δίκαιον και ωφέλιμον εις την συγκοινωνίαν της ζωής μας και να εμποδίζη εκείνο οπού μας βλάπτει.

3 Όλοι οι συμπολίται ημπορούν να έμβουν εις αξίας και δημόσια οφίκια. Τα ελεύθερα γένη δεν γνωρίζουν καμίαν αιτίαν προτιμήσε­ως εις τας εκλογάς των, παρά την φρόνησιν και την προκοπήν· ήγουν καθένας, όταν είναι άξιος και προκομμένος διά μίαν δημόσιαν δούλευσιν, ημπορεί να την αποκτήση· εξ εναντίας δε, μην όντας άξιος αλλά χυδαίος, δεν πρέπει να τω δοθή διατί, μην ηξεύροντας πώς να την εκτελέση, προσκρούει και βλάπτει το κοινόν με την αμάθειαν και την ανεπιδεξιότητά του.

4 Η ελευθερία είναι εκείνη η δύναμις οπού έχει ο άνθρωπος εις το να κάμη όλον εκείνο οπού δεν βλάπτει εις τα δίκαια του γειτόνου του. Αυτή έχει ως θεμέλιον την φύσιν, διατί φυσικά αγαπώμεν να είμεθα ελεύθεροι· έχει ως κανό­να την δικαιοσύνη, διατί η δικαία ελευθερία εί­ναι καλή· έχει ως φύλακα τον νόμον, διατί αυτός προσδιορίζει έως πού πρέπει να είμεθα ελεύ­θεροι. Το ηθικόν σύνορον της ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν: Μην κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουν.

5 Το δίκαιον του να φανερώνωμεν την γνώμην μας και τους συλλογισμούς μας, τόσον με την τυπογραφίαν, όσον και με άλλον τρόπο· το δίκαιον του να συναθροιζώμεθα ειρηνικώς· η ελευθερία κάθε είδους θρησκείας, Χριστιανι­σμού, Τουρκισμού, Ιουδαϊσμού, και τα λοιπά, δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσαν διοίκησιν. Όταν εμποδίζωνται αυτά τα δίκαια, είναι φανερόν πως προέρχεται τούτο από τυραννίαν, ή πως είναι ακόμη ενθύμησις του εξοστρακισθέντος δεσποτισμού οπού απεδιώξαμεν.

6 Η σιγουρότης είναι εκείνη η διαφένδευσις οπού δίδεται απ’ όλον το έθνος και τον λαόν εις τον κάθε άνθρωπον ιδά την φύλαξιν του υποκειμένου του, των δικαίων του και των υπο­στατικών του· ήγουν, όταν βλάψη τινάς έναν μό­νον άνθρωπον, ή πάρη αδίκως τίποτες απ’ αυτόν, όλος ο λαός πρέπει να σηκωθή κατ’ επάνω εκεί­νου του δυνάστου και να τον αποδιώξη.

7 Ο νόμος έχει χρέος να διαφενδεύη την κοινήν ελευθερίαν όλου του έθνους και εκείνην του κάθε ανθρώπου, κατοίκου εις τούτην την αυτοκρατορίαν, εναντίον της καταθλίψεως και της δυναστείας των διοικητών. Όταν αυτοί διοικούν καλώς, να τους διαφενδεύη· ει δε κακώς, να τους αποβάλλη.

*****************************

Αναδημοσίευση από εδώ: Ο Ρήγας του ελληνικού διαφωτισµού