Στο ευρω-εδώλιο η Ελλάδα για τα ποτάμια της...

Έως το τέλος του έτους θα πρέπει να έχουμε καταθέσει «σχέδιο δράσης», όμως δεν έχουμε ακόμη ξεκινήσει τη συγκέντρωση στοιχείων!
Της Τάνιας Γεωργιοπούλου.

Η οδηγία για τα νερά «κλείνει» σχεδόν μία δεκαετία εφαρμογής. Στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Γιατί στην Ελλάδα ακόμη συζητάμε «τι είναι ποτάμι και τι όχι», ποια στοιχεία πρέπει να αποστείλουμε στην Ευρωπαϊκή Ενωση... και ποιος θα τα καταγράφει. Εως το τέλος του έτους επιβάλλεται να έχουμε καταθέσει «σχέδιο δράσης» για όλα τα ποτάμια και τις λίμνες της χώρας, όμως δεν έχουμε ακόμα ξεκινήσει τη συγκέντρωση στοιχείων (επιβάλλεται τριετής παρακολούθηση). Με αυτά τα δεδομένα, μία ακόμη παραπομπή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για μη σωστή εφαρμογή της οδηγίας 2000/60 μοιάζει κάτι περισσότερο από πιθανή, ενώ παράλληλα κινδυνεύουμε να χάσουμε τα κοινοτικά κονδύλια που έχουν προβλεφθεί για την αποκατάσταση των ποταμών.
Σύμφωνα με τους ερευνητές του ΕΛΚΕΘΕ (Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών), για το 25% των ποταμών στην Ελλάδα δεν υπάρχουν στοιχεία όσον αφορά στην οικολογική τους κατάσταση. Από τα υπόλοιπα, μόνον τα μισά βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Οπως δείχνουν οι μετρήσεις του Κέντρου -και σύμφωνα πάντα με τις απαιτήσεις της οδηγίας- το 39% των ποταμών βρίσκονται σε «μέτρια» κατάσταση, για το 13% η κατάσταση χαρακτηρίζεται «ελλιπής» και για το 1% «κακή». Αντίθετα, για το 7% των ποταμών η οικολογική κατάσταση είναι «υψηλή» και για το 40% «αρίστη». Τα «καλύτερα» ποτάμια βρίσκονται στην Πίνδο, στη Ροδόπη και στη Δυτική Ελλάδα, κυρίως επειδή στην περιοχή δεν υπάρχει μεγάλη ανάπτυξη, αλλά και επειδή σημειώνονται περισσότερες βροχοπτώσεις.
Οπως εξηγεί ο ερευνητής του ΕΛΚΕΘΕ κ. Γιώργος Χατζηνικολάου, όταν αναφερόμαστε σε «ένα ποσοστό των ποταμών» μπορεί να εννοούμε τμήματα πολλών ποταμών και όχι ολόκληρο το ποτάμι. Για παράδειγμα, επισημαίνει, στο 1% των ποταμών που βρίσκονται σε κακή κατάσταση εντάσσονται ο Ασωπός, ο Κηφισός και ο Μεσάπιος στο μεγαλύτερο τμήμα τους, αλλά και τμήμα του Σπερχειού, του Πηνειού και του Γρεβενίτη (παραπόταμος που χύνεται στον Αλιάκμονα). Αντίθετα, «καλή» και «άριστη» είναι η κατάσταση των ποταμών κυρίως στους ορεινούς όγκους, όπου τα νερά δεν υφίστανται μεγάλες πιέσεις από τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
«Ακόμη και η κατάσταση του Ασωπού στα ορεινά είναι καλύτερη, όχι όμως και του Κηφισού», συμπληρώνει ο ίδιος.
«Το γεγονός ότι η κατάσταση περίπου στα μισά ποτάμια της χώρας χαρακτηρίζεται από μέτρια και κάτω σημαίνει, σύμφωνα με την οδηγία, ότι πρέπει να κάνουμε κάτι για να τα επαναφέρουμε σε καλή οικολογική κατάσταση», τονίζει ο κ. Χατζηνικολάου. Εως το τέλος του 2009 πρέπει να έχουμε θέσει συγκεκριμένους «περιβαλλοντικούς στόχους» και να εξηγήσουμε πώς θα τους επιτύχουμε. Πριν από αυτό, όμως, χρειάζεται να συλλεγούν τα απαραίτητα στοιχεία μέσω της παρακολούθησης των υδάτων και να επιλυθούν κάποια «διαδικαστικά» προβλήματα.
Οπως διευκρινίζει ο κ. Χατζηνικολάου, έχουν καταγραφεί στον χάρτη με τα στοιχεία που στέλνουμε στην Ε.Ε. κυρίως τα μεγάλα φυσικά ποτάμια, ενώ πολλά τεχνητά ποτάμια, αλλά και οι πηγές, δεν εμφανίζονται, με αποτέλεσμα να μην εντάσσονται στο δίκτυο των μετρήσεων, «έτσι όμως δεν φαίνονται ούτε τα πολύ άσχημα ούτε τα πολύ καλά, γιατί οι πηγές, για παράδειγμα, είναι σε καλή κατάσταση οι περισσότερες».
Από τον χάρτη, για παράδειγμα, έχει εξαφανιστεί η Τάφρος 66, ένα κανάλι που βρίσκεται μεταξύ του Λουδία και του Αλιάκμονα στην περιοχή όπου αναφέρεται το βιβλίο «Τα μυστικά του βάλτου» της Π. Σ. Δέλτα. «Σήμερα στην περιοχή δεν υπάρχει πια βάλτος, έχει αποξηρανθεί, αλλά υπάρχουν κανάλια των οποίων η κατάσταση είναι πολύ κακή», εξηγεί ο κ. Χατζηνικολάου.
Η «καλή οικολογική κατάσταση» εξαρτάται από τρεις παράγοντες:

-Την ποσότητα του νερού, πόσο νερό έχει ένα ποτάμι ώστε να συνεχίσουμε να το θεωρούμε ποτάμι,

-την ποιότητα αυτού του νερού, πόσες δηλαδή ξένες ουσίες περιέχει,

-αλλά και πώς έχει αλλάξει με τον καιρό η μορφολογία του, κυρίως λόγω των ανθρώπινων παρεμβάσεων - οι άνθρωποι παρεμβαίνουν κατά βούληση, όπως τους βολεύει. «Αυτός ο τελευταίος παράγοντας στη χώρα μας δεν λαμβάνεται καθόλου υπόψη, ενώ είναι πολύ σημαντικός. Οταν έχει αλλάξει η φυσιογνωμία ενός ποταμού, ακόμη κι αν τα υπόλοιπα στοιχεία ήταν καλά, δεν θα μπορούσε να φιλοξενήσει την ίδια πανίδα». Οπως προσθέτει, στην Ελλάδα φτιάχνουμε φράγματα χωρίς να εξετάζουμε καθόλου πόσο επηρεάζουν ένα ποτάμι.
Η εκτροπή του Αχελώου.
Μια δραματική αλλαγή διαμόρφωσης ενός ποταμού προετοιμάζεται δεκαετίες τώρα. Πρόκειται για την εκτροπή του Αχελώου, τη χρησιμότητα της οποίας για το οικοσύστημα (έχει επανειλημμένως προβληθεί ως περιβαλλοντικό έργο) αμφισβητεί ευθέως ο κ. Γιώργος Χατζηνικολάου, ερευνητής του ΕΛΚΕΘΕ (Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών) στο τμήμα των Εξωτερικών Υδάτων.
«Το Δέλτα του Πηνειού, που είναι περιοχή Natura, που προβάλλεται ως λόγος για την εκτροπή, δεν έχει ιδιαίτερο πρόβλημα καθώς υποστηρίζεται από τις πηγές του κάτω Ολύμπου που βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση. Εκεί που το σύστημα χρειάζεται νερό το έχει. Μπορεί να μην έχει νερό εκεί που ο άνθρωπος το χρειάζεται», λέει χαρακτηριστικά ο κ. Χατζηνικολάου.
«Ενα από τα προβλήματα του Πηνειού είναι τα φράγματα που υπάρχουν σε πολλά σημεία του, προκειμένου να συγκεντρώνεται νερό και να ποτίζουν οι αγρότες. Αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει με την εκτροπή, απλώς θα υπάρχει περισσότερο νερό που θα σπαταλάται με τον ίδιο τρόπο», προσθέτει.
Μια τέτοια απόφαση θα έπρεπε στο πλαίσιο της Οδηγίας για τα νερά να είναι αποτέλεσμα διαβούλευσης όλων των εμπλεκομένων στην περιοχή για το πόσο νερό υπάρχει και πώς αυτό είναι χρησιμότερο να χρησιμοποιηθεί.
Οι εννέα ανοιχτές υδάτινες πληγές!
Περισσότερα από τα μισά ποτάμια της Ελλάδας βρίσκονται σε άσχημη οικολογική κατάσταση σύμφωνα με τις μετρήσεις των επιστημόνων.

Eνδεικτικά:
Κηφισός
Στο μεγαλύτερο τμήμα του έχει κακή ποιότητα υδάτων και παρουσιάζει μορφολογικές αλλοιώσεις καθώς π.χ. ένα τμήμα του έχει εγκιβωτιστεί. Αρα ακόμα και αν βελτιωθεί η ποιότητα των νερών του είναι απίθανο να επανέλθουν η πανίδα και η χλωρίδα που υπήρχαν πριν γίνουν οι ανθρώπινες παρεμβάσεις.
Πηνειός (Θεσσαλιας)
Και όμως ο συγκεκριμένος ποταμός έχει κυρίως ποιοτικό και λιγότερο ποσοτικό πρόβλημα. Ο ποταμός δέχεται τις αποπλύσεις από γεωργικά φάρμακα και λιπάσματα επειδή ο κάμπος της Θεσσαλίας καλλιεργείται εντατικά. Επίσης στον Πηνειό «πέφτουν» τα λύματα από τις βιομηχανίες της περιοχής όπως και από τα σφαγεία που παρά τη νομοθεσία δεν επεξεργάζονται τα απόβλητά τους.
Ασωπός
Παρουσιάζει προβλήματα όσον αφορά τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα του νερού κυρίως λόγω των επικίνδυνων αποβλήτων από τις βιομηχανίες που χύνονται χωρίς επεξεργασία στον ποταμό.
Στρυμόνας
Ποιοτικά κυρίως προβλήματα καθώς δέχεται πολλά ανεπεξέργαστα αστικά λύματα και τις αποπλύσεις από τις εντατικές καλλιέργειες με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται πολλά θρεπτικά συστατικά που ευνοούν την «παραγωγή» μικροοργανισμών.
Ευρώτας
Το κυριότερο πρόβλημα είναι η ποσότητα των υδάτων. Συχνά η ροή είναι πολύ μικρή. Χαρακτηριστικά, το 2007 το 80% του ποταμού είχε εξαφανιστεί λόγω της ξηρασίας. Επίσης προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες άρδευσης, οι αγρότες με άδεια της νομαρχίας κάθε καλοκαίρι «στήνουν» χωμάτινα φράγματα σε πολλά σημεία του ποταμού προκειμένου να συγκρατηθεί το ελάχιστο νερό και να μπορούν να ποτίσουν. «Η τακτική αυτή εκτός του ότι είναι παράνομη, ουσιαστικά επιβαρύνει την κατάσταση του ποταμού» τονίζει ο κ. Χατζηνικολάου.
Αξιός
Ο ποταμός έχει κυρίως ποιοτικά προβλήματα.
Αλιάκμονας
Διακόπτεται συνέχεια από φράγματα που σχηματίζουν τεχνητές λίμνες κάτι που δεν επιτρέπει στη φυσική χλωρίδα και πανίδα του ποταμού να αναπτυχθεί φυσιολογικά.
Πάμισος
Μορφολογικά και ποιοτικά προβλήματα.
Σπερχειός
Τα νερά του ποταμού έχουν κακή ποιότητα. Στο κατώτερο τμήμα του εκτελούνται έργα (ΠΑΘΕ, Σιδηρόδρομος) που έχουν αλλάξει τη μορφολογία του.