Αρχαία και Σύγχρονη Δωρίδα.

Η σύγχρονη Δωρίδα δεν πρέπει να συγχέεται με την αρχαία Δωρίδα.

Δωρίδα στην αρχαιότητα ονομαζόταν η περιοχή στο βόρειο μέρος του σημερινού νομού Φωκίδας, δηλαδή στην περιοχή όπου βρίσκονται η Γραβιά και τα Καστέλλια, βόρεια της Οζολίας Λοκρίδας, δυτικά της αρχαίας Φωκίδας, νότια της χώρας των Μαλλιέων και ανατολικά των Οιταίων.

Η σημερινή Δωρίδα δεν είναι παρά η αρχαία Δρυοπίδα που περιλάμβανε τα τμήματα της Αιτωλίας και της Εσπερίας Λοκρίδας. Δωρίδα ονομάστηκε το βορειότερο τμήμα της όταν το κατέλαβαν οι Δωριείς, οι οποίοι με την λεγόμενη "Κάθοδο των Δωριέων" τον 12ο π.Χ. αιώνα, εξαπλώθηκαν στην περιοχή της σημερινής Φωκίδας, καταστρέφοντας τον μέχρι τότε πολιτισμό αλλά και δίνοντας δύναμη στον ελληνισμό με την χρήση του σιδήρου.

Οι Αποδωτοί Αιτωλοί κατοικούσαν στην κεντρική και δυτική περιοχή της σημερινής Δωρίδας και ως πρωτεύουσα είχαν το Αιγίτιο.

Οι Οφιονείς Αιτωλοί κατοικούσαν στο βόρειο τμήμα της Δωρίδας και Παρνασσίδας, ενώ οι Εσπέριοι (Οζόλες) Λοκροί κυρίως παραλιακά από τη νότια περιοχή των Δελφών μέχρι τη Ναύπακτο.

Η περιοχή κατοικήθηκε μέσα στους αιώνες ,από το 5.000 πΧ. Σύμφωνα με την μυθολογία, οι εδώ κάτοικοι είναι από τους πρώτους λαούς και φύλλα του Ελλαδικού χώρου. Είναι αλήθεια πως η κατοίκηση της περιοχής της Δωρίδας και μάλιστα των Βαρδουσίων, κατά τους προϊστορικούς χρόνους, αμφισβητείται. – Από τις διακόσιες προϊστορικές θέσεις της Στερεάς Ελλάδας μόνο δεκατρεις βρίσκονται στην Αιτωλία/Ακαρνανία και καμία στην ευρύτερη περιοχή των Βαρδουσίων.- Αρωγός, όμως, στην προσπάθεια προσέγγισης της περιόδου που κατοικήθηκε αρχικά ο τόπος, έρχεται η μυθολογία: η προïστορική πελασγική θεότητα Ευρυνόμη και ο σύντροφός της Οφίων γεννούν τους προέλληνες Πελασγούς, πρώτους κατοίκους της περιοχής του Κόρακα. Ο Κόρακας συνδέεται με τον πελασγικό θεό Κρόνο, του οποίου το όνομα προέρχεται από την λατινική λέξη «cormix» που σημαίνει κορώνη, κουρούνα δηλαδή είδος κόρακα. Μάλιστα Οφίων ή Φίδαρης ονομαζόταν ο ποταμός Εύηνος.

Η ακμή του πολιτισμού των Δρυόπων τοποθετείται γύρω στα 1600 π.Χ.. Οι ίδιοι οι Δρύοπες θεωρούσαν ότι ο Δρύωψ ήταν ο μυθικός γενάρχης τους και πρώτος τους βασιλιάς στην Οίτη
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, οι Δρύοπες εκδιώχθηκαν από τη Δρυοπίδα από τον Ηρακλή, (Ηρακλείδες, 1250 π.Χ) και τους Μαλιείς (Ηρόδοτος ,8,43). Οι οικισμοί των Δρυόπων διατηρήθηκαν μέχρι και το τέλος της Νεολιθικής εποχής, όταν άρχισαν να εμφανίζονται στον ελληνικό χώρο τα πρώτα καθαυτό ελληνικά φύλλα

Μετά την κάθοδο των Δωριαίων (1100π.Χ) το βορειότερο τμήμα της σημερινής Δωρίδας κατοικήθηκε από τους Δωριείς οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή ιδρύοντας τις πόλεις Βόιον, Κυτίνιον και Ερινεόν σύμφωνα με τον Ηρόδοτο. Ο γεωγράφος Στράβων αναφέρει τέσσερις πόλεις: Ερινεόν, Βόιον, Κυτίνιον και Πίνδον και μιλάει για Δωρική Τετράπολη.

Το Ερινέο ήταν η σημαντικότερη πόλη της Δωρικής Τετράπολης και μάλλον ονομαζόταν και Δώριο. Εκτός από την Τετράπολή τους οι Δωριείς ήταν διασκορπισμένοι και στην γύρω περιοχή ενώ αναφέρονται και άλλες πόλεις τους όπως το Λίλαιο, η Κάρφεια και η Δρυόπη.

Το Λίλαιο ή Λιλαία φαίνεται ότι άνηκε στους Δωριείς κατά την περσική εισβολή αφού δεν αναφέρεται μεταξύ των φωκικών πόλεων που καταστράφηκαν από τον Ξέρξη Α'.

Η Κάρφεια πρέπει να είναι η πόλη Σκάρφεια κοντά στις Θερμοπύλες ενώ η Δρυόπη μάλλον η περιοχή όπου κατοικούσαν οι Δρύοπες.
Οι Δωριείς είχαν επεκταθεί στο βουνό Οίτη μέχρι την θάλασσα όπως προκύπτει από την αναφορά που κάνει ο Σκύλαξ ο Καρυανδεύς στους Λιμοδωριεις. Ο Εκαταίος αναφέρει άλλη μια δωρική πόλη η οποία ονομαζόταν Ἀμφαναί ή Ἀμφάναια σύμφωνα με τον Θεόπομπο.
Ο Τίτος Λίβιος τοποθετεί τις πόλεις Τρίτονο και Δρυμίαι στην Δωρίδα οι οποίες όμως πρέπει να ήταν οι φωκικές πόλεις Τιθρόνιο και Δρυμαία. Το Κυτίνιο βρισκόταν στο πέρασμα μεταξύ των βουνών από τη Δωρίδα προς την Άμφισσα.