Αιτωλικά Φαράγγια.

ΦΑΡΑΓΓΙ ΣΤΕΝΩΝ ΕΥΗΝΟΥ

Το φαράγγι αυτό σχηματίζεται στον άξονα Α-Δ κατά μήκος της ροής του Άνω Ευήνου. Στις βόρειες πλαγιές του συναντούμε το χωριό Κλεπά, ενώ στις νότιες τα χωριά Περδικόβρυση και Κρυονέρια. Το φαράγγι διέτρεχε ιστορικό μονοπάτι, πέρασμα από τα χωριά της Αποδοτίας προς τα βόρεια απώτερα χωριά της Ναυπακτίας και την Ευρυτανία. Η διάβαση του Ευήνου γινόταν από γεφύρι. Σώζεται σήμερα το μονότοξο πετρογέφυρο των Στενών, χρισμένο κάπου στα τέλη του 19ου αιώνα. Δρόμοι πρόσβασης στο φαράγγι δεν υπάρχουν. Ο μοναδικός δρόμος που το προσεγγίζει είναι ο ασφάλτινος επαρχιακός μεταξύ Περδικόβρυσης – Κλεπάς. Από τη νεόδμητη γέφυρα του Ευήνου που διέρχεται ο δρόμος, μπορούμε με μία ως μιάμιση ώρα ποταμοπορείας να φτάσουμε στο γεφύρι στο μέσον του φαραγγιού. Η ομορφιά της αδιατάρρακτης εκεί φύσης θα ανταμείψει τον κόπο μας.

ΦΑΡΑΓΓΙ ΠΑΝΤΑ ΒΡΕΧΕΙ

Πρόκειται για εντυπωσιακό φυσικό σχηματισμό στον οποίο καταλήγει σχετικά κακής βατότητας δρόμος. Όμως, η ομορφιά και η αγριάδα του τοπίου αποζημιώνουν τους φυσιολάτρες επισκέπτες του, που είναι αρκετοί κατά τους θερινούς μήνες. Ο Κρικελλιώτης, το μικρό ποτάμι που πηγάζει βόρεια του χωριού Κρίκελλο, ρέει εδώ μέσα σε στενή κοιλάδα με απότομες δασωμένες πλαγιές και γκρεμνά. Ένα τμήμα της ροής του, μεταξύ των χωριών Ροσκά και Ψιανά, διέρχεται μέσα από στενό φαράγγι με κάθετους βράχινους τοίχους, μεγάλου υψομέτρου κατά τόπους. Η νότια πλευρά του φαραγγιού είναι η απόληξη της κορυφής Πλατανάκι, ένα απότομο και δυσπρόσιτο σχετικά βουνό, με μεγάλες κλίσεις, σκοτεινές ρεματιές και πυκνά ελατοδάση, το οποίο ανήκει στο συγκρότημα του Παναιτωλικού. Η βόρεια πλευρά είναι η απόληξη του βουνού Καλλιακούδα. Σε αυτή την πλευρά ρέουν πολλά νερά προς το φαράγγι, τα οποία πέφτουν απότομα και από ύψος μέσα σε αυτό. Μέρος τους σκορπίζει στον αέρα, γίνεται ψιχάλες και δροσοσταλίδες. Σε ένα στενό τμήμα του φαραγγιού, τα νερά του Κρικελλιώτη έχουν διαβρώσει μέσα στο γεωλογικό χρόνο τα παράπλευρα της κοίτης βράχια κι έχουν δημιουργήσει ένα είδος χαγιατιού, όπως στις ανοιχτές οροφοσπηλιές. Πάνω από αυτό κυλούν πολλά νερά προς το φαράγγι, χτυπούν στα βράχια και στάζουν από όλο το μήκος της οροφής. Σε όλο αυτό το μήκος της κοίτης, πάντα βρέχει, παρά τη μειωμένη ροή κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Η ποταμοπορεία μέσα από την κοίτη είναι σχετικά εύκολη και για τους μη μυημένους και είναι σχετικά σύντομη. Η ευκολότερη πρόσβαση στην περιοχή αυτή γίνεται από το χωριό Ροσκά, στο οποίο φτάνουμε από τη Δομνίστα. Πρόσβαση δύναται να έχουμε και από την ορεινή διάβαση της Καλλιακούδας, αλλά με πιο δύσκολο δρόμο.

ΦΑΡΑΓΓΙ ΠΟΡΟΥ

Πρόκειται για φαράγγι που συναντούμε στο κάτω ρου του Ευήνου, με προσανατολισμό Β-Ν Από τα βόρεια έχουμε πρόσβαση σε αυτό από τον οικισμό Πόρος Ριγανίου. Από εκεί μπορούμε να βαδίσουμε τμήμα του φαραγγιού πάνω σε παλαιό, λιθόκτιστο κατά τμήματα μονοπάτι, παράλληλο του ποταμού. Το μονοπάτι έχει φθαρεί και δεν δύναται σήμερα να ολοκληρωθεί η διαδρομή, η οποία τελικά θα κατέληγε στην έξοδο του φαραγγιού, βόρεια από τον οικισμό Χάνι Μπανιά. Το φαράγγι πλαισιώνουν οι κορυφές του όρους Ριγάνι στα ανατολικά και του όρους Ανάληψη στα δυτικά. Στο πρώτο συναντούμε το γραφικό ορεινό χωριό Ριγάνι (πρώην Βρώστιανη) πάνω σε μικρό οροπέδιο. Στο δεύτερο, την Ανάληψη, συναντούμε το επίσης γραφικό χωριό της Ανάληψης (πρώην Δερβέκιστα) και την ιστορική μονή Προδρόμου Δερβεκίστας. Ο καλύτερος και απολαυστικότερος τρόπος διέλευσης του φαραγγιού είναι με βάρκα rafting ή canoe-κayak, μέσω των εταιριών που προσφέρουν σχετικές υπηρεσίες στον οικισμό Χάνι Μπανιά της Βλαχομάνδρας.

ΦΑΡΑΓΓΙ ΚΑΚΑΒΟΥ (ΚΟΤΣΑΛΟΥ)

Κάκαβος λέγεται ο μεγάλος παραπόταμος του Ευήνου Κότσαλος στο πρώτο ήμισυ της ροής του. Πηγάζει από την περιοχή της Άνω Χώρας, την Τσεκούρα και την Ομάλια. Στο μέσον της διαδρομής του το ποτάμι διέρχεται από στενό φαράγγι. Την διαδρομή μέσα στο φαράγγι ακολουθεί το μονοπάτι (παλαιός δρόμος) που ενώνει τα χωριά Άνω Χώρα και Αμπελακιώτισσα, βατό σήμερα, με σήμανση, πορεία 2 ως 2,5 ωρών. Η διαδρομή διέρχεται από πυκνό ελατοδάσος και χαμηλότερα από δάσος μεγάλων πουρναριών, αριών και πλατάνων. Περνά από παλαιούς νερόμυλους στην περιοχή κάτω από την Αμπελακιώτισσα και από τις παλαιές πεζούλες (ζαγάδες τοπικά), δηλαδή τα χωράφια του χωριού. Στο ποτάμι ζουν ακόμη λιγοστές ορεινές πέστροφες και τα ενδημικά στη δυτική Ελλάδα ψάρια δροσίνες και χαμοσούρτια. Παρουσία έχει επίσης και η βίδρα.

ΦΑΡΑΓΓΙ ΣΚΑ

Ο Σκάς είναι χείμαρος που διασχίζει τα βουνά της Κάτω Ναυπακτίας. Ρέει μεταξύ του όρους Ριγάνι (1469μ.) και του συμπλέγματος κορυφών στα ΒΔ της Ναυπάκτου που ξεπερνούν για λίγο τα 1.000 μέτρα, όπως ο Προφήτης. Ηλίας, το Παληόκαστρο, η Κούτρα και η Τσοκάνα. Έχει πηγές μόνιμης ροής ψηλά στις ορεινές ρεματιές, όμως χαμηλότερα η κοίτη του μέσα στο φαράγγι είναι ξερή και γεμάτη κροκάλες. Όμως με τις έντονες βροχοπτώσεις κατεβάζει μεγάλους όγκους νερού και γίνεται ορμητικός κι επικίνδυνος χείμαρρος. Οι πηγές του βρίσκονται στην αφετηρία δύο μεγάλων ρεματιών, στην περιοχή των χωριών Νιόκαστρο και Άνω Μαμουλάδα αντίστοιχα. Κοντά στη θέση συμβολής των δύο ρεμάτων, συναντούμε διαδοχικούς εντυπωσιακούς καταρράκτες που ρέουν σε μικρά βάραθρα που σχημάτισε η διάβρωση του νερού. Λίγο ψηλότερα συναντούμε οχυρό λιθόκτιστο από την περίοδο των Ενετών. Ανέκαθεν το φαράγγι αποτελούσε πέρασμα από τη Ναύπακτο προς τα ορεινά του Βενέτικου και τα Κράβαρα. Το μονοπάτι αυτό είναι βατό σήμερα και ιδανικό για ορειβατικές πορείες. Στις δυτικές πλαγιές του φαραγγιού συναντούμε την ιστορική μονή του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου, με πρόσβαση από το χωριό Βομβοκού. Στις ανατολικές πλαγιές συναντούμε τον αρχαιολογικό χώρο «Ασκληπείον εν Κρούνοις», με πρόσβαση μόνο πεζή από την περιοχή του χωριού Σκάλα ή μέσω του μονοπατιού στο φαράγγι.

ΦΑΡΑΓΓΙ ΜΟΡΝΟΥ

Το φαράγγι αυτό σχηματίζεται μεταξύ του βουνού Μακρυνόρος (περιοχή Αποδοτίας) και του βουνού Άγιος Αρσένιος (περιοχή Ευπαλίου). Μέσα σ’ αυτό ρέει ο ποταμός Μόρνος (αρχαίος Δάφνος). Η περιοχή αποτελούσε ανέκαθεν πέρασμα από τη Ναυπακτία προς τη Δωρίδα, αλλά και από την παράκτια περιοχή προς αρκετά χωριά της ορεινής ενδοχώρας, όπως το Καταφύγιο, η Αναβρυτή, η Κεντρική κ.ά.. Από εδώ πέρασε το 267π.Χ. εκστρατευτικό σώμα από περίπου 30.000 Γαλάτες, τότε που επέδραμαν στον ελληνικό χώρο, ώσπου λίγο αργότερα αποδεκατίστηκαν από ενωμένες ελληνικές δυνάμεις υπό την αρχηγία των Αιτωλών, στη θέση Κοκκάλια, στα βόρεια όρια του Δήμου Δομνίστας στην Ευρυτανία. Πάντα εδώ υπήρχε γεφύρι διάβασης. Στις μέρες μας σώζεται το εξαιρετικό λιθόκτιστο μονότοξο Κεφαλογέφυρο, χτισμένο μέσα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Πυκνή βλάστηση καλύπτει τις πλαγιές γύρω από το φαράγγι με κυριαρχία ειδών της μεσογειακής μακκίας. Στις ανήλιαγες υγρές πλαγιές η βλάστηση αυτή έχει φτάσει στο μέγιστο βαθμό ωρίμανσης (φάση Climax). Εδώ συναντούμε πυκνό δάσος αιωνόβιων αριών, πουρναριών, φιλλύκια και γιγάντιες χνοώδεις βελανιδιές, ιδανικό βιότοπο για τα αγριογούρουνα. Στην βόρεια πλευρά του φαραγγιού υψώνονται στον ορίζοντα επιβλητικά τα γνωστά στη Ναυπακτία Αμορανίτικα βράχια. Εδώ πρόσβαση έχουμε από τα χωριά Γολέμι και Καταφύγιο, ενώ στη νότια πλευρά, μέσω μονοπατιού από το Τρίκορφο Δωρίδας.

ΦΑΡΑΓΓΙ ΑΪ ΝΙΚΟΛΑ ΚΡΕΜΑΣΤΟΥ

Πρόκειται για ένα από τα τέσσερα φαράγγια που συναντούμε στο μεγάλο βραχώδες μέτωπο του ΝΔ Αράκυνθου, βορείως του Μεσολογγίου. Το φαράγγι έχει άνοιγμα προς την λιμνοθάλασσσα του Αιτωλικού και είναι εύκολα ορατό από την εθνική οδό, από το ύψος του οικισμού Χαλίκι, μετά το Κεφαλόβρυσο προς την Κλεισούρα. Τα περιβαλλοντικά δεδομένα του φαραγγιού αυτού είναι αντίστοιχα με αυτά του γειτονικού της Κλεισούρας. Πρόσβαση στο φαράγγι έχουμε από τον οικισμό Κεφαλόβρυσο, μέσω αγροτικού δρόμου αρχικά κι έπειτα με 20 λεπτά πεζοπορίας. Επίσης, στο άνω μέρος του φαραγγιού, από τον οικισμό Κάτω Αμπέλια, στο οροπέδιο των Ελληνικών. Εκεί φτάνουμε από αγροτικό δρόμο κι έπειτα για λίγο διάστημα πεζή, σε βράχινο μπαλκόνι πάνω από τα γκρεμνά, έχοντας μοναδική θέα προς το πολύπλοκο σύστημα υγροτόπων του Μεσολογγίου, την Δυτική Πελοπόννησο, την Ζάκυνθο, την Κεφαλονιά, το Ξηρόμερο. Σε σπήλαιο στα κάθετα βράχια του φαραγγιού προσβάσιμο με μονοπάτι, συναντούμε το ξωκλήσι του Αι Νικόλα. Εκεί τα χρόνια του Βυζαντίου και της τουρκοκρατίας υπήρξε σημαντική ασκητική κοινότητα μοναχών.

ΦΑΡΑΓΓΙ ΚΛΕΙΣΟΥΡΑΣ

Μεγάλο εντυπωσιακό φαράγγι που τέμνει τον Αράκυνθο. Επιβλητικά κάθετα γκρεμνά ύψους 300 μέτρων υψώνονται στα πρανή του. Το διασχίζει η σημερινή εθν. Οδός Αντιρρίου – Ιωαννίνων. Κατά την προϊστορική εποχή, μέσω του φαραγγιού έβρισκαν διέξοδο τα νερά του γιγαντιαίου λιμναίου συστήματος που κάλυπτε όλες τις σημερινές πεδιάδες και λίμνες της περιοχής μεταξύ Μεκρυνείας – Αγρινίου – Αμφιλοχίας. Οι φερτές ύλες του Αχελώου σε συνδυασμό με γεωλογικές ανακατατάξεις πρόσχωσαν σημαντικό ποσοστό αυτής της μεγάλης λεκκάνης. Ο Αχελώος εκτονώνει τα νερά του τώρα δυτικότερα, ενώ από την παλαιά ενιαία λίμνη απέμειναν οι λίμνες Τριχωνίδα, Λυσιμαχία, Οζερός και Αμβρακία. Η περιβαλλοντική αξία του φαραγγιού παραμένει ιδιαίτερα μεγάλη, παρ’ ότι έχουν χαθεί από αυτό σπάνια αρπακτικά πουλιά που φώλιαζαν παλαιότερα στα βράχια του ή στα γύρω δάση, όπως ο Γυπαετός, ο Μαυρόγυπας, ο Βασιλαετός, ο Χρυσαετός και ο Σπιζαετός. Τα Όρνια που φωλιάζουν είναι σήμερα στα όρια της εξαφάνισης. Φωλιάζουν ακόμα βραχόφιλα είδη όπως οι Κάργιες, το Βραχοκιρκίνεζο, ο Γαλαζοκότσυφας, οι Βουνοσταχτάρες κ.ά. Στα γειτονικά του φαραγγιού δάση φωλιάζει ο Φιδαετός, το Ξεφτέρι, ο Δεντρογέρας και η Γερακίνα. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η βλάστηση στο φαράγγι με την ύπαρξη συστάδων από γέρικες κουτσουπιές αριές, γάβρους και μελικουκιές. Μεγάλο είναι το ενδιαφέρον της χασμοφυτικής χλωρίδας (φυτά στις σχισμάδες των βράχων), με αποκορύφωση το τοπικό ενδημικό φυτό Centaurea niederi. Στα βόρεια του φαραγγιού υπήρξε η ομηρική πόλη Πυλήνη. Εκεί σήμερα συναντούμε τα απομεινάρια οχυρωματικού πύργου που λειτούργησε κατά την τουρκοκρατία – ενετοκρατία και λίγο βορειότερα τον οικισμό Φραγγουλαίϊκα. Στο μέσον του φαραγγιού υπάρχει σήμερα η μονή Ζωοδόχου Πηγής και η εκκλησία της Αγίας Ελεούσας σε οροφοσπηλιά απόκρημνου βράχου. Εκεί υπήρξε παλαιά σκήτη, στην οποία μόνασε ο Γιάννης Γούναρης (Ζούκας), ο οποίος έσωσε το Μεσολόγγι το 1822 κατά την 1η πολιορκία από τον στρατό του Ομέρ Βρυώνη. Στα γκρεμνά αναρριχάται απότομο μονοπάτι, βατό σήμερα, που οδηγεί μέσα από το φαράγγι ψηλότερα, στα υψίπεδα του Αράκυνθου, στους οικισμούς Κάτω Αμπέλια και Ελληνικά. Τμήμα των βράχων στα βόρεια είναι κατάλληλο για αναρρίχηση και έχουν ήδη διανοιχτεί σε αυτό ορισμένες διαδρομές από Έλληνες αναρριχητές.

ΛΟΙΠΑ ΦΑΡΑΓΓΙΑ

Πέραν των προαναφερόμενων, υπάρχουν ακόμη μερικά μικρά ή μεγάλα φαράγγια εντός της περιοχής παρέμβασης, το καθ’ ένα με τα δικά του ιδιαίτερα φυσικά χαρακτηριστικά κι ενδιαφέροντα. Άξια μνείας είναι δύο ακόμη φαράγγια στον Αράκυνθο. Το μεγάλο κι εντυπωσιακό του Παληαρόλακκα, σχισμένο βαθιά σε βάθος εκατοντάδων μέτρων, που ξεκινά από το ύψος του χωριού Μούσουρα και καταλήγει στους ελαιώνες πλησίον της εθν. οδού, μεταξύ Μεσολογγίου – Αιτωλικού. Επίσης, το φαράγγι του Κάκκαβου στο ύψος του χωριού Ρέτσινα, με στενό πέρασμα μέσα του, που οδηγεί σε μεγάλη οροφοσπηλιά. Στον Εύηνο, μόλις νότια του φράγματος του Αγ. Δημητρίου, που σχηματίζει την τεχνητή λίμνη του Ευήνου, το ποτάμι διέρχεται από μεγάλο φαράγγι μεταξύ των χωριών Καστανιά (Δήμου Πλατάνου) και Διπλάτανο (Δήμου Θέρμου). Φαράγγι επίσης σχηματίζεται σε τμήμα της ροής του Φονιορέματος, του παραπόταμου του Μόρνου, στο ανατολικά του χωριού Καταφύγιο. Εκεί συναντούμε επίσης δύο παλαιά πετρόχτιστα γεφύρια, που εξυπηρετούσαν την επικοινωνία με τα απέναντι χωριά Κοκκινοχώρι και Ασπριά. Μικρότερα φαράγγια σχηματίζονται σε παραπόταμους του Ευήνου όπως ο Κλινοβίτης στο ύψος του χωριού Νιοχώρι, στο ρέμα της Παπαδιάς – Λεπτοκαρυάς που καταλήγει στο μεγάλο ρέμα της Δρακόβρυσης, κοντά στο χωριό Ελευθέριανη.